Τὸ θαυμάσιο τοῦτο κείμενο δὲ ξέρουμε ποιὸ χρόνο γράφηκε. Ἐκφωνήθηκε ὅμως στὴ μνήμη (9 Μαρτίου) τῶν 40 Μαρτύρων, ποὺ τὸ 320 θανατώθηκαν κατὰ τὸ διωγμὸ τοῦ Λικινίου. Τοὺς ἱεροὺς αὐτοὺς ἀθλητές, ἐπειδὴ γενναία ὁμολόγησαν πίστη στὸν Χριστό, τοὺς σύναξαν καὶ τοὺς ἔστησαν στὴν παγωμένη λίμνη στὸ κέντρο τῆς Σεβάστειας. Ὁ Μέγας Βασίλειος, χάρη στὶς ἄριστες ἰατρικὲς τοῦ γνώσεις, περιγράφει μὲ τρόπο ἐκπληκτικὸ τὶς διεργασίες ποὺ συντελοῦνται στὸν ἀνθρώπινο ὀργανισμὸ ἀπὸ τὸ ψύχος καὶ τὸ πάγωμα καὶ πῶς ἐπέρχεται ὁ θάνατος. Πέραν ὅμως τούτου ἔχουμε στὰ μάτια μᾶς ἕνα πολὺ ἀρρενωπὸ κείμενο, ἔξοχα δομημένο, ποὺ δίνει ἀνάγλυφη τὴ θεολογία τοῦ μαρτυρίου, τὴ σημασία ποὺ αὐτὸ ἔχει γιὰ τὸν ἴδιο το μάρτυρα, γιὰ τοὺς λοιποὺς πιστοὺς καὶ γιὰ τὴν Ἐκκλησία γενικά.
Τί εἶναι αὐτό τό μυστήριο τό μέγα, πού συντελεῖται γύρω ἀπό τό πρόσωπό σου, ἱερή Μητέρα καί Παρθένε; «Εὐλογημένη σύ ἐν γυναιξί καί εὐλογημένος ὁ καρπός τῆς κοιλίας σου». Ὅσο ὑπάρχουν ἄνθρωποι θά σέ μακαρίζουν, γιατί μονάχα Σύ εἶσαι ἄξια γιά μακαρισμό!
Ἀδελφοί μου,
Χαίρω καὶ εὐφραίνομαι, βλέποντας σήμερον στολισμένην τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Θεοῦ μὲ τὸ πλῆθος τῶν παιδιῶν της, καὶ ὅλους σας, ὅπου μὲ πολλὴν χαρὰν ἐσυντρέξατε. Διότι ὅταν ἀποβλέπω εἰς τὰ χαρούμενά σας πρόσωπα, ἔχω σημεῖον μεγαλώτατον τῆς ψυχικῆς σας ἡδονῆς, καθὼς ἔλεγε καὶ κάποιος σοφός? «Καρδίας εὐφραινομένης θάλλει πρόσωπον». Διὰ τοῦτο λοιπὸν καὶ ἐγὼ ἐσηκώθηκα σήμερον μὲ περισσοτέραν προθυμίαν, διὰ νὰ σᾶς μεταδώσω εἰς τὸν αὐτὸν καιρὸν αὐτὴν τὴν πνευματικὴν χαράν, καὶ νὰ σᾶς γένω μηνυτὴς τοῦ ἐρχομοῦ τῆς ἁγίας Τεσσαρακοστῆς, τοῦ ἱατρικού λέγω τῶν ψυχῶν μας. Διότι ὁ κοινὸς ἁπάντων ἠμῶν Δεσπότης, θέλων ὡς φιλόστοργος Πατὴρ νὰ ξεπλύνωμεν τὰς ἁμαρτίας, ὅπου ἐκάμαμεν εἰς ὅλον τὸν καιρόν, ἐπενόησεν εἰς ἠμᾶς τήν θεραπείαν, καὶ διὰ μέσου τῆς ἁγίας Τεσσαρακοστῆς.
Μὲ τοῦτον τὸ θαυμάσιο ἀγωνιστή, ἤμουν, (λέγει ὁ Ἠρακλείδης), καὶ ἐγώ ὅταν ἦταν πρεσβύτερoς τῶν λεγομένων κελιῶν. Στὰ κελιὰ αὐτὰ ἔζησα 9 χρόνια τα τρία μὲ τοῦτον τὸ θαυμαστὸ Μακάριο. Μερικὰ ἀπὸ τὰ μεγάλα καὶ ἐξαίσια θαύματά του εἶδα μὲ τὰ μάτια μου καὶ ἄλλα μοῦ διηγήθηκαν αὐτοὶ ποὺ ἔζησαν μαζί του καὶ ἄλλα ἀνάφεραν πολλοὶ πατέρες τοῦ ὅρους.
Ὁ μακάριος Παῦλος δείχνοντας τὴ δύναμη τῆς ἀνθρώπινης προθυμίας καὶ ὅτι μποροῦμε νὰ πετάξουμε καὶ πρὸς αὐτὸν τὸν οὐρανό, ἀφήνοντας τοὺς ἀγγέλους καὶ τοὺς ἀρχαγγέλους καὶ τὶς ἄλλες δυνάμεις, ἄλλοτε διὰ μέσου του ἐαυτοῦ τοῦ μόνο προτρέπει τοὺς πιστοὺς νὰ γίνονται μιμητὲς τοῦ Χριστοῦ λέγοντας, «Νὰ γίνεστε μιμητές μου, ὅπως καὶ ἐγὼ τοῦ Χριστοῦ», καὶ ἄλλοτε χωρὶς τὸν ἑαυτὸ τοῦ ἀνεβάζει τοὺς πιστοὺς πρὸς τὸν ἴδιο το Θεὸ λέγοντας, «Νὰ γίνεστε λοιπὸν μιμητὲς τοῦ Θεοῦ, σὰν τέκνα ἀγαπητά».
Χθὲς ἐκκλησιαζόμενος καὶ ἐγὼ μαζί σας καὶ προεορτάζων τὴν ἡμέρα τῶν Φώτων σᾶς ἀνέπτυξα τὰ ἁρμόζοντα καὶ εἶπα πρὸς τὴν ἀγάπη σᾶς περὶ τοῦ Βαπτίσματος τοῦ Χριστοῦ, τοῦ ὁποίου ἐμεῖς ἀξιωθήκαμε, ὅτι εἶναι ἐπίγνωση τοῦ Θεοῦ καὶ ὑπόσχεση πρὸς τὸν Θεό. Πίστη μὲν καὶ ἐπίγνωση τῆς ἐν Θεῶ ἀληθείας, συνθήκη δὲ καὶ ὑπόσχεση διὰ ἔργα καὶ λόγους καὶ συμπεριφορὲς ποὺ ἀρέσουν στὸν Θεό.
Θαυμαστὰ καὶ παράδοξα πράγματα! Στὴν Ἰουδαία -ὅπου προϋπῆρχαν οἱ προφῆτες, οἱ πατριάρχες, οἱ δίκαιοί της Παλαιᾶς Διαθήκης- τὸ μήνυμα γιὰ τὴ γέννηση τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ τὸ ἔφεραν οἱ εἰδωλολάτρες, οἱ μάγοι ἐξ Ἀνατολῶν! 
