Α΄. ΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΚΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΚΑΙ ΖΩΟΠΟΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΤΗΣ ΝΗΣΤΕΙΑΣ
Η ημέρα αυτή είναι ημέρα αγαλλίασης και ευφροσύνης, γιατί βρίσκεται μαζί μας το σύμβολο της χαράς. Είναι χορός εξύμνησης και δοξολογίας, γιατί εμφανίζεται το πανάγιο ξύλο. Πόσο αλήθεια πολύτιμο δώρο! Πόσο μεγάλη είναι η ομορφιά της θέας του! Δεν έχει ανάμικτη εμφάνιση καλού και κακού, όπως παλιά το δένδρο της Εδέμ, αλλά ολόκληρο είναι και ωραίο και καλό, και όταν βλέπεται και όταν τρώγεται. Γιατί είναι δένδρο, που ζωοποιεί και δεν θανατώνει. Φωτίζει και δεν συσκοτίζει. Εισάγει μέσα, και δεν απομακρύνει από την Εδέμ.
Είναι το δένδρο εκείνο στο οποίο ανεβαίνοντας ο Χριστός σαν βασιλιάς πάνω σε άρμα με τέσσερα άλογα, αφάνισε τον διάβολο που ήταν κύριος του θανάτου, απαλλάσσοντας το ανθρώπινο γένος από τη δουλεία του τυράννου. Είναι το δέντρο εκείνο στο οποίο ο Κύριος σαν διακεκριμένος πολεμιστής που πληγώθηκε στον πόλεμο στα χέρια, τα πόδια και τη θεόσωμη πλευρά του, θεράπευσε τους μώλωπες της αμαρτίας, τη φύση μας που τραυματίστηκε από τον πονηρό δράκοντα. Και, αν πρέπει να προσθέσω κάτι στο εγκώμιο, είναι το δένδρο εκείνο στο οποίο, αφού χύθηκε το δεσποτικό αίμα, έβαλε μέσα του δύναμη ακαταμάχητη, από την οποία καίγονται οι δαίμονες και ο κόσμος φωτίζεται.
Ποιος λοιπόν δεν θα τρέξει να δει αυτό το πολυπόθητο θέαμα; Ποιος δεν θα επιθυμήσει να αγκαλιάσει τον θεόπλεκτο βλαστό; Ελάτε, συναχθείτε όλες οι φυλές και οι γλώσσες, κάθε φύλο και ηλικία, κάθε αξίωμα και πολιτεία, όλοι οι ιερείς και οι βασιλείς, άρχοντες και αρχόμενοι. Γιατί είναι θεία η πανήγυρη που τελείται, και νομίζω ότι και οι άγγελοι θα έρθουν στην πανήγυρη γεμάτοι χαρά, και οι απόστολοι θα χορεύουν όλοι μαζί, και ο όμιλος των προφητών, και το πλήθος των μαρτύρων, και η ομήγυρη όλων των δικαίων.
Γιατί, πως να μη χαρούν μαζί μας κι’ αυτοί με την εμφάνιση του τροπαίου με το οποίο, μιμούμενοι τον Χριστό, νίκησαν την αντίθεη δύναμη και στεφανώθηκαν με ουράνια δόξα; Νομίζω μάλιστα ότι και εκείνα που δεν αισθάνονται, χαίρονται μαζί μας· δηλαδή η γη, που σαν μητέρα έδωσε από τα σπλάγχνα της αυτόν τον καρπό· όλα τα δένδρα του δάσους, που τιμώνται λόγω συνωνυμίας· ο ήλιος που λάμπει διαρκώς, η πολύφωτη σελήνη, τα αστέρια που τρεμοσβήνουν, ο ίδιος ο μεγάλος και πολύστροφος ουρανός, γιατί όλα με το σταυρικό πάθος άλλαξαν προς το καλύτερο.
Ας ανακρούσει λοιπόν ο Δαβίδ την πνευματική κιθάρα, ψάλλοντας πολύ επίκαιρα εκείνο το· «Εξυψώστε τον Κύριο και Θεό μας, και προσκυνείτε το υποπόδιο των ποδιών του, γιατί είναι άγιος» (Ψαλμ. 98, 5). Και ας ψάλλει μαζί μας και ο ανυπέρβλητος σε σοφία Σολομών «Δοξάζετε το δένδρο, μέσω του οποίου έρχεται η σωτηρία» (Σοφ. Σολ. 14,7). Σήμερα λοιπόν η Εκκλησία έγινε παράδεισος, προβάλλοντας ανάμεσα μας το δένδρο της ζωής, πάνω στο οποίο δεν υπάρχει ο απατηλός δαίμονας που απάτησε κάποτε την Εύα, αλλά άγγελος του παντοδύναμου Κυρίου που περιποιείται αυτόν που προσέρχεται σ’ αυτήν.
Σήμερα προσκυνείται ο πανάγιος σταυρός, και κηρύσσεται το χαρμόσυνο άγγελμα της ανάστασης του Χριστού. Σήμερα προσκυνείται το δένδρο που δίνει ζωή, και ο κόσμος ολόκληρος αναζωπυρώνεται προς δοξολογία. Σήμερα προσκυνείται ο τριμερής σταυρός, και τα τέσσερα πέρατα του κόσμου γιορτάζουν χαρούμενα. Γιατί λέει· «Πόσο ωραία είναι τα πόδια εκείνων που μας φέρνουν το χαρμόσυνο άγγελμα της ειρήνης, εκείνων που μας φέρνουν το χαρμόσυνο άγγελμα των αγαθών!» (Ρωμ. 10, 15. Ησ. 52, 7. Ναούμ 2, 1).
Αλλά θα μπορούσα να πω επίσης, ότι είναι μακάρια και τα μάτια εκείνων που βλέπουν το τρόπαιο της ειρήνης του σύμπαντος, και τα χείλη εκείνων που ασπάζονται αυτό το υπεράγαθο σύμβολο. Άφθονη η χάρη προσφέρεται σε όλους αστείρευτη, η βρύση που πηγάζει αγιασμό, χωρίς να απομακρύνει κανέναν από την πλούσια αγαθότητα, αλλά και τον εξαγνισμένο τον καθαρίζει περισσότερο, απαλλάσσοντας τον από τους μολυσμούς που τον έχουν κηλιδώσει, και αυτόν που έχει νωθρή καρδιά τον διεγείρει, τον χαλαρωμένο τον σφίγγει, και τον σκληρόκαρδο τον μαλακώνει, εφόσον βέβαια ο καθένας προσέλθει για να πάρει εγγυήσεις προς το ανώτερο, και δεν πλησιάσει με θράσος και αυθάδεια τα θεία, γιατί ξέρει να δέχεται τους σεμνούς, ενώ τους άλλους τους αποστρέφεται.
Αυτό το ζωοποιό ξύλο, όταν το βλέπουμε θεραπεύει την όραση μας, που γοητευμένη προσέβλεψε σ’ αυτό το ελκυστικό δένδρο στον παράδεισο. Αυτό το ζωοποιό ξύλο αγγίζοντος το με τα χείλη και τα μάτια μας, απαλλασσόμαστε από τη γευστική επαφή μας με το θανατηφόρο δένδρο. Πόσο μεγάλη αλήθεια δωρεά έχουμε μπροστά μας! Πόσο τρισευτυχισμένη μακαριότητα! Επειδή παλιά με το δένδρο θανατωθήκαμε, με το ξύλο βρήκαμε την αθανασία. Επειδή από το δένδρο προηγουμένως ξεγελαστήκαμε, με το ξύλο εξουδετερώσαμε το φίδι που μας εξαπάτησε. Παράξενα τα ανταλλάγματα! Αντί του θανάτου ζωή, αντί της φθοράς αφθαρσία, αντί της ντροπής δόξα!
Πολύ σωστά λοιπόν ο ιερός Απόστολος φώναξε και είπε· «Είθε εγώ να μη καυχηθώ για τίποτε άλλο, παρά μόνο για τον σταυρό του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, μέσω του οποίου για μένα ο κόσμος σταυρώθηκε, κι’ εγώ για τον κόσμο» (Γαλ. 6, 14). Γιατί με τον σταυρό ανθίζοντας η υπερκόσμια σοφία, απέδειξε μωρά τα καυχησιολογήματα της σοφίας του κόσμου. Με τον σταυρό φέρνοντας καρπό η γνώση κάθε αγαθού, απέκοψε τα βλαστάρια της κακίας. Αυτού του ξύλου ακόμα και τα σύμβολα δια μέσου των αιώνων είναι δείγματα μεγάλων θαυμάτων.
Πρόσεχε λοιπόν, συ που αγαπάς την αλήθεια! Ο Νώε με ένα μικρό ξύλο δεν διέφυγε με απόφαση του Θεού μαζί με τους γιούς και τη γυναίκα του και όλο το γένος των ζώων τον όλεθρο του κατακλυσμού; Ο Ιακώβ δεν τοποθέτησε ξύλα αποφλοιωμένα στις ποτίστρες κατά την περίοδο της γονιμοποίησης των γιδοπροβάτων και τα πήρε με το μέρος του (Γεν. 30, 38 κ.ε.); Και τι ήταν το ραβδί του Ιωσήφ, την άκρη του οποίου προσκύνησε ο πατριάρχης Ιακώβ (. Γεν. 47, 31), παρά οπωσδήποτε σύμβολο του ζωοποιού ξύλου που τώρα προσκυνείται από μας;
Επίσης τι άλλο ήταν η ράβδος του Μωυσή; Δεν ήταν τύπος του σταυρού, που άλλοτε μετέβαλλε το νερό σε αίμα, και άλλοτε καταβρόχθιζε τα ψεύτικα φίδια των μάγων, και άλλοτε με ένα της χτύπημα έκοβε τη θάλασσα στα δύο, και άλλοτε πάλι αντίθετα ένωνε τη θάλασσα, και τους μεν εχθρούς τους καταβύθιζε στη θάλασσα, ενώ τους γνήσιους Ισραηλίτες τους έσωζε (Εξ. 14, 15 κ.ε.); Τέτοια ήταν και η ράβδος του Ααρών, σύμβολο του σταυρού, η οποία άνθισε αυθημερόν και υπέδειξε τον νόμιμο αρχιερέα (Αριθμ. 17, 13).
Και θα φαινόμουν βέβαια ότι μακρηγορώ, συγκεντρώνοντας τις διηγήσεις των τύπων (συμβόλων) του σταυρού. Όπως δηλαδή τότε που ο Αβραάμ έδεσε τον γιο του Ισαάκ και τον τοποθέτησε πάνω στα ξύλα (Γεν. 22, 9), και όπως πάλι όταν ο Ιακώβ, ευλογώντας τους γιούς του Ιωσήφ, έβαλε επάνω τους τα χέρια του εναλλάξ (σταυρικά) (Γεν. 48, 18). Θυμήσου όμως, σε παρακαλώ, και τον Μωυσή, ο οποίος με την έκταση των χεριών του (σχηματίζοντας σταυρό) κατατρόπωνε τον Αμαλήκ (Εξ. 17,11).
Ας αναφέρω όμως οπωσδήποτε και τον Ελισσαίο, ο οποίος βυθίζοντας ξύλο μέσα στο νερό ανέλκυσε από τον βυθό του Ιορδάνη το τσεκούρι (Δ΄ Βασ. 6, 6). Αυτού του συμβόλου τα θαύματα είναι πάρα πολλά όχι μόνο στην Παλαιά Διαθήκη, αλλά και στην Καινή· νίκες κατά βαρβάρων, εκδιώξεις δαιμόνων, απαλλαγές από αρρώστιες, και πολλές άλλες περιπτώσεις, των οποίων δεν μπορώ να θυμηθώ τον αριθμό.
Βλέπεις, αγαπητέ μου, πόσο μεγάλη δύναμη υπάρχει στο σύμβολο του σταυρού; Και αν είναι τόσο μεγάλη εδώ, πόσο μεγαλύτερη θα είναι στο σύμβολο του σταυρωμένου Χριστού; Γιατί είναι φανερό, ότι όσο πιο εξέχοντα είναι τα πρωτότυπα, τόσο πιο επωφελή είναι και τα παράγωγα τους. Αλλά ζητώ, λέει, να καταλάβω ποιος είναι ο τύπος του Χριστού που υποδηλώνεται στα παραδείγματα που προαναφέρθηκαν. Αυτοί που προτυπώνουν τον σταυρό, απαντώ.
Γιατί, όπως η έκταση των χεριών του Μωυσή συμβόλιζε τον σταυρό, έτσι και ο ίδιος ο Μωυσής προτύπωνε τον σταυρωμένο Χριστό, ο οποίος κατατροπώνει τον αόρατο Αμαλήκ. Το ίδιο πρέπει να εννοούμε και στα άλλα παραδείγματα, ότι μαζί με τον κάθε τύπο φανερώνεται και το αντίστοιχο πρότυπο. Εκεί όμως, λέει, ο τύπος ήταν έμψυχος.
Και γιατί κάνεις λόγο για το άψυχο; Γιατί και στον τύπο του σταυρού, όπου είναι άψυχο αυτό που βλέπεται, στο οποίο και γύρω από το οποίο γίνεται το θαύμα, όμως παράλληλα προς την σταυροειδή εικόνα, φανερώνεται ταυτοχρόνως, και στα έμψυχα και στα άψυχα, και θαυματουργεί εξίσου η χριστοειδής εικόνα, επειδή μέσα της έχει και τη μορφή και το σχήμα του πρωτοτύπου, και είναι φανερό ότι ταυτίζεται τόσο πολύ με αυτό και ως προς την τιμή και ως προς την προσκύνηση, όσο και με το όνομα.
Και αυτά, αν και τα παραλαμβάνουμε από άλλα παραδείγματα, όμως βοηθούν στον έλεγχο και την απόκρουση της εικονομαχικής αίρεσης, η οποία ανατρέπει το μυστήριο της οικονομίας του Χριστού. Γιατί αυτός που καταργεί την εικόνα, είναι φανερό ότι μαζί μ’ αυτήν καταργεί και το πρωτότυπο, εφόσον και τα δύο γι’ αυτούς που έχουν νου νοούνται ταυτοχρόνως και συνδέονται άμεσα μεταξύ τους.
