(Ἐπιλεγμένα ἀποσπάσματα γιὰ τὴν Α´ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο,
ἀπὸ τὸ βιβλίο τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου
«Αἱ οἰκουμενικαὶ σύνοδοι τῆς τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας, ἐκδοθὲν τὸ πρῶτον τὸ 1892)
Ὁ Ἄρειος
Ὁ Ἄρειος ἐγεννήθη ἐν Λιβύῃ περὶ τὰ μέσα τῆς γ´ μ.Χ. ἑκατονταετηρίδος, ἐσπούδασε δὲ ἐν Ἀλεξανδρείᾳ καὶ ἐγένετο ὀπαδὸς τοῦ Ὠριγένους, τοῦ Μελετίου καὶ τοῦ προϊσταμένου τῆς Ἀντιοχειανῆς Σχολῆς Λουκιανοῦ τοῦ πρεσβυτέρου. Ἡ εὐρεία αὐτοῦ παιδεία, ἡ φιλοσοφικὴ αὐτοῦ μόρφωσις, καὶ ἡ περὶ τὴν ἐπιστήμην τῶν θείων Γραφῶν δεινότης, κατέστησαν αὐτὸν γνωστότατον, τὸ δὲ ἐμβριθὲς αὐτοῦ σχῆμα, οἱ ὁπωσοῦν ἀγέρωχοι τρόποι, τὸ μεγαλοπρεπὲς ἀνάστημα, καὶ ἡ εὐειδὴς αὐτοῦ ὄψις, ἐνέπνεον πᾶσι τὸν σεβασμὸν καὶ συμπάθειαν. Καὶ κατ᾿ ἀρχὰς μὲν καταλιπὼν τὸν Μελέτιον προεχειρίσθη διάκονος τῆς Ἐκκλησίας Ἀλεξανδρείας ὑπὸ τοῦ Ἐπισκόπου αὐτῆς Πέτρου. Ἀπὸ τῆς ἐποχῆς δ᾿ αὐτῆς παρουσιάζεται ἡ τοῦ χαρακτῆρος αὐτοῦ ἰσχὺς καὶ ἡ ἐμμονὴ εἰς τὰς πεποιθήσεις του. Εἶτα δέ, ὅταν ὁ Πέτρος Ἀλεξανδρείας ἀπεκήρυξε τοὺς συμμετόχους τοῦ Μελετίου, καὶ δὲν ἀπεδέχετο τὸ βάπτισμα αὐτῶν, ὁ Ἄρειος ἐξανέστη τὸ πρῶτον, μεμφόμενος τὰ γενόμενα καὶ διεμαρτύρετο κατὰ τοῦ μέτρου τούτου τοῦ Ἐπισκόπου του. Καὶ κατ᾿ ἀκολουθίαν τούτου ἀπεπέμφθη ἀπὸ τῆς Ἀλεξανδρείας. Ὅτε δὲ μετὰ ταῦτα τὸν Πέτρον ἀποβιώσαντα διεδέξατο ὁ πραῢς τοὺς τρόπους Ἀχιλλᾶς, ὁ Ἄρειος αἰτήσας συγγνώμην ἐγένετο δεκτὸς ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ καὶ τῷ 312ῳ ἐχειροτονήθη Πρεσβύτερος. Τὸ περὶ τριαδικοῦ Θεοῦ δόγμα τοῦ Χριστιανισμοῦ, ὅπερ ἀπὸ τῆς αὐτοῦ ἐμφανίσεως ἐσκανδάλισεν Ἰουδαίους καὶ Ἕλληνας, ἀπὸ δὲ τῶν μέσων τοῦ β´ αἰῶνος παρουσίασε τὴν αἵρεσιν τῶν Μοναρχιανῶν καὶ προεκάλεσε πολλὰς ἔριδας, παρέσυρε καὶ τὸ ἀκάθεκτον πνεῦμα τοῦ Ἀρείου, τὸ ὁποῖον δυσφόρως ἔχον πρὸς τὸν ἀνυπέρβλητον τοῦ δόγματος φραγμόν, καὶ ζητοῦν τὴν τοῦ πνεύματος φίλην ἐλευθερίαν τὴν ὑπερπηδώσαν τὰ πάντα καὶ τὰ πάντα ὑποτάσσουσαν τῇ ἰδίᾳ ἐξουσίᾳ, διέσπασε τοῦ δόγματος τὰ δεσμά, ἵνα ἐν τῇ ἐλευθερίᾳ αὐτοῦ εἰσδύσῃ εἰς τὰ βασίλεια τῶν μυστηρίων καὶ ἐρευνήσῃ αὐτὰ καί, εἰ δυνατόν, ψηλαφήσῃ καὶ ὑπαγάγῃ αὐτὰ ὑπὸ τὴν ἰδίαν ἀντίληψιν. Ὁ Ἄρειος μελετήσας καλῶς τὰς θεωρίας τῆς Ἀλεξανδρινῆς καὶ τῆς Ἀντιοχειανῆς Σχολῆς προσέλαβεν ἐξ αὐτῶν τὰ προσφυῆ ταῖς ἀρχαῖς αὐτοῦ καὶ διεμόρφωσεν ἰδίαν θεωρίαν, λαβὼν παρὰ μὲν τοῦ Ὠριγένους τὴν ὑπόταξιν τοῦ λόγου, παρὰ δὲ τοῦ Λουκιανοῦ τὴν ἄρνησιν τῆς Ὁμοουσιότητος. Πρὸς διάδοσιν δὲ τῆς διδασκαλίας αὐτοῦ καὶ ἐπικράτησιν συνέταξε διάφορα ᾄσματα καὶ ποιήματα καὶ διεμοίρασεν αὐτὰ εἰς τὸν λαόν. Καὶ ἡ διδασκαλία αὐτοῦ εὗρε πολλοὺς ὀπαδοὺς παρά τε τῷ Κλήρῳ καὶ τῷ λαῷ, ἐξ ὧν οἱ μὲν ἠσπάζοντο αὐτὴν ὡς ὀρθήν, οἱ δὲ ἐθεώρουν αὐτὴν ὡς ἀκίνδυνον.
