—
Ἐκτενής διήγησις εἰς τήν καθαρεύουσαν
Ἐν τῇ διηγήσει περὶ τῆς εἰκόνος τῆς Κουκουζελίσσης ἐπάναγκες ἔστιν, ὅπως γνωρίζει τις καὶ τὰ περὶ τοῦ ἰδίου Κουκουζέλη.
Ὁ Ἰωάννης ὁ Κουκουζέλης ἐγεννήθη κατὰ τὸν δωδέκατον αἰῶνα ἐν Δυρραχίῳ· παιδίον ἔτι ἔμεινεν ὀρφανὸς ἀπὸ τὸν πατέρα αὐτοῦ· καὶ εἰσήχθη εἰς τὴν ἐν Κωνσταντινουπόλει αὐτοκρατορικὴν Σχολήν, ὅπου διὰ τὸ λιγυρὸν τῆς φωνῆς, τὴν φυσικὴν ὡραιότητα καὶ τὰ ἄλλα αὐτοῦ χαρίσματα, εἵλκυσε τὴν εὔνοιαν καὶ αὐτοῦ τοῦ αὐτοκράτορος (Κομνηνοῦ) καὶ παντὸς τοῦ Παλατίου αὐτοῦ· μετ᾿ ὀλίγον καιρὸν ὑπερέβη εἰς τὴν σπουδὴν ἅπαντας τοὺς ἑαυτοῦ συμμαθητὰς καὶ ἐπὶ τέλους ἐγένετο ὁ μοναδικὸς τοῦ παλατίου· ἅπαντες ἠγάπων αὐτὸν καὶ ἐκολάκευον καὶ ἐπεριποιοῦντο μεγάλως, ἕνεκα τῆς λιγυρᾶς φωνῆς καὶ διὰ τὸ σεμνὸν τοῦ ὕφους αὐτοῦ· ἀλλὰ καὶ μ᾿ ὅλα ταῦτα τὰ τοῦ κόσμου ἀγαθά, ἡ καρδία αὐτοῦ κατετήκετο ὑπὸ μιᾶς ἐνδομύχου καὶ ἀνεκδιηγήτου ἀδημονίας καὶ ἀποστροφῆς ἀπὸ πάντων τῶν ἡδέων τοῦ ματαίου βίου· ὅθεν ὁ Ἰωάννης ἔπασχε καὶ ἐλυπεῖτο ἐν μέσῳ τῶν ζωηρῶν καὶ ἡδειῶν ἐλπίδων διὰ τὸ μέλλον καὶ τόσω μᾶλλον ἐλυπεῖτο, καθ᾿ ὅσον δὲν ἠδύνατο νὰ εὕρῃ ἄνθρωπον, ἵνα φανερώσῃ πρὸς αὐτὸν τὴν ἀδημονίαν καὶ λύπην αὐτοῦ καὶ ὅστις νὰ συμμερισθῆ καὶ συναισθανθῇ τὴν λύπην του καὶ ἑπομένως νὰ παρηγορήση αὐτόν· ἡ τοιαύτη δὲ αὐτοῦ λύπη ὑπερηύξησεν, ὅτε ἔμαθεν ὅτι ὁ Αὐτοκράτωρ ἐπιθυμεῖ νὰ τὸν βιάση, ἵνα νυμφευθῆ· ὅθεν ὁ λογισμὸς ὅτι διὰ τὰς προσκαίρους ἡδονὰς τοῦ βίου δύναται νὰ χάση τὴν χαρὰν τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν, τοσοῦτον ἠνώχλησε τὸν νέον, ὥστε ἀπεφάσισεν ἀφεύκτως νὰ φύγῃ ἐκ τῆς Βασιλευούσης καὶ νὰ κρυβῇ ἐν τινι μεμμακρυσμένῃ ἐρημίᾳ.
Ὁ δὲ Παντεπόπτης Θεός, βλέπων τὸ ἄδολον τῆς γνώμης καὶ τοῦ σκοποῦ αὐτοῦ, ηὐδόκησε καὶ συνήργησεν εἰς τὴν ἐκπλήρωσιν αὐτῶν.
