Ἱλαρὸς ὢν πνεύματι σὺ Ἱλαρίων,
Ἱλαρὸς ἐν σώματι ᾖς καὶ καρδίᾳ.
Βῆ δ’ ἐς Ὄλυμπον Ἱλαρίονος κέαρ ἁγνὸν ἐν ἕκτῃ.
Οὗτος ὁ μακάριος Ἱλαρίων ἦτον κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ βασιλέως Νικηφόρου τοῦ Πατρικίου καὶ Σταυρακίου, καὶ Μιχαὴλ Ῥαγκαβέ, καὶ Λέοντος Ἁρμενίου τοῦ εἰκονομάχου, Μιχαὴλ Τραυλοῦ τοῦ εἰκονομάχου, καὶ Θεοφίλου τοῦ εἰκονομάχου, ἐν ἔτει ωβ΄ [802]. Ἐκατάγετο δὲ ἀπὸ τὴν Καππαδοκίαν, ἥτις τουρκιστὶ λέγεται Καραμανία. Πατέρα μὲν ἔχων, Πέτρον καλούμενον, μητέρα δέ, Θεοδοσίαν ὀνόματι. Ὁ δὲ πατὴρ αὐτοῦ ἦτον γνωστὸς εἰς τὸν βασιλέα, ἐπειδὴ καὶ αὐτὸς ἔδιδε τὸν ἄρτον τῆς βασιλικῆς τραπέζης.
Ἀφ’ οὗ δὲ ὁ Ὅσιος ἐγεννήθη ἀπὸ αὐτοὺς καὶ ἀπεγαλακτίσθη, ἐδόθη εἰς σχολεῖον διὰ νὰ μάθῃ ἐπιμελῶς τὰ ἱερὰ γράμματα. Ὅταν δὲ ἔγινεν εἴκοσι χρόνων, ἄφησεν εὐαγγελικῶς πατέρα, μητέρα, οἰκίαν, πλοῦτον, καὶ πᾶντα τὸν κόσμον, καὶ ἔγινε Μοναχὸς εἰς τὸ ἐν Κωνσταντινουπόλει εὑρισκόμενον Μοναστήριον τὸ καλούμενον τοῦ Ξηροκηπίου. Εἶτα ἀναχωρήσας ἀπὸ ἐκεῖ, ἐπῆγεν εἰς τὸ Μοναστήριον τὸ ὀνομαζόμενον τοῦ Δαλμάτου, καὶ ἐκεῖ ἔλαβε τὸ μέγα καὶ ἀγγελικὸν σχῆμα, ἤτοι ἔγινε μεγαλόσχημος. Ὅθεν ἔχων ὑπακοὴν καὶ ταπείνωσιν καὶ ἡσυχίαν, ἐδούλευεν ὁ ἀοίδιμος εἰς τὸν κῆπον τοῦ Μοναστηρίου χρόνους δέκα. Ἀφ’ οὗ δὲ ἐκαθάρισε τὴν ψυχήν του ἀπὸ κάθε πάθος, καὶ ἐλάμπρυνεν αὐτὴν μὲ τὰς ἀρετὰς ὡσὰν ἥλιον, τότε ἔγινε θαυματουργὸς ὑπὸ τῆς θείας χάριτος, ἐδίωξε γὰρ ἀπὸ ἕνα νέον τὸ ἀκάθαρτον δαιμόνιον, ὁποῦ τὸν ἐνώχλει. Διὰ τοῦτο καὶ ὁ ἡγούμενος τοῦ Μοναστηρίου ἐποίησεν αὐτὸν Ἱερέα, καὶ χωρὶς νὰ θέλῃ. Ἀφ’ οὗ δὲ ὁ ἡγούμενος ἐκεῖνος ἐτελεύτησε μετὰ παρέλευσιν χρόνων τινῶν, ἀνεχώρησεν ὁ Ἅγιος ἀπὸ τὸ Μοναστήριον καὶ ἐπέρασεν εἰς τόπον καλούμενον Ὀψίκιον, καὶ ἐκεῖθεν ἐπῆγεν εἰς τὸ Μοναστήριον τῶν Καθαρῶν. Τοῦτο δὲ μαθόντες οἱ Μοναχοὶ τοῦ Μοναστηρίου του, ἀνέφεραν αὐτὸ εἰς τὸν τότε Ἅγιον Νικηφόρον τὸν Πατριάρχην, ὁ δὲ Πατριάρχης πάλιν ἀνέφερε τοῦτο πρὸς τὸν βασιλέα Νικηφόρον τὸν Πατρίκιον, παρακινήσας αὐτὸν νὰ στείλῃ νὰ φέρῃ ὀπίσω τὸν Ὅσιον. Ὅθεν ὑπακούσας ὁ Ὅσιος εἰς τὰς παρακινήσεις καὶ τοῦ βασιλέως καὶ τοῦ Πατριάρχου, ἐγύρισεν ὀπίσω, καὶ ἔγινεν ἡγούμενος καὶ Ἀρχιμανδρίτης, καθὼς ἦτον ἐκεῖ τοιαύτη συνήθεια νὰ γίνεται, διορισθεῖσα ἀπὸ Σύνοδον. Ἐπέρασε λοιπὸν ὁ Ὅσιος χρόνους ὀκτώ, ποιμαίνων χριστομιμήτως τὴν ποίμνην τοῦ Χριστοῦ. Ὅταν δὲ ἔγινε βασιλεὺς Λέων ὁ Ἁρμένιος ἐν ἔτει ωιγ΄ [813] καὶ ἀθέτησε τὴν προσκύνησιν τῶν ἁγίων εἰκόνων, τότε καὶ οὗτος ὁ Ὅσιος Ἱλαρίων ἐφέρθη εἰς τὸν βασιλέα, καὶ ἀναγκάζετο ἀπὸ αὐτὸν μὲ κᾄποιας πιθανολογίας καὶ ὑποσχέσεις, νὰ μὴ προσκυνῇ τὰς ἁγίας εἰκόνας. Ἀλλ’ ὅμως ὁ Ἅγιος ἤλεγξεν αὐτόν, καὶ ἄθεον καὶ νέον παραβάτην Ἰουλιανὸν ὠνόμασεν.