Ας επανέλθουμε όμως στον σταυρό, και ας εντρυφήσουμε κατά κάποιο τρόπο στη συζήτηση του αγίου ονόματος. Ο σταυρός είναι πράγμα πολυτιμότερο από όλα τα πράγματα. Ο σταυρός είναι το πιο ασφαλές καταφύγιο των Χριστιανών. Ο σταυρός είναι το πιο ελαφρό βάρος στον ώμο των μαθητών του Χριστού. Ο σταυρός είναι η πιο καλή παρηγοριά των ψυχών που βασανίζονται. Ο σταυρός είναι ο πιο ανεμπόδιστος δρόμος της πορείας προς τον ουρανό. Το ύψος και το πλάτος του σταυρού είναι ευρύτερο από το μέγεθος του ουράνιου θόλου.
Η ισχύς και η δύναμη του σταυρού επιφέρει την καταστροφή κάθε αντίθετης δύναμης. Η μορφή και το σχήμα του σταυρού είναι όραμα πιο ωραίο από όλα τα σχήματα. Η αστραπή και η λάμψη του σταυρού είναι ακτινοβολία λαμπρότερη από τον ήλιο. Η χάρη και η δόξα του σταυρού είναι δώρο πιο θελκτικό από όλες τις χάρες. Ο σταυρός συνενώνει τον ουρανό και τη γη κατά τρόπο που εξασφαλίζει την ειρήνη. Το όνομα του σταυρού είναι αγιασμός, όταν μάλιστα αναφέρεται με τις γλώσσες και ακούγεται με τα αυτιά. Με τον σταυρό νεκρώθηκε ο θάνατος και ο Αδάμ ζωοποιήθηκε.
Ο σταυρός ήταν το καύχημα όλων των αποστόλων και με αυτόν δοξάσθηκαν οι μάρτυρες και αγίασαν όλοι οι όσιοι. Με τον σταυρό φορέσαμε τον Χριστό και αποβάλαμε τον παλαιό άνθρωπο. Με τον σταυρό σημαδευθήκαμε ως πρόβατα του Χριστού και συντασσόμαστε στην ουράνια μάνδρα. Με τον σταυρό πλήττουμε τους εχθρούς μας και πετυχαίνουμε νίκη σωτήρια. Με τον σταυρό νικάμε τα πάθη και αποφασίζουμε να ζήσουμε υπερκόσμια. Όποιος φέρει στους ώμους του το σταυρό γίνεται μιμητής του Χριστού, και δοξάζεται ολοφάνερα μαζί με τον Χριστό.
Τον σταυρό βλέποντας τον ο άγγελος καμαρώνει, και ο διάβολος καταντροπιάζεται. Αφού βρήκε τον σταυρό ο ληστής, εισήλθε στον παράδεισο και αντάλλαξε τις ληστείες με τη βασιλεία. Αυτός που απλώς κάνει το σημείο του σταυρού διαλύει τους φόβους και δέχεται την ειρήνη. Όποιος έχει φύλακα του τον σταυρό παραμένει απαραβίαστος και αβλαβής. Καθένας που αγαπά τον σταυρό, μισεί τον κόσμο και γίνεται εραστής του Χριστού.
Σταυρέ του Χριστού, το πολυθρύλλητο καύχημα. Σταυρέ του Χριστού, το εκλεκτό κήρυγμα των αποστόλων. Σταυρέ του Χριστού, το βασιλικό στέμμα των μαρτύρων. Σταυρέ του Χριστού, το πολυτιμότατο κόσμημα των προφητών. Σταυρέ του Χριστού, το λαμπρότατο κόσμημα των περάτων. Σταυρέ του Χριστού, μιλώ και σε σένα σαν να είσαι έμψυχος, είθε να προστατεύεις αυτούς που θερμά σε υμνολογούν, να σώζεις αυτούς που σε αγκαλιάζουν με πίστη, να οδηγείς ειρηνικά και ορθόδοξα αυτούς που είναι υπάκουοι, να φέρνεις σε όλους τη χαρμόσυνη ανάσταση του Χριστού, φυλάγοντας τους ιεράρχες και τους βασιλείς, όλους εκείνους που ζουν μόνοι τους ή μαζί με άλλους, με τη βοήθεια του Ιησού Χριστού του Κυρίου μας, στον οποίο ανήκει η δόξα και η δύναμη μαζί με τον Πατέρα και το άγιο Πνεύμα, τώρα και πάντοτε και στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.
ΕΠΕ. Φιλοκαλία των νηπτικών και ασκητικών, 18.
Θεοδώρου του Στουδίτου. Άπαντα τα έργα.
Πατερικές εκδόσεις, Γρηγόριος ο Παλαμάς, Θεσσαλονίκη 1996.