Ὅτε λοιπὸν ὁ τῆς παρθενίας ἐραστὴς οὗτος Ἰωάννης ἀπηύδησε διατρίβων ἐν τοῖς Βασιλείοις καὶ ἐσκέπτετο περὶ τῆς ἐκεῖθεν ἀναχωρήσεως, ἦλθεν εἰς Κωνσταντινούπολιν ἐκ τοῦ Ἁγίου Ὄρους τοῦ Ἄθω ὁ Ἡγούμενος τῆς Μεγίστης Λαύρας διά τινας ὑποθέσεις τῆς Μονῆς· ὁ δὲ Ἰωάννης κατ᾿ εὐδοκίαν Θεοῦ εἶδε τὸν Γέροντα τοῦτον, ὅθεν ἐσκίρτησεν ἡ καρδία αὐτοῦ ἐκ τῆς χαρᾶς, καὶ ἡδέως καὶ προσηνῶς ἠγάπησεν αὐτὸν καὶ σχετισθεὶς μετ᾿ αὐτοῦ, ἀπεκάλυψεν αὐτῷ τούς τε λογισμοὺς καὶ τοὺς σκοποὺς αὐτοῦ, ζητήσας ἅμα καὶ τὴν συμβουλὴν αὐτοῦ· ὁ δὲ Γέρων οὐχὶ μόνον ἐπήνεσεν, ἀλλὰ καὶ ηὐλόγησεν αὐτούς· ὅθεν ὁ Ἰωάννης, σχεδὸν ἀμέσως κατόπιν τοῦ Γέροντος, ἀνεχώρησεν ἐκ τῆς Βασιλευούσης καὶ ἐν σχήματι ξένου ἦλθεν εἰς τὸ Ἅγιον Ὄρος καὶ εἰς τὰς πύλας τῆς Μεγίστης Λαύρας.
Ἐρωτηθεὶς δὲ παρὰ τοῦ θυρωροῦ, τίς ἦτο καὶ πόθεν ἦλθε καὶ τί ἤθελεν, ὁ Ἰωάννης ἀπεκρίθη ὅτι εἶναι ἄνθρωπος χωρικός, ποιμὴν προβάτων καὶ ὅτι βούλεται γενέσθαι Μοναχός· εἶσαι νέος, τῷ ὑπενθύμισεν ὁ θυρωρός. «Ἀγαθὸν ἀνδρί, ὅταν ἄρη ζυγὸν ἐν τῇ νεότητι αὐτοῦ», τῷ ἀπεκρίθῃ ταπεινῶς ὁ Ἰωάννης, καὶ τὸν παρεκάλει θερμῶς, ἵνα ἀναγγείλη περὶ αὐτοῦ τῷ καθηγουμένῳ· ἀνήγγειλε λοιπὸν ὁ θυρωρὸς τῷ τε καθηγουμένῳ καὶ τοῖς ἀδελφοῖς περὶ τοῦ ξένου, οἵτινες ἐχάρησαν, διότι εἶχον ἀνάγκην ἑνὸς τοιούτου ἀνθρώπου, ἵνα ποιμάνη τοὺς τράγους· ἐδέχθη λοιπὸν τὸν Ἰωάννην καὶ συνηρίθμησεν αὐτὸν τῇ ἀδελφότητι ὁ καθηγούμενος, καὶ κουρεύσας αὐτόν, διέταξεν ἵνα ποιμάνη εἰς τὰ ὄρη τοὺς τράγους τῆς Μονῆς.
Τοῦτο τὸ ἔργον ἐπροξένησεν αὐτῷ μεγάλην χαράν, καὶ οὕτως ἐδόθη ὅλως μετὰ τοῦ ποιμνίου εἰς τὰς ἐρήμους τοῦ Ἄθω, ὅπου ἣν αὐτῷ ἀγαπητὴ ἐργασία ἡ θεία θεωρία καὶ ἡ προσευχή.
Ἐν τούτοις, μαθὼν ὁ Αὐτοκράτωρ τὴν τοῦ ἠγαπημένου αὐτοῦ μουσικοῦ ἀναχώρησιν, ἐλυπήθη μεγάλως καὶ ἀπέστειλεν εἰς πόλεις καὶ ἐρημικὰ μέρη ἀνθρώπους εἰς ἀνεύρεσιν αὐτοῦ· ἀλλ᾿ ὁ ὑπὸ Θεοῦ σκεπόμενος Ἰωάννης ἔμεινε παντελῶς ἄγνωστος, μ᾿ ὅλον ὅτι αὐτοκρατορικοὶ ἀπεσταλμένοι ἦλθον καὶ εἰς τὸ Ἅγιον Ὄρος, μάλιστα δὲ καὶ εἰς τὴν Λαύραν αὐτὴν τοῦ ὁσίου Ἀθανασίου· οὕτω λοιπὸν ἐν τῇ ἡσυχίᾳ παρήρχετο ὁ καιρὸς τοῦ Ἰωάννου, ὅστις καὶ ἀρρήτως ἐχαίρετο καὶ ἐτέρπετο, διὰ τὴν τοιαύτην αὐτοῦ κατάστασιν.
