Βίος Ὁσίου Λαζάρου τοῦ Γαλησιώτου

1. Βιογραφικὰ στοιχεῖα

Ὁ Λάζαρος γεννήθηκε τὸ 966/9671 στὸ χωριὸ Θεοτόκος/Παναγία, κοντὰ στὴ Μαγνησία, στὸν ποταμὸ Μαίανδρο. Τὸ βαπτιστικό του ὄνομα ἦταν Λέων. Ἀνῆκε σὲ ἀγροτικὴ οἰκογένεια καὶ οἱ γονεῖς τοῦ ὀνομάζονταν Νικήτας καὶ Εἰρήνη. Γνωρίζουμε ἐπίσης ὅτι εἶχε ἄλλους τέσσερις ἀδελφούς, ἀπὸ τοὺς ὁποίους ὁ ἕνας ὀνομαζόταν Ἰγνάτιος, συντρόφευσε τὸ Λάζαρο ὡς μοναχὸς κατὰ τὴν παραμονή του στὸ ὅρος Γαλήσιο καὶ τὸν διαδέχτηκε στὴ διοίκηση τῶν μονῶν μετὰ τὸ θάνατό του.

Ἀπὸ τὴν ἡλικία τῶν ἕξι ἐτῶν τὴν ἀνατροφὴ τοῦ τὴν ἀνέλαβε ὁ θεῖος τοῦ Ἠλίας, ἡγούμενος τῆς μονῆς τῶν Καλαθῶν. Ἔπειτα ἀπὸ τρία χρόνια ὁ θεῖος τοῦ τὸν ἐμπιστεύθηκε σὲ κάποιο νοτάριο Γεώργιο, στὴ μονὴ τῶν Ὀρόβων, γιὰ νὰ μαθητεύσει κοντά του στὰ ἱερὰ γράμματα. Παρέμεινε ἐκεῖ τρία χρόνια καὶ ἔπειτα ἐπέστρεψε στὸ θεῖο τοῦ Ἠλία, γιὰ νὰ λάβει ἐκκλησιαστικὴ παιδεία. Ὅμως ἡ ἄσχημη συμπεριφορὰ τοῦ θείου τοῦ τὸν ὤθησε νὰ ἐγκαταλείψει κρυφὰ τὴ μονὴ μὲ σκοπὸ νὰ ταξιδέψει στοὺς Ἁγίους Τόπους. Γρήγορα τὸν ἀνακάλυψαν καὶ τὸν ἐπανέφεραν στὴ μονὴ τῶν Καλαθῶν, ὅπου παρέμεινε ἄλλα δύο χρόνια, καὶ ἔπειτα ὁ θεῖος τοῦ τὸν παρέδωσε σὲ κάποιο νοτάριο Νικόλαο στὴ μονὴ Στροβηλίου, προκειμένου νὰ ἐκπαιδευτεῖ στὸ ἐπάγγελμα τῶν νοταρίων.

2. Δράση

2.1. Ταξίδι στοὺς Ἁγίους Τόπους

Ἔπειτα ἀπὸ παραμονὴ τριῶν ἐτῶν κοντὰ στὸ νοτάριο Νικόλαο, τὸ 984/985 ὁ δεκαοκτάχρονος πλέον Λάζαρος ἐγκατέλειψε τὴν πατρίδα του γιὰ νὰ ἐπισκεφθεῖ τοὺς Ἁγίους Τόπους. Πέρασε πρῶτα ἀπὸ τὶς Χῶνες καὶ στὴ συνέχεια κατευθύνθηκε μέσω Καππαδοκίας πρὸς τὴν Ἀττάλεια, ὅπου ὅμως τὰ σχέδιά του ἀναβλήθηκαν ἀπὸ τὴν ἀπόπειρα ἑνὸς μοναχοῦ, μὲ τὸν ὁποῖο συνταξίδευε, νὰ πουλήσει τὸ νεαρὸ Λάζαρο σὲ κάποιον Ἀρμένιο ναύκληρο.2 Παρέμεινε λοιπὸν ὁρισμένα χρόνια σὲ μία μονὴ σὲ γειτονικὸ ὅρος τῆς Ἀττάλειας, ὅπου καὶ ἔλαβε τὸ μικρὸ μοναχικὸ σχῆμα καὶ τὸ ὄνομα Λάζαρος. Ἀργότερα, μεταξὺ 991 καὶ 993, ἔφτασε στὰ Ἱεροσόλυμα, προσκύνησε στοὺς Ἁγίους Τόπους καὶ παρέμεινε στὴ λαύρα τοῦ Ἁγίου Σάββα, ὅπου καὶ ἔγινε συγκανονάρχης. Κατόπιν ἔλαβε τὸ μεγάλο μοναχικὸ σχῆμα καὶ χειροτονήθηκε διάκονος, ἐνῶ ἀργότερα χειροτονήθηκε πρεσβύτερος ἀπὸ τὸν Πατριάρχη Ἱεροσολύμων. Ἀπὸ τὴ λαύρα τοῦ Ἁγίου Σάββα ἐκδιώχθηκε περὶ τὸ 1000, ἔπειτα ἀπὸ παραμονὴ ἕξι χρόνων, ἐξαιτίας τῆς ἀνυπακοῆς ποὺ ἔδειξε σὲ ἐντολὴ τοῦ ἡγουμένου, καὶ μεταφέρθηκε στὴ λαύρα τοῦ Ἁγίου Εὐθυμίου. Ἀργότερα ἐπέστρεψε καὶ πάλι στὴ λαύρα τοῦ Ἁγίου Σάββα.

2.2. Ἐπιστροφὴ καὶ δράση στὴν πατρίδα του

Ὁ Λάζαρος ἀναγκάστηκε νὰ φύγει ἀπὸ τὴν Παλαιστίνη τὸ 1009,3 ἐξαιτίας διωγμοῦ τῶν χριστιανῶν ἀπὸ τοὺς Ἄραβες, καὶ νὰ ἐπιστρέψει στὸ Βυζάντιο.4 Στὸ ταξίδι τῆς ἐπιστροφῆς πέρασε ἀπὸ τὴν Κιλικία, τὴν Καππαδοκία καὶ τὸν Πόντο, ἔπειτα κατευθύνθηκε δυτικὰ καὶ τὸ 1010/1011 μέσω τῶν Χωνῶν κατέληξε στὴν Ἔφεσο. Ἀπὸ ἐκεῖ εἶχε τὴν πρόθεση νὰ ταξιδέψει στὴ Ρώμη, ἕνα ταξίδι ποὺ ἀποτελοῦσε σκοπὸ καὶ ὄνειρο ζωῆς γιὰ πολλοὺς προσκυνητὲς τῆς ἐποχῆς. Ἀντ’ αὐτοῦ, ἐπισκέφθηκε τὴν ἰδιαίτερη πατρίδα του, ὅπου ἔγινε στυλίτης καὶ ἵδρυσε μονή. Θέλοντας νὰ ἀποφύγει τὸ πλῆθος, ποὺ εἶχε ἀρχίσει νὰ τὸν ἐπισκέπτεται, καὶ νὰ ἀπομονωθεῖ, λίγο ἀργότερα ἀναζήτησε καταφύγιο στὸ ὅρος Γαλήσιο, τὸ ὁποῖο ἦταν δύσβατο καὶ τοῦ ἐξασφάλιζε τὴν ἠρεμία ποὺ ἀποζητοῦσε. Ἐκεῖ ἀποσύρθηκε ἕξι μῆνες στὸ σπήλαιο τοῦ Ἁγίου Παφνουτίου, ὅπου οἱ μαθητὲς τοῦ τοῦ κατασκεύασαν ἕνα στύλο, κοντὰ στὸν ὁποῖο οἰκοδομήθηκε ἡ μονὴ τοῦ Σωτῆρος. Ἐκεῖ ὁ Λάζαρος παρέμεινε 12 χρόνια, ἀπὸ 1012 ἕως τὸ 1024. Ἐξαιτίας τῆς προσέλευσης τοῦ κόσμου, ὁ Λάζαρος ἀποσύρθηκε ἐκ νέου σὲ ψηλότερο σημεῖο τοῦ ὅρους, πάλι πάνω σε στύλο, καὶ ἐκεῖ ἵδρυσε τὸ ναὸ τῆς Θεοτόκου. Κάποια στιγμὴ μετακινήθηκε ἀκόμα ψηλότερα, σὲ διαφορετικὸ στύλο, ὅπου καὶ οἰκοδόμησε τὴ σημαντικότερη καὶ μεγαλύτερη μονὴ τῆς Ἀναστάσεως. Ἵδρυσε ἐπίσης ἄλλη μία μονὴ ἐκτός του ὅρους Γαλησίου, στὴν περιοχὴ Βέσσες.

3. Θάνατος

Τὸ 1051 ὁ Λάζαρος παρουσίασε προβλήματα ὑγείας σχετικὰ μὲ τὴ καρδιά του, κατάσταση ἡ ὁποία συνέχισε νὰ ἐπιδεινώνεται κατὰ τὰ ἑπόμενα τρία χρόνια. Πέθανε στὶς 7 Νοεμβρίου 1053, σὲ ἡλικία 86 ἐτῶν, πάνω στὸ στύλο τῆς μονῆς τῆς Ἀναστάσεως, ἔπειτα ἀπὸ συνολικὴ παραμονὴ 41 ἐτῶν στὸ ὅρος Γαλήσιο.5

Ὀκτὼ ἡμέρες πρὶν ἀπὸ τὸ θάνατό του, ὁ Λάζαρος εἶχε ὑπαγορεύσει σὲ κάποιο μοναχὸ Νικόλαο τὴ Διατύπωση, μὲ τὴν ὁποία ἔδινε ὁδηγίες γιὰ τὴ λειτουργία τῶν μονῶν, τὴ διατροφή, τὴν ἔνδυση καὶ τὴν ὑπόδηση τῶν μοναχῶν, ὅριζε τὰ καθήκοντα τοῦ ἡγουμένου, τὴν ὑποχρέωσή του μία φορὰ τὸ χρόνο, στὰ τέλη Αὐγούστου, νὰ κάνει ἀπολογισμὸ καὶ νὰ παραδίδει τυχὸν ἀποθέματα τῶν μονῶν στὴ μονὴ στὶς Βέσσες. Ἐπίσης, ζητοῦσε νὰ τελεῖται καὶ μετὰ τὸ θάνατό του μὲ τὸν ἴδιο τρόπο τὸ μυστήριο τῆς Θείας Λειτουργίας καὶ τὸ σῶμα του νὰ μεταφερθεῖ στὸ βάθος τοῦ φαραγγιοῦ γιὰ νὰ γίνει τροφὴ γιὰ τὰ ζῶα.

Μετὰ τὸ θάνατό του ἀνακηρύχθηκε ἅγιος καὶ ἡ μνήμη τοῦ ἑορτάζεται στὶς 7 ἢ/καὶ στὶς 10 Νοεμβρίου.

Τὸ σῶμα τοῦ ἐνταφιάστηκε προσωρινὰ στὸ νάρθηκα τῆς μονῆς τῆς Ἀναστάσεως τὴν ἑπομένη τοῦ θανάτου του. Τὴ 17η Ἰουλίου κάποιου ἔτους ἐντός του 11ου αἰώνα, τὸ λείψανο τοῦ ἁγίου μεταφέρθηκε σὲ ἄγνωστο σημεῖο. Ἀργότερα, στὶς ἀρχὲς τοῦ 14ου αἰώνα, καὶ ἐξαιτίας τῶν τουρκικῶν ἐπιδρομῶν, πραγματοποιήθηκε ἡ δεύτερη μετακομιδὴ τοῦ κρανίου τοῦ Λαζάρου, αὐτὴ τὴ φορὰ στὴ Βασιλεύουσα.