Ὅθεν ἐκ τῶν λόγων τούτων ἐθυμώθη ὁ βασιλεύς, καὶ κατὰ μὲν τὸ παρόν, φοβερίσας αὐτόν, ὅτι ἔχει νὰ τοῦ δώσῃ τιμωρίας πολλὰς καὶ ἀνυποφόρους, τὸν ἔβαλεν εἰς φυλακήν. Μετὰ καιρὸν δὲ πάλιν ἐπαράστησε τὸν Ὅσιον ἔμπροσθέν του, καὶ τοῦ εἶπε τὰ ἴδια λόγια, ὁποῦ εἶπε καὶ πρότερον. Ἔπειτα παρέδωκεν αὐτὸν εἰς τὸν ὁμόφρονά του Πατριάρχην, ἤτοι εἰς τὸν Θεόδοτον τὸν Μελισσηνόν, τὸν καὶ Κασσιτερᾶν ὀνομαζόμενον, τάχα διὰ νὰ τὸν καταπείσῃ ἐκεῖνος. Ἐπειδὴ ὅμως δὲν εἰσηκούσθη, διὰ τοῦτο ἔκλεισε τὸν Ὅσιον μέσα εἰς σκοτεινὴν φυλακήν, καὶ εἰς πολλὰς ἡμέρας ἐκεῖ τὸν ἐταλαιπώρησεν. Ἐπρόσταξε γὰρ νὰ μὴ δίδουν εἰς αὐτόν, οὔτε ψωμί, οὔτε νερόν, οὔτε ἄλλο τι φαγητόν. Τοῦτο δὲ μαθόντες οἱ καλόγηροι καὶ μαθηταί του, ἐπῆγαν εἰς τὸν βασιλέα λέγοντες, δός μας τὸν ἐδικόν μας ποιμένα ὦ βασιλεῦ, καὶ μετὰ ὀλίγον ὑποσχόμεθα νὰ τελειωθῇ τὸ θέλημά σου. Ὁ δὲ βασιλεὺς ἀπατηθεὶς ἀπὸ τὴν ὑπόσχεσιν αὐτήν, ἔδωκεν εἰς αὐτοὺς ὀγλίγωρα τὸν Ἅγιον. Ἐπειδὴ δὲ ὁ Ἅγιος ἀργοπόρησεν εἰς τὸ Μοναστήριόν του, καὶ λαβὼν ὀλίγην ἄνεσιν ἀπὸ τὴν προτέραν ταλαιπωρίαν, ἐλευθερώθη ἀπὸ τὴν πεῖναν, ὁποῦ ἐδοκίμασεν εἰς τὴν φυλακήν, διὰ τοῦτο ὁ βασιλεὺς βλέπωντας ὅτι οἱ Μοναχοὶ δὲν ἔχουν νὰ πληρώσουν τὴν ὑπόσχεσίν τους, ἀλλ’ ἐνέπαιξαν αὐτόν, τούτου χάριν, τοὺς μὲν Μοναχούς, ἐτιμώρησε, τὸν δὲ Ἅγιον, ἔβαλεν εἰς φυλακήν. Ἔπειτα ἔστειλεν αὐτὸν εἰς τὸ Μοναστήριον, τὸ ὀνομαζόμενον τοῦ Φονέως, τὸ ὁποῖον εὑρίσκετο εἰς τὸ στενὸν τῆς Πόλεως, καὶ ἐκεῖ τὸν ἐφυλάκωσαν ἕξι μῆνας, διὰ νὰ ταλαιπωρηθῇ περισσότερον, καθότι ὁ τοῦ Μοναστηρίου ἐκείνου ἡγούμενος, ἦτον ἄνθρωπος σκληρὸς καὶ θηριώδης καὶ ἄσπλαγχνος.