Ἐν μίᾳ δὲ τῶν ἡμερῶν ἐκάθητο φυλάττων τὸ ποίμνιον αὐτοῦ, κατεχόμενος ἐν βάθει ἐνθουσιασμοῦ καὶ διαλογισμῶν, διερχομένου τοῦ λογισμοῦ αὐτοῦ ὅλην τὴν ἔκτασιν τοῦ παρελθόντος βίου αὐτοῦ· ἡ δὲ καρδία αὐτοῦ ἐσκίρτα ὑπὸ τοῦ αἰσθήματος τῆς εὐχαριστίας πρός τε τὸν Θεὸν καὶ τὴν αὐτοῦ Πανάχραντον Μητέρα, διὰ τὴν ὑπὲρ αὐτοῦ ἀγαθὴν πρόνοιαν· καὶ νομίζων ὅτι οὐδεὶς εὑρίσκεται ἐν ἐκείνῃ τῇ ἐρήμω, καὶ ὅτι οὐδεὶς ἀκούει αὐτοῦ ἤρξατο, ὡς ἔθος αὐτῷ, ψάλλειν τοὺς γνωστοὺς αὐτῷ θείους ὕμνους καὶ ἡ ἀγγελικὴ φωνὴ αὐτοῦ διὰ μακροῦ ἤχου διηχεῖτο καὶ κατέληγεν ἐπὶ τῶν ἐρημικῶν κορυφῶν τοῦ Ἄθωνος, διὰ μελῳδικῶν ἀπηχημάτων. Ἐπὶ πολὺ ἐξηκολούθησε ψάλλων ἐν κατανύξει καὶ ἡδονῇ πνευματικῇ ὁ Ἰωάννης, οὔτε βλέπων, οὔτε γνωρίζων, ὅτι ἐρημίτης τις οὐχὶ μακρὰν αὐτοῦ κεκρυμμένος ἐν σπηλαίῳ τραχυτάτῳ, εἰς τόπον ἀπότομον σχεδὸν καὶ ἄβατον, ἤκουεν αὐτοῦ, ἀλλὰ τὸ μέλος τῆς τοῦ φαινομένου ποιμένος ψαλμῳδίας διήγειρε τὴν καρδίαν τοῦ μεγάλου ἐκείνου ἡσυχαστοῦ, τοσοῦτον ὥστε ἐδάκρυσε καὶ ἐπροξένησεν εἰς τὴν κατανυγείσαν ψυχὴν αὐτοῦ πνευματικήν τινα χάριν καὶ εὐφροσύνην, καὶ ἕως ὅτου ἔψαλλεν ὁ Ἰωάννης, δὲν ἔπαυσε καὶ ὁ ἡσυχαστὴς βλέπων αὐτὸν καὶ διαπορῶν, πόθεν ἐν τῇ ἐρήμῳ τοιαύτη ἀγγελικὴ φωνὴ καὶ τοιοῦτος ἄριστος μουσικός; Καὶ ἡ ἀπορία τοῦ ἡσυχαστοῦ ἔφθασεν εἰς τὸν ὕψιστον βαθμόν, ὅτε παρετήρησε καλῶς ὅτι καὶ αὐτοὶ οἱ τράγοι ἔπαυσαν ἐσθίοντες ἐκ τοῦ ἐναρμονίου μέλους τῆς τοῦ ποιμαίνοντος αὐτοὺς ψαλμῳδίας, ὅτι καὶ αὐτὰ τὰ ἄλογα ζῷα περικυκλώσαντα τὸν ἑαυτῶν ποιμένα καὶ περιορίσαντα καὶ τὴν ἰδίαν πνοήν, ἵσταντο ἀκίνητα προσηλώσαντα καὶ τοὺς ἀλόγους ὀφθαλμοὺς αὐτῶν, ὡς κατακυριευθέντα καὶ καταγοητευθέντα ὑπὸ τῆς ἀγγελικῆς αὐτοῦ φωνῆς· ὅθεν εὐθέως ἀπελθῶν εἰς τὴν Λαύραν ὁ ἡσυχαστής, ἀνήγγειλε τῷ καθηγουμένῳ περὶ τοῦ θαυμασίου ποιμένος καὶ τῆς λιγυρᾶς μελῳδίας αὐτοῦ· προσκαλεῖται λοιπὸν ὁ Ἰωάννης ἐκ τῆς ἐρήμου καὶ ἐπετίμησεν ὁ ἡγούμενος, ἵνα φανερώση αὐτῷ τὰ κατ᾿ αὐτόν, καὶ ἐφανέρωσε καί τοι μὴ βουλόμενος, ὅτι αὐτὸς ἐστὶν ὁ Αὐτοκρατορικὸς ἡδύλαλος μουσικὸς Ἰωάννης· τότε ὁ Καθηγούμενος μόλις ἠδυνήθη νὰ διακρίνῃ ἀπὸ τοὺς ἤδη ἐκλείποντας σχεδὸν λόγῳ τῆς ἐγκρατείας ὀφθαλμοὺς καὶ τὴν ἄλλην προσωπικὴν φυσιογνωμίαν αὐτοῦ, ὅτι οὖτος ἀληθῶς ἐστιν ἐκεῖνος ὁ τοῦ βασιλέως ἀγαπητός, μετὰ τοῦ ὁποίου ἐσχετίσθη εἰς Κωνσταντινούπολιν καὶ ὅστις τότε διῆγε ζωὴν εὐρυχωτάτην καὶ εἶχεν ὀφθαλμοὺς ἑλκυστικοὺς καὶ εἰς τὰς ροδίνους παρειὰς σκιρτώσαν τὴν ὑγείαν. Παρακαλέσαντος δὲ πάλιν μετὰ θερμῶν δακρύων τοῦ ταπεινοῦ Ἰωάννου, ἄφησεν αὐτὸν ὁ Καθηγούμενος εἰς τὴν αὐτὴν ποιμαντικὴν ἐργασίαν τῆς ὑπακοῆς· ἀλλ᾿ ὁ Καθηγούμενος, φοβούμενος μὴ μάθη τοῦτο ὁ Βασιλεύς, μετέβη εἰς Κωνσταντινούπολιν καὶ παρασταθεῖς πρὸς τὸν Βασιλέα: ἐλέησον, λέγει, τὸν δοῦλόν σου, Βασιλεῦ! Προσπίπτων ἅμα εἰς τοὺς πόδας τοῦ Βασιλέως αὐτοῦ, διὰ τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ τοῦ θέλοντος πάντας καὶ ἕκαστον σωθῆναι· δέομαι καὶ παρακαλῶ τὴν Βασιλείαν σου, ἵνα ἀκούσῃ πατρικῶς τὴν αἴτησίν μου καὶ ἐκπληρώση αὐτήν, καὶ ὁ Θεὸς νὰ πληρώση ἐν ἀγαθοῖς τοὺς πόθους καὶ τὰ αἰτήματά σου! Ἔκθαμπος δὲ γενόμενος ὁ Αὐτοκράτωρ ἐκ τῆς βαθείας ταπεινώσεως καὶ ὑπακοῆς τοῦ Γέροντος, ἤγειρεν αὐτὸν καὶ προσηνῶς ἠρώτησεν αὐτὸν λέγων: «Τί θέλεις Πάτερ, ἀπ᾿ ἐμοῦ;». Συγχώρησόν μοι, ὦ Βασιλεῦ! Ἐὰν ἐγὼ ἔσωμαι τολμηρὸς ἐνώπιον τῆς σῆς Μεγαλειότητος· ἡ αἴτησίς μου εἶναι οὐτιδανὴ ὡς πρὸς τὴν ἐκτέλεσιν αὐτῆς, διὰ σὲ εἶναι πολλὰ ἐλαφρά, καθότι οὐδὲν ἄλλο ἀπαιτεῖ ἢ ἕνα σου λόγον· καὶ ὅμως ἡ ἐκπλήρωσις αὐτῆς θέλει προξενήσει χαρὰν καὶ παραμυθίαν εἰς αὐτοὺς τοὺς Ἀγγέλους καὶ ἀγαθὸν εἰς τὴν ἐμὴν Λαύραν· «λέγε λοιπόν, προσέθηκεν εὐμενῶς ὁ Βασιλεύς, τί θέλεις; Ἐγὼ τὰ πάντα σοι θέλω ἐκτελέσει». Ὁ τοῦ Βασιλέως λόγος εἶναι ἱερός, ἀπεκρίθη ταπεινῶς ὁ Ἡγούμενος, καὶ οὐδέποτε ἀθετῆται! «ναί, Πάτερ, ναί», ἐπεκύρωσεν ὁ Βασιλεύς, συγκινηθεὶς ἐκ τῆς ἁπλότητος τοῦ Γέροντος· «λέγε λοιπόν, τί θέλεις»; Χάρισον ἡμῖν, λέγει αὐτῷ ὁ Καθηγούμενος, ἕνα τῶν ὑπηκόων σου ὁ ὁποῖος ζητεῖ τὴν αἰώνιον σωτηρίαν αὐτοῦ καὶ νὰ εὔχεται ὑπὲρ τοῦ Κράτους σου· τοῦτο μόνον θέλω καὶ οὐδὲν ἕτερον· ταῦτα εἶπεν ὁ Καθηγούμενος καὶ ἐσιώπησε· «γενηθήτω τὸ αἴτημά σου, ἀπεκρίθη περιχαρῶς ὁ Βασιλεύς, τίς δὲ καὶ ποῦ ἔστιν οὗτος;» παρ᾿ ἡμῖν, ἀπεκρίθη ἀγωνιῶν ὁ Γέρων, καὶ μάλιστα ἐν τῷ ἀγγελικῷ σχήματι, Ἰωάννης Κουκκουζέλης: ὁρμητικῶς ἀπεκρίθη ὁ Βασιλεύς, καὶ μὲ τὸν λόγον ἔρευσαν δάκρυα ἀκουσίως ἐκ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτοῦ καὶ κατέβησαν ἐπὶ τοῦ βασιλικοῦ αὐτοῦ στήθους. Τότε ὁ Καθηγούμενος διηγήθη λεπτομερῶς τὰ περὶ τοῦ Ἰωάννου, ὁ δὲ Αὐτοκράτωρ μετὰ προσοχῆς ἠκροάσθη αὐτοῦ καὶ ἐπὶ τέλους ἀνεβόησε μετὰ συγκινήσεως: «Λυποῦμαι τὸν μοναδικόν μου ψάλτην! Λυποῦμαι τὸν ἐμὸν Ἰωάννην! Ἀλλ᾿ ἀφοῦ ἐκορεύθη ἤδη, ὑπομονητέον! Ἡ τῆς ψυχῆς σωτηρία εἶναι τιμιωτέρα πάντων· ἂς προσεύχεται ἤδη καὶ ὑπὲρ τῆς ἐμῆς σωτηρίας καὶ ὑπὲρ τῆς ἐμῆς Βασιλείας». Ταῦτα ἀκούσας ὁ Γέρων ἐδόξασε τὸν Θεόν, ηὐλόγησε τὸν ἑαυτοῦ ἐλεήμονα Βασιλέα καὶ περιχαρὴς ἐπέστρεψεν εἰς τὴν Λαύραν. Ἔκτοτε ὁ Ἰωάννης ἔμεινεν ἥσυχος, ἀνήγειρε διὰ τὸν ἑαυτόν του μίαν κέλλαν μετὰ παρεκκλησιδίου ἐπ᾿ ὀνόματι τῶν Ἀρχαγγέλων, καὶ ἡσυχάζων ἐν αὐτῇ τὰς ἓξ ἡμέρας τῆς ἑβδομάδος, κατὰ τὰς Κυριακὰς καὶ λοιπὰς ἑορτὰς ἤρχετο ἐν τῷ Καθολικῷ Ναῷ καὶ ἱστάμενος ἐν τῷ δεξιῷ χορῷ ἔψαλλε μετὰ κατανύξεως σὺν τοῖς ἄλλοις ψάλταις. Ἐν μίᾳ δὲ τῶν ἡμερῶν, ἥτις ἦν τὸ Σάββατον τοῦ Ἀκαθίστου Ὕμνου, ἀφοῦ ἔψαλε τοὺς ὕμνους τῆς ἑορτῆς, ἐκάθισε μετὰ τὴν ἀγρυπνίαν ἐν τῷ στασιδίῳ, ἀπέναντι τῆς εἰκόνος τῆς Θεοτόκου, ἐνώπιον τῆς ὁποίας ἀνεγνώσθησαν καὶ οἱ οἶκοι, ἵνα ἀναπαυθῆ ὀλίγον, καὶ ναρκωθεὶς ἐλαφρῶς ἀκούει ἀμέσως σιγανήν τινα φωνὴν λέγουσαν: «Χαίροις Ἰωάννη! (καὶ μὲ τὴν φωνὴν βλέπει ἔμπροσθέν του τὴν Θεοτόκον ἀκτινοβολοῦσαν μὲ Οὐράνιον φῶς). Ψάλλε μοι καὶ ἐγὼ οὐ σὲ ἐγκαταλέιψω». Καὶ μὲ τὸν λόγον ἐνεχείρισεν αὐτῷ ἓν χρυσοῦν νόμισμα, καὶ οὕτως ἐγένετο ἄφαντος· ἀφυπνισθεὶς δὲ ὁ Ἰωάννης, ὅλως σκιρτῶν ἐκ τῆς ἀμέτρου χαρᾶς, βλέπει ἐν τῇ δεξιᾷ αὐτοῦ νόμισμα, καὶ ἐκ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτοῦ ἔρρευσαν δάκρυα χαρᾶς καὶ ἀγαλλιάσεως, καὶ ἑπομένως ηὐχαρίστησε καὶ ἐδόξασε μεγάλως τὴν Οὐράνιαν Ἄνασσαν, διὰ τὴν πρὸς αὐτὸν ἄρρητον αὐτῆς χάριν ταύτην καὶ εὐδοκίαν καὶ ἔλεος. (Εἶτα ἐκρέμασαν τὸ νόμισμα εἰς τὴν ρηθεῖσαν Ἁγίαν εἰκόνα τῆς Θεοτόκου, ὑπὸ τῆς ὁποίας ἐγένετο ἐξαίσια θαύματα, καὶ οὐχὶ μόνον ὑπὸ τῆς ἁγίας εἰκόνος, ἀλλὰ καὶ ὑπὸ τοῦ νομίσματος). Ἔκτοτε λοιπὸν ὁ Ἰωάννης προθυμότερον ἐξετάζει τὸ ἔργον αὐτοῦ ψάλλων εὐλαβῶς καὶ μετὰ κατανύξεως, τόσον ὥστε ἐκ τῆς πολλῆς στάσεως, τῶν τε ἰδιαιτέρων καὶ τῶν κοινῶν καὶ φανερῶν ἀγρυπνιῶν, ἐσάπισαν οἱ πόδες αὐτοῦ, καὶ κατέσθιον αὐτοὺς οἱ σκώληκες· ἀλλὰ μετ᾿ ὀλίγον ἐφάνη αὐτῷ κατ᾿ ὄναρ ἡ Θεοτόκος καὶ εἶπεν: «ἀπὸ τοῦ νῦν ἔσω ὑγιής!» καὶ εὐθέως ἐγένετο ὑγιής, ἀφανισθεισῶν τῶν πληγῶν καὶ ἀλγηδόνων αὐτοῦ.
Ὅθεν ὁ Ἰωάννης, ὡς εὐγνώμων, τὸ ἐπίλοιπον τῆς ζωῆς αὐτοῦ διήνυσεν εἰς μεγάλους καὶ ὑπὲρ φύσιν ἀγῶνας, καὶ τοσοῦτον ἐφωτίσθη νοερῶς, ὥστε ἠξιώθη νὰ προίδῃ τὴν ὥραν τῆς τελευτῆς αὐτοῦ· ἀποχαιρετίσας λοιπὸν πάντας τοὺς συναχθέντας ἐν τῇ κέλλῃ αὐτοῦ καὶ λαβὼν συγχώρησιν, καὶ διατάξας ἵνα τὸ σῶμα αὐτοῦ ἐνταφιασθῆ ἐν τῷ παρ᾿ αὐτοῦ ἀνεγερθέντι Ναῶ τῶν Ἀρχαγγέλων, προσευχόμενος ἀπῆλθε πρὸς Κύριον.
ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΦΛΩΡΙΟΥ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΚΟΥΚΟΥΖΕΛΗ
Ἡ παράδοσις ἀναφέρει ὅτι τὸ τοῦ Ἰωάννου Κουκουζέλη φλωρίον ὑφίστατο μέχρι τῶν μέσων τῆς 17ης ἑκατονταετηρίδος, ὅτε, χορηγηθέντος ταξιδίου εἰς Ρωσσίαν, ἐδόθη τὸ ἥμισυ εἰς τοὺς ἀντιπροσώπους πρὸς ἔνδειξιν τῆς ταυτότητος αὐτῶν. Ἀλλὰ τέλος κατεκρατήθη καὶ τὸ ἕτερον ἥμισυ ἐν Ρωσσίᾳ.
– Ἐν τῇ Λαύρᾳ τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου ὑπῆρξε καὶ Γρηγόριος τις Δομέστικος ὁ μελῳδός, ὅστις καὶ αὐτὸς ἠμείφθη ὑπὸ τῆς Θεοτόκου διὰ χρυσοῦ νομίσματος, ὡς καὶ ὁ Ἰωάννης ὁ Κουκουζέλης. Τοῦτον ἀναφέρει καὶ ὁ Συναξαριστὴς τῇ 1ῃ τοῦ μηνὸς Ὀκτωβρίου· ἀνάγουσι δ᾿ αὐτὸν εἰς τοὺς χρόνους Ἰωάννου τοῦ Κουκουζέλη καὶ προσωνυμεῖτο καὶ οὖτος Γρηγόριος Κουκουζέλης, ὡς ὧν παραπλήσιος τῷ Κουκουζέλῃ, πρὸς ἔνδειξιν τῆς περὶ τὴν μουσικὴν δεινότητος αὐτοῦ.
«Η ΠΛΑΤΥΤΕΡΑ ΤΩΝ ΟΥΡΑΝΩΝ» ΥΠΟ ΙΩΑΝΝΟΥ Π. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ
Τὸν 12ο αἰώνα στὸ Δυρράχιο τῆς Ἀλβανίας, κατοικοῦσε μία χήρα, βουλγαρικῆς καταγωγῆς, μαζὶ μὲ τὸ γιό της, ποὺ λεγόταν Ἰωάννης. Ἦταν εὐφυέστατος καὶ εἶχε ζῆλο γιὰ τὰ γράμματα καὶ τὸν μοναχικὸ βίο, ἀλλὰ ἦταν πολὺ φτωχός. Τὸν ὀνόμασαν Κουκουζέλην, διότι, ὅταν τὸν ἐρωτοῦσαν τί ἔτρωγε, αὐτὸς ἀπαντοῦσε πάντοτε Κοῦκον, καὶ ζέλια δηλαδὴ κουκιὰ καὶ χόρτα. Φοίτησε στὴν Αὐτοκρατορικὴ Ἀκαδημία τῆς Κωνσταντινούπολης. Ὁ Αὐτοκράτωρ Κομνηνὸς τὸν προσέλαβε στὰ ἀνάκτορά του ὡς μουσικὸ γιατί ἐντυπωσιάστηκε ἀπὸ τὴν ὑπέροχη καὶ γλυκιὰ φωνὴ ποὺ εἶχε.
Ὁ Ἰωάννης, παρὰ τὶς τιμὲς ποὺ ἀπολάμβανε μὲς τὰ αὐτοκρατορικὰ ἀνάκτορα, λυπόταν καὶ δὲν τὸν γέμιζε τίποτα ἀπὸ αὐτὲς τὶς ἀπολαύσεις. Ἦταν ἡσυχαστὴς καὶ σκεφτόταν τὸν μοναχικὸ βίο. Ὁ πόθος αὐτὸς τῆς ἀφιέρωσης γινόταν ὅλο καὶ πιὸ μεγάλος καὶ ἐκείνη τὴν ἐποχὴ ἔτυχε νὰ μεταβεῖ στὴν Κωνσταντινούπολη ὁ Ἡγούμενος τῆς Ι.Μ. Μεγίστης Λαύρας τοῦ Ἁγίου Ὅρους. Ὁ Ἰωάννης εἶπε στὸν ἡγούμενο, χωρὶς νὰ ἀποκαλύψει τὴν πραγματική του ταυτότητα γιὰ τὸν πόθο ποὺ ἔκρυβε μέσα του. Ὅταν ὁ Ἡγούμενος ἀνεχώρησε γιὰ τὸ Ἅγιο Ὅρος, ὁ Κουκουζέλης, γιὰ νὰ μὴ τὸν ἀναγνωρίσουν καὶ τὸν ἐμποδίσουν ντύθηκε ρακένδιτα προσποιούμενος τὸν δοῦλο καὶ ἔφυγε. Ἐμφανίστηκε στὸν Ἡγούμενο καὶ τοῦ ζήτησε νὰ τὸν πάρει ὡς μοναχό. Ὁ ἡγούμενος δὲν τὸν ἀναγνώρισε καὶ δὲν τὸν δέχτηκε λόγω τοῦ νεαροῦ της ἡλικίας του καὶ ἐπειδὴ ὁ Κουκουζέλης ἐπέμενε, τὸν ἔστειλε νὰ ἐργαστεῖ ὡς βοσκὸς στὴν περιοχὴ τῆς Βίγλας.
Ὁ Αὐτοκράτορας τὸν ἔψαχνε παντοῦ, ἀκόμη καὶ στὸ Ἅγιο Ὅρος, ἀλλὰ δὲν μπόρεσε νὰ τὸν βρεῖ, μίας καὶ κανεὶς δὲν τὸν εἶχε ἀναγνωρίσει διότι ἔκρυβε τὴν πραγματική του ταυτότητα. Ὁ Ἰωάννης ἂν καὶ δὲν ἔγινε μοναχὸς ἀκόμη ἦταν πολὺ εὐτυχισμένος ἐπειδὴ πλέον ἦταν μόνος καὶ ἀφιερωμένος στὸν Θεὸ μέσα ἀπὸ τὸ διακόνημά του.
Κάποτε ἕνας ἐρημίτης ἡσυχαστὴς εἶδε ἀπὸ τὸ σπήλαιό του, τὸν βοσκὸ ἀκουμπισμένο στὴν ποιμαντικὴ ράβδο νὰ ψέλνει ἀνύποπτος θαυμάσια τροπάρια πρὸς τὴν Παναγία.
Ἦταν τόση μελωδικὸς στὴν φωνή του, ὥστε καὶ τὰ ζῶα σταματοῦσαν τὴν βοσκὴ καὶ ἄκουγαν τὶς ὑπέροχες ψαλμωδίες. Λέγεται ἐπίσης πὼς τὰ ζῶα τόσο πολὺ ἐντυπωσιαστῆκαν καὶ μαγεύτηκαν ἀπὸ τὴν ἀγγελικὴ φωνή του, ποὺ σηκώθηκαν στὰ δυό τους πόδια καὶ τὸν ἀκούγανε. Ὁ ἐρημίτης ἀνέφερε τὸ γεγονὸς αὐτὸ εἰς τὸν Ἡγούμενο, ὁ ὁποῖος καὶ κάλεσε τὸν βοσκό. Ὁ Κουκουζέλης ἀπὸ τὶς κακουχίες καὶ τὶς ἀσκήσεις εἶχε ἀποσκελετωθεῖ καὶ ὅπως ἦταν ἑπόμενο ὁ Ἡγούμενος δὲν μπόρεσε νὰ τὸν ἀναγνωρίσει. Τότε αὐτὸς ἀναγκάσθηκε νὰ φανερώσει σ τὸν Ἡγούμενο ποιὸς ἦταν, μίας καὶ ἦταν πολὺ διαδεδομένο πὼς ὁ Κομνηνὸς τὸν ἀναζητοῦσε.
Ὕστερα ἀπὸ ὅλα αὐτὰ ὁ Ἡγούμενος πῆγε στὴν Κωνσταντινούπολη. Παρουσιάστηκε στὸν Αὐτοκράτορα, τοῦ ζήτησε νὰ τοῦ δώσει τὸν λόγον τοῦ ὁ αὐτοκράτωρ ὅτι γιὰ αὐτὸ ποὺ θὰ τὸ ἀποκάλυπτε δὲν θὰ ἔπραττε τίποτα καὶ τοῦ εἶπε, πὼς ὁ Κουκουζέλης ἔγινε μοναχὸς καὶ τὸν παρεκάλεσε νὰ τοῦ ἐπιτρέψει νὰ παραμείνει στὸ Μοναστήρι. Ὁ Αὐτοκράτορας συγκατένευσε, ἐφ’ ὅσον ὁ Ἰωάννης εἶχε γίνει πλέον μοναχὸς καὶ ἐζήτησε νὰ προσεύχεται ὑπὲρ τῆς σωτηρίας τῆς ψυχῆς τοῦ μὴ μπορώντας νὰ κάνει κάτι ἄλλο ἀφοῦ προηγουμένως εἶχε δώσει τὸν λόγο του.
Ὁ Ἰωάννης ἔμεινε πλέον εἰς τὴν Μονήν. Ἔκτισε πλησίον τῆς Μονῆς ἕνα κελὶ καὶ ἕνα ἐκκλησάκι τῶν Ἀρχαγγέλων. Τὶς 6 ἡμέρες τῆς ἑβδομάδας μελετοῦσε, προσευχόταν καὶ τὴν Κυριακὴ πήγαινε καὶ ἔψαλλε στὴ Μονή.
Ἕνα Σάββατο, ἀφοῦ ἔψαλαν τὸν Ἀκάθιστο Ὕμνο, εἶχαν φύγει ὅλοι οἱ μοναχοὶ ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία. Ὁ Ἰωάννης ἔμεινε μόνος καὶ τελευταῖος. Ἀπὸ τὴν ἄσκηση καὶ τὶς ἀϋπνίες τὸν πεῖρε ὁ ὕπνος στὸ στασίδι τοῦ μπροστὰ ἀπὸ μία εἰκόνα τῆς Παναγίας ποὺ συνήθιζε νὰ κάθεται, τότε ἄκουσε μία φωνὴ νὰ τοῦ λέει σιγανά:
-Χαῖρε Ἰωάννη! Καὶ εἶδε μπροστὰ τοῦ τὴν Παρθένο.
-Χαῖρε καὶ πάλιν Ἰωάννη, ἄκουσε γιὰ δεύτερη φορᾶ, ἀλλὰ δὲν ξύπνησε.
-Ψάλλε μου, τοῦ εἶπε ἡ φωνὴ γιὰ ΤΡΙΤΗ φορά, καὶ ἐγὼ δὲν θὰ σὲ ἐγκαταλείψω καὶ θὰ σὲ ἀνταμείψω. Συγχρόνως, ἡ Παναγία ἔβαλε στὴν παλάμη τοῦ ἕνα νόμισμα καὶ ἔγινε ἄφαντη. Ξύπνησε τότε ὁ Κουκουζέλης καὶ εἶδε στὴν παλάμη τοῦ τὸ νόμισμα!
Τὸ νόμισμα ἐκεῖνο, οἱ Πατέρες κατόπιν, τὸ τοποθέτησαν στὴν Εἰκόνα, τὴν ὁποίαν ἔκτοτε ὀνομάζουν Κουκουζέλισσαν. Ἡ Εἰκόνα αὐτὴ κάνει πολλὰ θαύματα, καὶ τὸ νόμισμα ἐπίσης θαυματουργεῖ.
Ὁ Ἰωάννης μετὰ ἀπὸ αὐτό, ἔκανε περισσότερη προσευχὴ καὶ ὑμνοῦσε τὴν Θεοτόκο. Ἀσθένησε ὅμως ἀπὸ τὴν πολὺ ὀρθοστασία καὶ προσευχόταν καθημερινὰ στὴν Παναγία καὶ ἡ Παναγία ἐμφανίστηκε καὶ πάλι στὸν Κουκουζέλη καὶ τὸν ἔκαμε καλά. Μετὰ ἀπὸ ἕνα μακρὺ διάστημα φτάνοντας σὲ μεγάλη ἡλικία ὁ Ἰωάννης κάλεσε ὅλους τους μοναχοὺς στὸ κελί του καὶ τοὺς ζήτησε συγχώρεση. Ἔψαλλε ἕνα τροπάριο στὴν Παναγία καὶ παρέδωσε τὸ πνεῦμα του.
Ἡ Εἰκόνα μπροστὰ στὴν ὁποία ἀποκοιμήθηκε ὁ Ἰωάννης καὶ τοῦ ἐνεφανίσθη ἡ Παναγία ὀνομάστηκε Κουκουζέλεισσα καὶ σήμερα βρίσκεται στὸ 2ο μεγαλύτερο παρεκκλήσι τῆς Μονῆς πλησίον τῆς Πύλης ποὺ εἶναι ἀφιερωμένο σὲ αὐτήν. Μπροστὰ τῆς καίγονται τρεῖς ἀκοίμητες κανδῆλες καὶ καθημερινῶς τελεῖτε παράκλησης πρὸς τὴν Ὑπεραγία Θεοτόκο.
Ὁ Ἰωάννης ὁ Κουκουζέλης ἔμεινε στὴν ἱστορία ὡς ὁ ἀγγελόφωνος ψάλτης καὶ θεωρεῖτο μέχρι καὶ σήμερα ὁ καλύτερος ψάλτης τῆς Ὀρθοδοξίας καὶ εἶναι ὁ Προστάτης τῶν ἱεροψαλτῶν.
Leave a Reply
Want to join the discussion?Feel free to contribute!