4. Θαυματουργικὴ δράση

Τὸ Λάζαρο τὸν ἐπισκέπτονταν στὸ Γαλήσιο κάτοικοι τῶν γύρω περιοχῶν, ἀλλὰ καὶ πιστοὶ ἀπὸ ἀπομακρυσμένα μέρη, τὴ Χίο, τὸ Ἰκόνιο, τὴν Κωνσταντινούπολη, τὴ Γεωργία καὶ τὴν Ἀρμενία. Ὁ ἴδιος ἀσχολήθηκε μὲ τὸν προσηλυτισμὸ Ἀράβων, Ἑβραίων καὶ παυλικιανῶν. Ἐκτὸς ἀπὸ τὴν ἐπιρροὴ τοῦ Λαζάρου στοὺς ἁπλοὺς πιστούς, φαίνεται ὅτι εἶχε ἐπαφὲς μὲ μέλη τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἱεραρχίας, διοικητικοὺς ὑπαλλήλους καὶ στρατιωτικὰ ἀξιωματούχους τῆς περιοχῆς του. Ἀνάμεσά σε αὐτοὺς ποὺ ἐπισκέφθηκαν τὸ Λάζαρο ἦταν καὶ ὁ Ρωμανὸς Σκληρός, στρατηγὸς τοῦ θέματος τῶν Θρακησίων. Εἶχε ἐπίσης ἀποστείλει τουλάχιστον δύο ἐπιστολὲς στὸν αὐτοκράτορα Κωνσταντῖνο Θ΄ Μονομάχο (1042-1055) καὶ εἶχε λάβει τουλάχιστον μία ἀπάντηση. Σύμφωνα μάλιστα μὲ τὸ Βίο του, ὁ Λάζαρος προφήτευσε τὴν ἄνοδο τοῦ Κωνσταντίνου Μονομάχου στὸ θρόνο καὶ γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ ὁ τελευταῖος πρόσφερε στὸ ναὸ τῆς Θεοτόκου στὶς Βέσσες 720 νομίσματα καὶ ἕνα βασιλικὸ σκεῦος. Εἶχε προβλέψει ἐπίσης τὴν ἀνατροπὴ τοῦ Μιχαὴλ E΄ Καλαφάτη (1041-1042) καὶ τὴν ἀποτυχία τοῦ κινήματος τοῦ σφετεριστὴ Κωνσταντίνου Βαρέος, ὁ ὁποῖος ἀποπειράθηκε νὰ ἀποσπάσει τὸ θρόνο ἀπὸ τὸν Κωνσταντῖνο Θ΄, ἐνῶ προέβλεψε καὶ τὴν ἀνάκληση ἑνὸς ἐξόριστου ἀπὸ τὸν ἴδιο αὐτοκράτορα. Δὲν ὑπάρχει παράδοση μεταθανάτιων θαυμάτων τοῦ Λαζάρου, μὲ ἐλάχιστες ἐξαιρέσεις. Ἡ λατρεία τοῦ ἄρχισε νὰ διαδίδεται κυρίως μετὰ τὸ 13ο αἰώνα,6 καθὼς ἀμέσως μετὰ τὸ θάνατό του οἱ κοινότητες στὸ ὅρος Γαλήσιο διένυσαν μιὰ σκοτεινὴ περίοδο ἐπειδὴ ὑπῆρξαν ἐσωτερικὲς διαμάχες γιὰ τὴν πρωτοκαθεδρία, ἀντιπαλότητα μὲ τὴ μητρόπολη Ἐφέσου καὶ συκοφαντίες ἐναντίον τῆς μνήμης τοῦ Λαζάρου.

5. Μοναστικὰ ἱδρύματα τοῦ Λαζάρου

Ὁ Λάζαρος ἵδρυσε πρῶτα τὴ μονὴ τῆς Ἁγίας Μαρίνας ἐκεῖ ὅπου προϋπῆρχε ὁμώνυμος ναός. Βρισκόταν στὴν ἀριστερὴ ὄχθη τοῦ ποταμοῦ Καΐστρου καὶ κοντὰ σὲ κεντρικὴ καὶ πολυσύχναστη ὁδό. Στὸν ὑπάρχοντα ναὸ ὁ Λάζαρος πρόσθεσε (μὲ χορηγίες πιστῶν καὶ συγκεκριμένα μιᾶς πλούσιας κατοίκου τῆς Ἐφέσου καὶ τοῦ μητροπολίτη τῆς πόλης) ἕνα νέο ναὸ καὶ μοναστικὰ κελιά, ὅπου συγκεντρώθηκαν μαθητὲς τοῦ Λαζάρου καὶ ὁ ἀδελφός του Ἰγνάτιος. Μετὰ τὴν ἀναχώρηση τοῦ Λαζάρου ἀπὸ τὴ μονή, ὁ ἔλεγχός της πέρασε στὸ μητροπολίτη Ἐφέσου.

Στὴ συνέχεια, ὁ Λάζαρος ἵδρυσε στὸ σπήλαιο τοῦ Ἁγίου Παφνουτίου, ὅπου εἶχε ἀποσυρθεῖ, τὴ μονὴ τοῦ Σωτῆρος, στὴν ὁποία σύμφωνα μὲ τὴ Διατύπωση βρίσκονταν 12 μοναχοί. Ὁ Λάζαρος παρέμεινε στὴ μονὴ Σωτῆρος μεταξὺ 1012 καὶ 1024. Τὸ ἑπόμενο μοναστικὸ ἵδρυμα ἦταν ἡ μονὴ Θεοτόκου, στὴν ὁποία ὑπῆρχαν 12 μοναχοί, ἐνῶ ὁ Λάζαρος ἵδρυσε μία ἀκόμα μονὴ στὸ ὅρος Γαλήσιο, τὴ μονὴ Ἀναστάσεως, ἡ ὁποία σύμφωνα μὲ τὴ Διατύπωση εἶχε 40 μοναχοὺς καὶ ἀποτελοῦσε τὸ μεγαλύτερο μοναστικὸ ἵδρυμα τοῦ ἁγίου. Ἡ μονὴ ὑπῆρξε ἀποτέλεσμα αὐτοκρατορικῆς χορηγίας τοῦ Κωνσταντίνου Θ΄, ὡς δεῖγμα εὐγνωμοσύνης πρὸς τὸ Λάζαρο.7

Τὸ μοναστικὸ κέντρο στὸ ὅρος Γαλήσιο εἶχε στενὲς σχέσεις καὶ ἀσκοῦσε ἐν μέρει ἔλεγχο ἐπὶ ὁρισμένων ἄλλων μονῶν τῆς περιοχῆς, ὅπως ἡ γυναικεία μονὴ τῆς Εὐπραξίας, στὴν ὁποία ἡγουμένη ἦταν ἡ μητέρα τοῦ Λαζάρου, ἡ μονὴ τῆς Θεοτόκου στὶς Βέσσες καὶ ἡ μονὴ τῆς Παυσολύπης, ἡ ὁποία ἦταν χορηγία τῆς Μαρίας Σκλήραινας, ἐρωμένης τοῦ αὐτοκράτορα.8

Ἰδιαίτερα στενοὶ ἦταν οἱ δεσμοὶ τῶν μονῶν τοῦ Γαλησίου μὲ αὐτὴ τῆς Θεοτόκου, τὴν ὁποία ἵδρυσε ὁ Λάζαρος βόρειά της Ἐφέσου, στὴ δεξιὰ ὄχθη τοῦ ποταμοῦ Καΐστρου καὶ ὄχι μακριὰ ἀπὸ τὴ θάλασσα. Ἀπὸ τὸ Γαλήσιο τὴ χώριζαν ὁ ποταμὸς καὶ μία ὁροσειρά, ἐνῶ εἶχαν μεταξύ τους κοινὰ προάστια. Ἀποτελοῦσε τὸ μεγαλύτερο μοναστικὸ ἵδρυμα τῆς περιοχῆς, μὲ περισσότερους ἀπὸ 200 μοναχούς. Τὴ διοίκηση ἀσκοῦσε ὁ ἡγούμενος καὶ ὄχι ὁ Λάζαρος, σὲ ἀντίθεση μὲ τὶς ὑπόλοιπες μονές, τὶς ὁποῖες τυπικὰ διοικοῦσε ὁ ἴδιος· ὅμως, καθὼς ζοῦσε ἀπομονωμένος στὴν κορυφὴ τοῦ ὅρους πάνω σε ἕνα στύλο, εἶχε ἀναθέσει στὸν ἑκάστοτε οἰκονόμο τὴ διοίκηση τῶν μονῶν. H μονὴ στὶς Βέσσες ἦταν αὐτοδέσποτη, ἀλλὰ ἀπολάμβανε καὶ τὴν αὐτοκρατορικὴ προστασία. Ὁ Ἰγνάτιος, ἀδελφός του Λαζάρου, ἦταν οἰκονόμος τῆς «οἰκίας τοῦ Φιλιππικοῦ», ἑνὸς ἐπικουρικοῦ ἱδρύματος ποὺ ἑξαρτιόταν ἀπὸ τὴν κύρια μονή. Ἀπὸ ἐκεῖ ἔφυγε ἔπειτα ἀπὸ προτροπὴ τοῦ Λαζάρου γιὰ νὰ ἀποσυρθεῖ στὴ μονὴ τῆς Θεοτόκου στὶς Βέσσες, ὅπου καὶ διορίστηκε ἡγούμενος. Ὁ Ἰγνάτιος ὑπῆρξε διάδοχός του Λαζάρου στὴ διοίκηση τῶν μονῶν μετὰ τὸ θάνατο τοῦ τελευταίου.

Ὁ Λάζαρος βρισκόταν σὲ διαμάχη μὲ τὸ μητροπολίτη Ἐφέσου. Οἱ θρησκευτικὲς ἀρχὲς δὲν ἔβλεπαν μὲ καλὸ μάτι τὴν ἀνάπτυξη τῆς παροικίας τοῦ Λαζάρου, ἡ ὁποία ἦταν πολὺ καλὰ ὀργανωμένη καὶ προσοδοφόρα, καὶ γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ δὲν ἀντιμετώπιζαν μὲ εὐμένεια τὴν ἀνάπτυξη τῶν μοναστικῶν κοινοτήτων τοῦ Γαλησίου.

Μετὰ τὸ θάνατο τοῦ Λαζάρου, τὰ μοναστικά του ἱδρύματα ἀντιμετώπισαν προβλήματα καὶ μόνο κατὰ τὸ 13ο καὶ 14ο αἰώνα οἱ μονὲς αὐτὲς ἐπρόκειτο νὰ ἐξελιχθοῦν σὲ σημαντικὰ κέντρα ἀντιγραφῆς χειρογράφων καὶ παραγωγῆς βιβλίων.

6. Ἁγιολογικὲς πηγὲς γιὰ τὸ Λάζαρο Γαλησιώτη

Τὸ Βίο τοῦ Λαζάρου τὸν συνέταξε ὁ μαθητὴς τοῦ Γρηγόριος λίγο μετὰ τὸ θάνατο τοῦ ἁγίου καὶ ἀποτελεῖ πολύτιμη πηγὴ γιὰ τὰ μοναστικὰ ἱδρύματά του. Τὴ δεύτερη σωζόμενη μορφὴ τοῦ Βίου τὴ συνέταξε ὁ Γρηγόριος Κύπριος το 13ο αἰώνα, ἐνῶ σώζεται καὶ μία ἐπιτομὴ τοῦ Βίου, καθὼς καὶ ἕνα συναξάρι τοῦ 13ου αἰώνα. Τὸ 1984 ἐκδόθηκε τὸ ἁγιολογικὸ κείμενο τῶν ἀρχῶν τοῦ 13ου αἰώνα γιὰ τὸ Λάζαρο Γαλησιώτη, τὸ ὁποῖο τὸ εἶχε συγγράψει ὁ Ἀκάκιος Σαββαΐτης.

1. Ἡ πιὸ πρόσφατη ἐργασία σχετικὰ μὲ τὸ Λάζαρο Γαλησιώτη τοποθετεῖ τὴ γέννησή του μεταξύ της 8ης Νοεμβρίου 966 καὶ τῆς 7ης Νοεμβρίου 967. Βλ. Greenfield, R., The Life of Lazaros of Mt. Galesion: An Eleventh-Century Pillar Saint (Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington D.C. 2000), σέλ. 6, διαφοροποιούμενος ἐλαφρὰ ἀπὸ τὴ γενικὴ ἄποψη ποὺ ἤθελε τὴ γέννηση τοῦ Λαζάρου τὸ 967.

2. Βίος καὶ πολιτεία καὶ ἄσκησις τοῦ ὁσίου πατρὸς ἠμῶν καὶ θαυματουργοῦ Λαζάρου τοῦ ἐν τῷ Γαλησίω, Acta Sanctorum Novembris 3 (Bruxelles 1910), σέλ. 508-588, Ἰδ. πάρ. 9, σέλ. 511.

3. Σύμφωνα μὲ τὸν Delehaye, ἡ ἀραβικὴ ἐπιδρομὴ τοποθετεῖται τὸ 1009. Βλ. Βίος καὶ πολιτεία καὶ ἄσκησις τοῦ ὁσίου πατρὸς ἠμῶν καὶ θαυματουργοῦ Λαζάρου τοῦ ἐν τῷ Γαλησίω, Acta Sanctorum Novembris 3 (Bruxelles 1910), σέλ. 511, σήμ. 4. Τὴν ἄποψη αὐτὴ τὴν υἱοθετεῖ καὶ ἡ μελέτη τοῦ Greenfield, R., The Life of Lazaros of Mt. Galesion: An Eleventh-Century Pillar Saint (Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington D.C. 2000), σέλ. 8. Ο Janin, R., Les eglises et les monasteres des Grands Centres Byzantins. Bithynie, Hellespont, Latros, Galesios, Trebizonde, Athenes, Thessalonique (Paris 1975), σέλ. 242, σήμ. 6, τὴν τοποθετεῖ τὸ 1005.

4. Βίος καὶ πολιτεία καὶ ἄσκησις τοῦ ὁσίου πατρὸς ἠμῶν καὶ θαυματουργοῦ Λαζάρου τοῦ ἐν τῷ Γαλησίω, Acta Sanctorum Novembris 3 (Bruxelles 1910), σέλ. 515, πάρ. 19.

5. Σύμφωνα μὲ τὶς πληροφορίες τοῦ Βίου του, ὁ ἅγιος πέθανε τὴν Κυριακὴ 7 Νοεμβρίου 1054 (ἔτος ἀπὸ κτίσεως κόσμου 6562) τὴν 7η ἰνδικτιώνα. Βλ. Βίος καὶ πολιτεία καὶ ἄσκησις τοῦ ὁσίου πατρὸς ἠμῶν καὶ θαυματουργοῦ Λαζάρου τοῦ ἐν τῷ Γαλησίω, Acta Sanctorum Novembris 3 (Bruxelles 1910), σέλ. 588, πάρ. 254. Ἐπειδὴ ὅμως ἡ 7η Νοεμβρίου 1054 δὲν ἦταν Κυριακή, ἡ ἡμερομηνία ἔχει διορθωθεῖ σὲ 1053, καθὼς τότε ἡ 7η Νοεμβρίου ἦταν Κυριακή. Βλ. Malamut, E., “A propos de Bessai d’Ephese”, Revue des Etudes Byzantines 43 (1985), σέλ. 241-251, Ἰδ. 243.

6. Τότε ἐξαιτίας τῆς κατάληψης τῆς Κωνσταντινούπολης καὶ τῆς ἀνόδου τῆς Αὐτοκρατορίας τῆς Νίκαιας, τὸ ὅρος Γαλήσιο θεωροῦνταν σημαντικό, ἐνῶ δύο μετέπειτα Πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως, ὁ Ἰωσὴφ Α΄ καὶ ὁ Ἀθανάσιος Ἅ΄, ἦταν παλαιότερα μοναχοί του ὅρους, βλ. Greenfield, R., The Life of Lazaros of Mt. Galesion: An Eleventh-Century Pillar Saint (Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington D.C. 2000), σέλ. 63-64.

7. Βλ. Greenfield, R., The Life of Lazaros of Mt. Galesion: An Eleventh-Century Pillar Saint (Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington D.C. 2000), σέλ. 41-48.

8. Σύμφωνα μὲ τὴ Malamut, E., “A propos de Bessai d’Ephese”, Revue des Etudes Byzantines 43 (1985), σέλ. 241-251, Ἰδ. 247, ἡ μονὴ τῆς Παυσολύπης ταυτίζεται μὲ τὴ μονὴ τῆς Θεοτόκου στὶς Βέσσες. Ἀντίθετη εἶναι ἡ ἄποψη τοῦ Greenfield, R., The Life of Lazaros of Mt. Galesion: An Eleventh-Century Pillar Saint (Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington D.C. 2000), σελ. 35.

πηγή