Ἔπειτα πάλιν ἔφερεν ὁ βασιλεὺς τὸν Ἅγιον εἰς τὰ βασίλεια, καὶ μὲ κολακείας ἐδοκίμαζε νὰ τὸν ἀπατήσῃ. Ἐπειδὴ ὅμως δὲν εἰσηκούσθη, ἐπρόσταξε νὰ φυλακώσουν τὸν Ὅσιον εἰς τὸ Μοναστήριον, τὸ ὀνομαζόμενον τοῦ Κυκλοβίου. Ἀφ’ οὗ δὲ ἐπέρασαν χρόνοι δύω καὶ μῆνες ἕξ, τότε εὔγαλε τὸν Ἅγιον ἀπὸ ἐκεῖ, καὶ τὸν ἐφυλάκωσεν εἰς τὴν φυλακὴν τὴν καλουμένην τῶν Νουμέρων. Εἶτα ἔδειρεν αὐτὸν δυνατά, καὶ ἀπὸ ἐκεῖ τὸν ἐξώρισεν εἰς τὸ κάστρον τὸ ὀνομαζόμενον Προτίλιον. Ἀφ’ οὗ δὲ Λέων ὁ Ἁρμένιος ἐθανατώθη μὲ μαχαίρας, μέσα εἰς ἐκεῖνον τὸν ἴδιον Ναόν, εἰς τὸν ὁποῖον πρώτην φορὰν ὕβρισε καὶ ἔρριψε κατὰ γῆς τὴν ἁγίαν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ, ἀφ’ οὗ, λέγω, ὁ Λέων ἀπέρριψε κακῶς τὴν ψυχήν του, καὶ ἔγινε βασιλεὺς Μιχαὴλ ὁ Τραυλὸς ἐν ἔτει ωκ΄ [820], τότε καὶ ὁ Ἅγιος οὗτος ἐλευθερώθη ἀπὸ τὴν φυλακήν, καὶ ἐφιλοξενήθη ἀπὸ μίαν Χριστιανὴν γυναῖκα, μέσα εἰς τὸ ἐδικόν της ὑποστατικόν, ἡ ὁποία ὑπηρέτησεν αὐτὸν χρόνους ἑπτά. Ὅταν δὲ ἐβασίλευσεν ὁ τοῦ Τραυλοῦ υἱός, ἤτοι Θεόφιλος ὁ εἰκονομάχος, ἐν ἔτει ωκθ΄ [829], ἐσύναξεν ὁ ἀλιτήριος ὅλους τοὺς πρότερον γενομένους Ὁμολογητὰς διὰ τὰς ἁγίας εἰκόνας, καὶ τοὺς ἔβαλεν εἰς τὴν φυλακήν. Τότε λοιπὸν καὶ ὁ μακάριος οὗτος Ἱλαρίων ἐξετάζεται, ἀνίσως πείθεται εἰς τὴν βασιλικὴν προσταγήν. Ὁ δὲ Ἅγιος ἐπειδὴ ἤλεγξε τὸν Θεόφιλον, ὡς ἄθεον καὶ ἀπατεῶνα, διὰ τοῦτο ἔλαβεν ἐπάνω εἰς τὴν ῥάχιν ξυλίας ἑκατὸν δεκαεπτά, καὶ ἔπειτα ἐξωρίσθη εἰς τὴν νῆσον Ἀφουσίαν, ἡ ὁποία εἶναι κοντὰ εἰς τὴν νῆσον Ἅλωνα, τὴν καλουμένην τουρκιστὶ Πασᾶ λιμάνι, καὶ ὑπόκειται εἰς τὸν Ἀρχιεπίσκοπον Προικονήσου. Ἐκεῖ λοιπὸν ὁ Ὅσιος ἔσκαψε μέσα εἰς πέτραν, καὶ ἐκατασκεύασεν ἕνα μικρὸν καὶ στενώτατον κελλάκι, καὶ διὰ προσευχῆς του εὔγαλε καὶ νερόν, ὅθεν ἐπέρασεν ἐκεῖ χρόνους ὀκτώ. Ἀφ’ οὗ δὲ ὁ Θεόφιλος ἐτελεύτησε, καὶ ἡ τούτου σύζυγος Θεοδώρα ἐσυνάθροισεν εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν ὅλους τοὺς ὁμολογητὰς καὶ Ὁσίους πατέρας, ὁποῦ εὑρίσκοντο εἰς τὴν ἐξορίαν, καὶ ἀφ’ οὗ ἐκράτυνε καὶ ἐσύστησε τὴν Ὀρθοδοξίαν, διὰ μέσου τῆς ἀναστηλώσεως καὶ προσκυνήσεως τῶν ἁγίων εἰκόνων, τότε καὶ ὁ Ὅσιος οὗτος Ἱλαρίων ἐλευθερωθεὶς ἀπὸ τὴν ἐξορίαν, ἔλαβε πάλιν τὸ Μοναστήριόν του, διαλάμπων μὲ θαύματα. Τρεῖς δὲ χρόνους ζήσας μετὰ ταῦτα, καὶ θεαρέστως διοικήσας τοὺς μαθητάς του, ἀπῆλθε πρὸς Κύριον, χρόνων ὢν ἑβδομήκοντα.
Ὁσίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου
