ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΕΝ ΑΓΙΟΙΣ ΠΑΤΡΟΣ ΗΜΩΝ
ΚΥΡΙΛΛΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ
ΔΙΑΠΡΕΨΑΝΤΟΣ ΕΝ ΕΤΕΙ ΑΠΟ ΧΡΙΣΤΟΥ υχ´ (420).
ΣΥΝΕΡΑΝΙΣΘΕΙΣ ΕΚ ΤΩΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΩΝ
ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ ΚΑΙ ΣΩΖΟΜΕΝΟΥ,
Καί τινων ἄλλων Ἐκκλησιαστικῶν Ἱστοριογράφων.
Ἐκ τῆς ἐκδόσεως
«Νέον Ἐκλόγιον», Βενετία 1803, σελ.154-164
ὑπὸ τοῦ Ὁσίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου
Ὁ μέγας ἀνάμεσα εἰς τοὺς διδασκάλους τῆς Ἐκκλησίας Ἅγιος Κύριλλος, ἦτον κατὰ τὴν Πατρίδα Ἀλεξανδρεύς, ἀπὸ γονεῖς εὐσεβεῖς καὶ εὐγενεῖς, ἀνεψιὸς ἐξ ἀδελφῆς, Θεοφίλου Πατριάρχου Ἀλεξανδρείας. Ἀνατραφεὶς δὲ ἐλευθερίως, ἔγινε πολλὰ δόκιμος εἰς τὴν φιλοσοφίαν ὁμοῦ καὶ ἀρετήν· ἦτον ἐντελῶς γεγυμνασμένος εἰς τὰ Ἑλληνικά, καὶ Ῥωμαϊκὰ βιβλία, καὶ πεπαιδευμένος, τόσον εἰς ὅλην τὴν ἔξω σοφίαν, ὅσον καὶ τὴν ἔσω καὶ πνευματικήν· ἐσχόλαζε πάντοτε εἰς τὴν ἀνάγνωσιν καὶ μελέτην τῶν θείων Γραφῶν. Ὅθεν καὶ ὁ θεῖος του Θεόφιλος, βλέπωντας εἰς αὐτὴν τοσαύτην μεγάλην σοφίαν καὶ ἀρετήν, τὸν συνηρίθμησεν εἰς τὸν Κλῆρον τῆς Ἐκκλησίας, χειροτονήσας αὐτὸν Ἀρχιδιάκονον. Καὶ λοιπόν, ἦτον τότε ὁ Ἅγιος πεφυτευμένος εἰς τὸ περιβόλι τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ, ὡσὰν ἕνα εὐωδέστατον, καὶ ὡραιότατον κρίνον, τὸ ὁποῖον ἀνθοῦσε μέν, μὲ τὴν καθαρότητα καὶ τὰς λοιπὰς ἀρετάς, εὐωδίαζε δὲ ὅλον τὸ πλήρωμα τῶν πιστῶν, μὲ τὴν ὀσμὴν τῆς θείας σοφίας του.
Ἀφοῦ δὲ ἀπέθανεν ὁ Θεόφιλος, ὅλοι κοινῶς κληρικοί τε καὶ λαϊκοὶ ἐψήφισαν διὰ Πατριάρχην Ἀλεξανδρείας τὸν θεῖον Κύριλλον· ὁ ὁποῖος, εὐθὺς ὁποῦ ἐκάθισεν εἰς τὸν θρόνον, ἐδίωξεν ἀπὸ τὴν Ἀλεξάνδρειαν τοὺς αἱρετικοὺς ὁμοῦ καὶ χρισματικούς, τοὺς ὀνομαζομένους Ναυατιανούς· οἱ δὲ Ναυατιανοὶ οὗτοι, παρομοιάζοντες μὲ τοὺς Φαρισσαίους, ὠνόμαζαν τὸν ἑαυτόν τους καθαροὺς καὶ δικαίους· ἐφόρουν ἄσπρα φορέματα, τάχα διὰ νὰ δείξουν τὴν καθαρότητα τῆς πολιτείας τους· ἐδογμάτιζαν, πώς, ὅποιος μετὰ τὸ βάπτισμα πέσῃ εἰς θανάσιμον ἁμαρτίαν, οὗτος δὲν πρέπει νὰ δέχεται εἰς τὴν Ἐκκλησίαν, ἔλεγον πώς, ἀλλεοτρόπως δὲν συγχωρεῖται ἡ θανάσιμος ἁμαρτία, ἀνίσως δὲν μεταβαπτισθῇ ὁ ἄνθρωπος· δὲν ἐσυγχώρουν τὸν δεύτερον γάμον, ὀνομάζοντες αὐτὸν μοιχείαν· ἐβάπτιζον δεύτερον, τοὺς καλῶς καὶ ὀρθοδόξως βεβαπτισμένους· καὶ ἄλλα ἀκόμη αἱρετικὰ φρονήματα εἶχον οἱ τοιοῦτοι· ὠνομάσθησαν δὲ Ναυατιανοὶ ἀπὸ κάποιον Ναυάτον, ἀρχηγὸν τοῦ σχίσματος τούτου, ὁ ὁποῖος ἱερεὺς ὤντας εἰς τὴν Ῥώμην, ἐπὶ Δεκίου τοῦ Βασιλέως, καὶ ἀγαπώντας νὰ γίνῃ Πάπας· ἐπειδὴ ὅμως, μετὰ θάνατον τοῦ διὰ Χριστὸν μαρτυρήσαντος Πάπα Φαβίνου, δὲν ἔγινε Πάπας, καθὼς ἐπεθύμει καὶ ἤλπιζεν, ἀλλ᾿ ἔγινεν ὁ Μακάριος Κορνήλιος, διὰ ταύτην τὴν ἀφορμὴν ἐσχίσθη κατὰ πάντα, καὶ ὅλης τῆς καθολικῆς Ἐκκλησίας· διότι ὁ μὲν θεῖος Κορνήλιος ἐδέχετο πάλιν εἰς τὴν Ἐκκλησίαν τοὺς Χριστιανοὺς ἐκείνους ὁποῦ, διὰ φόβον τῶν βασάνων, ἀρνήθησαν πρότερον τὸν Χριστόν, εἰς τὸν καιρὸν τοῦ διώκτου Δεκίου, ὕστερον δὲ μετανοοῦντες, ἐπέστρεφον εἰς τὴν πίστιν τοῦ Χριστοῦ μετὰ δακρύων· καθὼς κι ὁ Χριστὸς ἐδέχθη τὸν Ἀπόστολον Πέτρον ὁποῦ τὸν ἀρνήθη πρότερον, ὕστερον δὲ μετὰ δακρύων ἐμετανόησεν. Ὁ δὲ σχισματικὸς καὶ ὑπερήφανος Ναυάτος, ὄχι μόνον δὲν ἐδέχετο εἰς τὴν μετάνοιαν τοὺς τοιούτους ἀρνησιχρίστους, ἀλλὰ καὶ τὸν Πάπαν Κορνήλιον ἐκατηγόρει, ὀνομάζωντάς τον κοινωνὸν καὶ σύντροφον τῶν εἰδωλολατρῶν· καὶ οὕτω χωρισθεὶς ἀπὸ αὐτόν, καὶ ἄλλους ὁμόφρονας ἀποκτώντας, ἔγινεν ὡσὰν ἕνας ἄλλος Πάπας εἰς τὴν Ῥώμην· καὶ ἐκεῖθεν ἐξαπλώθη ἡ αἵρεσις αὕτη, καὶ τὸ σχίσμα, ἕως καὶ εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν.
Τοὺς τοιούτους λοιπὸν σχισματοαιρετικοὺς ἀπεδίωξεν ὁ Ἅγιος Κύριλλος, ὡς εἴπομεν, εὐθὺς ὁποῦ ἔγινε Πατριάρχης, ὁμοῦ μὲ τὸν Ἐπίσκοπόν τους Θεόπεμπτον· ἔπειτα ἀρματώθη, διὰ νὰ διώξῃ ἀπὸ τὴν ἐκεῖ κατοικίαν τους καὶ τοὺς δαίμονας. Διότι κοντὰ εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν ἕως δώδεκα στάδια, εὑρίσκεται ἕνας τόπος ὀνομαζόμενος Κάνωβος, καὶ πλησίον ἐκείνου, εἶναι ἄλλος τόπος Μανοῦθιν, εἰς τὸν ὁποῖον ἦτον βωμὸς παλαιός, κατοικητήριον τῶν Δαιμόνων. Ὅθεν ὅλος ὁ τόπος ἐκεῖνος ἦταν πολλὰ φοβερός, ἀπὸ τὸ πλῆθος τῶν ἐκεῖ κατοικούντων ἀκαθάρτων πνευμάτων. Διὰ τοῦτο καὶ ὅταν ἔζη ὁ Πατριάρχης Θεόφιλος, πολλάκις ἠθέλησε νὰ καθαρίσῃ τὸν τόπον ἐκεῖνον ἀπὸ τοὺς Δαίμονας, καὶ νὰ τὸν κάμῃ κατοικητήριον Ἅγιον, εἰς τὸ νὰ δοξολογῆται ὁ Θεός· ἀλλ᾿ ὅμως δὲν ἠδυνήθη, ἕνα μέν, διὰ τὶ εὕρισκε πολλὰ ἐμπόδια· καὶ τὸ ἄλλο δέ, διὰ τὶ τοῦ ἠκολούθησε κατόπιν ὁ θάνατος.
Ὁ δὲ τοῦ Θεοφίλου διάδοχος, τρισμακάριστος Κύριλλος, ἐφρόντισε περὶ τούτου, καὶ προθύμως ἐδέετο τοῦ Θεοῦ, νὰ τοῦ δώσῃ θείαν βοήθειαν καὶ δύναμιν, διὰ νὰ διώξῃ ἀπὸ τὸν τόπον ἐκεῖνον τὰ ἀκάθαρτα πνεύματα. Ὅθεν φαίνεται κατ᾿ ὄναρ εἰς αὐτὸν Ἄγγελος Κυρίου, καὶ τοῦ λέγει, ὅτι, νὰ ὑπάγῃ εἰς τὸν τόπον ἐκεῖνον τὰ τίμια λείψανα τῶν Ἁγίων Ἀναργύρων, Κύρου, καὶ Ἰωάννου, καὶ ἔτζι θέλει ἀναχωρήσει ἀπὸ ἐκεῖ ἡ δύναμις τῶν Δαιμόνων. Ὁ δὲν Ἅγιος χωρὶς ἀργοπορίαν ἔκαμε τὸ πρόσταγμα τοῦ Ἀγγέλου, καὶ εὐθὺς ὁποῦ ἔφερον εἰς τὸν τόπον ἐκεῖνον τὰ λείψανα τῶν Ἁγίων Ἀναργύρων, καὶ ἔκτισεν ἐκεῖ Ναὸν εἰς τὸ ὄνομά τους· ὢ τοῦ θαύματος! εὐθὺς ἐδιώχθησαν ἀπὸ ἐκεῖ τὰ ἀκάθαρτα πνεύματα, καὶ ἔγινεν ὁ τόπος ἐκεῖνος πηγὴ ἀναβλύζουσα ἰάματα, ἐκ τῆς χάριτος τῶν Ἁγίων Ἀναργύρων.
Ἀφ᾿ οὗ δὲ ὁ Ἅγιος ἐδίωξεν ἀπὸ τὸν τόπον τῆς Ἀλεξανδρείας τοὺς ἀοράτους καὶ νοητοὺς Δαίμονας, ἔλαβε τὴν φροντίδα νὰ διώξῃ καὶ τοὺς ὁρατοὺς καὶ αἰσθητοὺς Δαίμονας, οἵτινες ἦσαν οἱ μισόχριστοι Ἑβραῖοι· οἱ ὁποῖοι ἑκατοίκουν εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν ἔκπαλαι, ἀπὸ τὸν καιρὸν ὁποῦ ἐκτίσθη ἡ πόλις αὕτη ἀπὸ τὸν μέγαν Ἀλέξανδρον, καὶ μὲ τὴν πολυκαιρίαν ἔγιναν πλῆθος πολύ, καὶ δὲν ἔπαυον, κατὰ τὴν συνήθειαν ὁποῦ ἔχει τὸ φιλοτάραχον γένος τοῦτο, νὰ ἐπιβουλεύωνται κρυφὰ καὶ φανερὰ τοὺς Χριστιανούς, διὰ τὸ ἄσπονδον μῖσος ὁποῦ ἔχουν κατὰ τοῦ Χριστοῦ, καὶ τῶν Χριστιανῶν, καὶ πολλὰς συγχύσεις καὶ ταραχάς, ἀλλὰ καὶ αἱματοχυσίας, καὶ φονικὰ ἐπροξένουν οἱ μιαροί. Προσκαλεσάμενος λοιπὸν ὁ Ἅγιος τοὺς πρώτους τῆς συναγωγῆς τους, τοὺς ἐσυμβούλευσε νὰ ἐμποδίσουν τὸ ἔθνος τους ἀπὸ τὰς μιαρὰς αὐτὰς πράξεις, καὶ νὰ τὸ σωφρονίσουν· ἐκεῖνοι δὲ οἱ κατάρατοι, ὄχι μόνον δὲν ἐσωφρονίσθησαν, ἀλλὰ καὶ χειρότεροι ἔγιναν· καὶ ἀκούσατε.
Ναὸς ἦτον εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν παμμεγέθης καὶ ὡραιότατος· ὁ ὁποῖος, διὰ τὶ ἐκτίσθη ἀπὸ τὸν Ἐπίσκοπον Ἀλέξανδρον, ὠνομάζετο Ναὸς τοῦ Ἀλεξάνδρου· οἱ ἀλητήριοι λοιπὸν Ἑβραῖοι θέλοντες νὰ κακοποιήσουν τοὺς Χριστιανούς, ἀρματώθησαν ὅλοι, καὶ μίαν νύκτα κάμνουν ἀλαλαγμόν, τρέχοντες μέσα εἰς τοὺς δρόμους, καὶ φωνάζοντες κάτωθεν ἀπὸ τὰ ὁσπήτια τῶν Χριστιανῶν· καίεται ὁ Ναὸς τοῦ Ἀλεξάνδρου. Οἱ δὲν Χριστιανοὶ ἀκούσαντες, ἔδραμον παρευθὺς μὲ σπουδὴν διὰ νὰ σβήσουν τὴν πυρκαϊάν. Ὅθεν οἱ Ἑβραῖοι τρέχοντες κατ᾿ ἐπάνω τῶν Χριστιανῶν, ἄλλον ἔκοπταν μὲ σπαθί· ἄλλον ἔσφαζαν μὲ μαχαῖρι· ἄλλον ἐφόνευαν μὲ κοντάρι· καὶ ἄλλον μὲ ὅ,τι ἄρμα εἶχεν ὁ καθ᾿ ἕνας ἐθανάτωναν· ὥστε ὁποῦ, ἐν ἐκείνῃ τὴ νυκτὶ ἐφονεύθη πολὺ πλῆθος Χριστιανῶν.
Τὸ πρωὶ μανθάνωντας τὸ συμβεβηκὸς τοῦτο ὁ Ἅγιος Κύριλλος, ὑπερβολικὰ ἐλυπήθη, καὶ ἐζήτησε κρίσιν κατὰ τῶν Ἑβραίων ἀπὸ τὸν ἔπαρχον τῆς Πόλεως Ὀρέστην ὀνομαζόμενον· ἀλλὰ ὁ Ἔπαρχος, ἀγκαλὰ καὶ ἦτον Χριστιανός, μὲ τὸ νὰ εἶχεν ὅμως κάποιαν ἔχθραν κατὰ τοῦ Ἁγίου, ἐβοήθει εἰς τοὺς Ἑβραίους, καὶ ἐδιαφένδευε τοὺς φονεῖς. Ὁ δὲ θεῖος Κύριλλος, ζήλου θείου πλησθεῖς, πέρνωντας μαζί του πλῆθος Χριστιανῶν, ἐπῆγεν ὁ ἴδιος, καὶ τοὺς μὲν Ἑβραίους, ἐδίωξεν ἀπὸ τὴν Ἀλεξάνδρειαν, τὰς δὲ κατοικίας τους ἐκρήμνισε, καὶ τὴν συναγωγήν τους κατέπαυσε. Τοῦτο δὲ μαθὼν ὁ Ἔπαρχος, ἐπλήσθη θυμοῦ κατὰ τοῦ Πατριάρχου, καὶ ἄρχισε νὰ κακοποιῇ τοὺς συγγενεῖς καὶ φίλους τοῦ Ἁγίου, ὥστε ὁποῦ καὶ τὸν γραμματικὸν Ἱέρακα, ἄνδρα ὀνομαστὸν ἐξεγύμνωσεν εἰς τὸ θέατρον.
Καὶ ἀπὸ τότε εὑρίσκετο ἀναμεταξὺ τοῦ Ἁγίου καὶ τοῦ Ἐπάρχου, μεγάλη διχόνοια καὶ ἀσυμφωνία· διὰ τὶ ὁ μὲν Ἅγιος ἐδιαφένδευε τοὺς Χριστιανούς, ὁ δὲ Ἔπαρχος, τοὺς Ἑβραίους. Ὅθεν καὶ οἱ δύο ἔγραψαν ὁ καθ᾿ εἷς χωριστὰ εἰς τὸν Βασιλέα Νέον Θεοδόσιον, περὶ τῆς ὑποθέσεως ταύτης καὶ ἐπρόσμεναν, ποία προσταγὴ μέλλει ἐκεῖθεν νὰ ἔλθῃ. Ἐν τῷ μεταξὺ δὲ τούτω, ἠκολούθησε καὶ ἄλλη μία περίστασις εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν, ἥτις ἔγινεν αἰτία φόνων, καὶ μεγάλης συγχύσεως· ἔστι δε αὕτη.
Εἰς τὴν πόλιν τῆς Ἀλεξανδρείας ἦτον μία παρθένος φιλόσοφος, ὀνομαζομένη Ὑπατία, εὐσεβὴς καὶ ἐνάρετος, θυγάτηρ Θεωνᾶ τοῦ Φιλοσόφου· ἀπὸ τὸν ὁποῖον διδασκομένη τὴν Φιλοσοφίαν ἐκ νεαρᾶς ἡλικίας, τοσοῦτον ἐπρόκοψεν, εἰς τρόπον, ὅτι ὑπερέβαινεν εἰς τὴν σοφίαν ὅλους τοὺς φιλοσόφους τοῦ τότε καιροῦ· καθὼς δὲ αὕτη γράφει καὶ ὁ σοφὸς Συνέσιος ὁ τῆς Κυρήνης Ἐπίσκοπος, καὶ μὲ ἐγκώμια τὴν ἐπαινεῖ. Αὕτη ἐφύλαττε καθαρὰν παρθενίαν, καὶ νὰ ὑπαντρευθῇ δὲν ἠθέλησε, κυρίως μὲν καὶ ἑξαιρέτως διὰ τὴν ἀγάπην τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἀκολούθως δέ, καὶ διὰ νὰ ἠμπορῇ ἀταράχως νὰ καταγίνεται εἰς τὰ βιβλία τῆς φιλοσοφίας. Ὅθεν οἱ μὲν σπουδαῖοι ἄνδρες, ἔτρεχαν εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν ἀπὸ κάθε μέρος, διὰ νὰ ἰδοῦν, καὶ νὰ ἀκούσουν τὴν σοφίαν τῆς Φιλοσόφου ταύτης Ὑπατίας. Οἱ δὲ κληρικοί, καὶ ἄρχοντες, καὶ πᾶς ὁ λαός, ἐτίμουν αὐτήν, καὶ ἤκουον μὲ ἀγάπην τὰς ψυχοφελεῖς αὐτῆς συμβουλὰς καὶ νουθεσίας. Αὐτὴ λοιπὸν ἡ Φιλόσοφος καὶ παρθένος, ἀγαπῶσα νὰ εἰρηνεύσῃ πρὸς ἀλλήλους τὸν Πατριάρχην καὶ τὸν Ἔπαρχον, ἐπήγαινε μὲ πολλὴν πραότητα καὶ ταπείνωσιν, πότε εἰς τὸν ἕνα, καὶ πότε εἰς τὸν ἄλλον, καὶ μὲ τὰ σοφὰ καὶ φρονιμώτατα λόγιά της, ἐκατάπεισε καὶ τοὺς δύο νὰ εἰρηνεύσουν. Ἀγκαλὰ καὶ ὁ Ἁγιώτατος Πατριάρχης, καὶ πρὸ τούτου ἀκόμη ἐζήτει νὰ εἰρηνεύσῃ μετὰ τοῦ Ἐπάρχου, ἀλλὰ ἐκεῖνος κακότροπος καὶ μνησίκακος ὤν, οὔτε καὶ ἀκούσῃ ἤθελε διὰ τὴν εἰρήνην.
Τούτων οὕτως ἐχόντων, μίαν τῶν ἡμερῶν, ὅταν ἐγύριζεν ἡ φιλόσοφος αὕτη μὲ τὴν καρέταν της εἰς τὸν οἶκον της· τινὲς στασιώδεις, καὶ μισοῦντες τὴν εἰρήνην τοῦ Ἐπάρχου, καὶ τοῦ Πατριάρχου, ὥρμησαν ἔξαφνα καταπάνω της, καὶ σύροντες αὐτὴν βιαίως ἔξω ἀπὸ τὴν καρέταν της, καὶ σχίσαντες τὰ ἐνδύματά της, τόσον ἐκτύπησαν αὐτὴν ἀνελεήμονα, ὥστε ὁποῦ τὴν ἐθανάτωσαν· καὶ δὲν ἐχόρτασεν οὔτε ἕως τούτου ἡ κακία τους· ἀλλά, ὢ τῆς ἀπανθρωπίας, καὶ θηριώδους αὐτῶν ἀσπλαγχνίας! καὶ εἰς τὸ νεκρὸν σῶμα τῆς Παρθένου ὁρμήσαντες, κατέκοψαν αὐτὸ εἰς κομμάτια, καὶ ἐν τόπῳ καλουμένῳ Κηνάρῳ, τὰ κομμάτια τούτου κατέκαυσαν.
Ταύτην τὴν ἐλεεινὴν τραγῳδίαν καὶ συμφορὰν μαθόντες ὅλοι οἱ Ἀλεξανδρινοί, ἐλυπήθησαν εἰς τὸ ἄκρον, καὶ μάλιστα οἱ σπουδαῖοι καὶ σοφοί· ἔμαθον δὲ πρὸς τούτοις τὴν ταραχὴν ταύτην καὶ οἱ ἐν τῷ Ὄρει τῆς Νητρίας κατοικοῦντες Μοναχοί, καὶ πλησθέντες ζήλου, ἐσυνάχθησαν ἕως πεντακόσιοι· καὶ δὴ κατελθόντες εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν, πρὸς βοήθειαν καὶ διαφένδευσιν τοῦ Πατριάρχου, εὑρίσκουσι κατὰ τύψην εἰς τὸν δρόμον τὸν Ἔπαρχον καθήμενον εἰς καρέταν, καὶ παρευθὺς ἄρχισαν νὰ φωνάζουν, ὑβρίζοντες αὐτόν, καὶ ὀνομάζοντές τον Ἕλληνα καὶ εἰδωλολάτρην· (ἐπειδὴ ὄντας πρότερον Ἕλληνας, εἶχε λάβη πρὸ ὀλίγου τὸ Βάπτισμα εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν). Ἕνας δὲ ἀπὸ τοὺς Μοναχοὺς ὁ πλέον θυμώδης, ἔῤῥιψε πέτραν κατὰ τοῦ Ἐπάρχου, καὶ τὸν ἐβάρεσεν εἰς τὴν κεφαλήν. Συναχθέντες πλῆθος λαοῦ, ἐχώρισαν τοὺς Μοναχοὺς ἀπὸ τὸν Ἔπαρχον· ἀλλ᾿ οἱ ὑπηρέται τοῦ Ἐπάρχου ἐπίασαν ἕνα Μοναχὸν ὀνόματι Ἀμμώνιον, καὶ τὸν ἔφεραν εἰς τὸν ἔπαρχον, ὁ ὁποῖος ὑποπτευόμενος, πὼς ὁ Ἅγιος ἐκίνησε τοὺς Μοναχοὺς κατ᾿ αὐτοῦ, ἄναψεν ἀπὸ τὸν θυμόν, καὶ τόσον σκληρὰ ἐβασάνισε τὸν Ἀμμώνιον ἐν μέσῳ τῆς πόλεως, ἕως ὁποῦ τὸν ἐθανάτωσεν. Ὅπερ μανθάνωντας ὁ Ἅγιος ἐλυπήθη, καὶ ἀποστείλας, ἔλαβε τὸ σῶμα τοῦ Μοναχοῦ, καὶ τὸ ἐνταφίασε μὲ τιμήν.
Τὰ συμβεβηκότα ταῦτα ἔδωκαν θάῤῥος εἰς τοὺς Ἑβραίους, ὁποῦ εἶχε διώξη ἀπὸ τὴ Ἀλεξάνδρειαν ὁ Ἅγιος, ὡς εἴπομεν· καὶ πρῶτον μὲν αὐτοὶ ἐσύστησαν ἐκεῖ ὁποῦ εὑρίσκοντο νέαν Συναγωγήν. Ἔπειτα οἱ Χριστοκτόνοι καὶ θεοκτόνοι, ἀπετόλμησαν νὰ κάμουν καὶ τοῦτο τὸ ἀνομώτατον ἔργον, πρὸς ὕβριν καὶ καταισχύνην τοῦ Χριστοῦ, καὶ τῶν Χριστιανῶν. Διότι, κάμνοντες ἕνα μακρὺν σταυρόν, ἐπίασαν ἕνα παιδίον Χριστιανοῦ τινός, καὶ γυμνώσαντες αὐτό, τὸ ἐσταύρωσαν εἰς τὸν σταυρόν, ὄχι μὲ καρφία, ἀλλὰ μὲ λεπτὲς βέργες· εἶτα ἀφ᾿ οὗ τὸ κατεγέλασαν πολλά, τὸ ἐνέπτυσαν εἰς τὸ πρόσωπον, καὶ τὸ ἐπερίπαιξαν, παρομοίως μὲ ἐκεῖνα ὁποῦ ἔκαμαν οἱ πατέρες τους εἰς τὸν Κύριον· τέλος πάντων, τόσον πολλὰ τὸ ἔδειραν, ἕως ὁποῦ τὸ ἐθανάτωσαν· καὶ οὕτω τὸ εὐλογημένον ἐκεῖνο παιδίον, ἔγινε κοινωνὸς καὶ μιμητὴς τῶν παθῶν τοῦ Κυρίου. Ταῦτα πάντα μανθάνωντας, τὰ ἀνέφερεν ὁ θεῖος Κύριλλος εἰς τὸν Βασιλέα, ὁ ὁποῖος, ἀγκαλὰ καὶ μὲ ἀργοπορίαν, ἔκρινεν ὅμως ἐν δικαιοσύνῃ· καὶ τοὺς μὲν ἀρχηγοὺς τῶν Ἑβραίων ἐπρόσταξε καὶ ἐτιμώρησεν πολλά, τὸν δὲ Ἔπαρχον Ὀρέστην ἐκατέβασεν ἀπὸ τὸ ἀξίωμά του. Ὅθεν ἐλευθερωθεὶς ἀπὸ τὰς ἀνωτέρω ταραχάς, καὶ τὰ σκάνδαλα ταῦτα ὁ Ἅγιος, ἐποίμαινε τὸ λογικόν του ποίμνιον ἐπιμελῶς καὶ θεαρέστως, ὡς ποιμὴν ἀληθινός, ἀπολαμβάνοντας εἰρήνην μέχρι τινός.
Ἀλλ᾿ ὁ ἐχθρὸς τῆς εἰρήνης, καὶ ἀληθείας, καὶ ὅλων ὁμοῦ τῶν καλῶν διάβολος, δὲν ἄφησε νὰ χαίρεται τὴν εἰρήνην ταύτην ὁ Ἅγιος, καὶ οἱ λοιποὶ Χριστιανοί, εἰς πολὺν καιρόν. Ἀλλὰ ἐκίνησε πόλεμον μέγαν καὶ ταραχὴν εἰς ὅλην τὴν τοῦ Χριστοῦ Ἁγίαν Ἐκκλησίαν, μὲ τὴν βλάσφημον αἵρεσιν τοῦ δυσσεβοῦς Νεστορίου, κατὰ τῆς ὁποίας ἔπρεπε νὰ ἀγωνισθῇ ὁ τῆς εὐσεβείας ὑπέρμαχος θεῖος Κύριλλος· διότι ὁ δυσσεβὴς οὗτος Νεστόριος, ἀφ᾿ οὗ ἐφέρθη ἀπὸ τὴν Ἀντιόχειαν εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν, καὶ ἔγινε Πατριάρχης μετὰ τὸν Σισίννιον, εἰς μὲν τὴν ἀρχὴν τῆς Πατριαρχείας του, ἐφαίνετο κατὰ τὰ ἔξω εὐσεβὴς εἰς τὴν πίστιν, καὶ κανένα ἐναντίον κατὰ τῆς εὐσεβείας δὲν ἔλεγεν· ἀγκαλὰ καὶ κατὰ τὴν καρδίαν ἦτον αἱρετικὸς ὁ ταλαίπωρος, ὀνομάζοντας, τὸν μὲν Δεσπότην Χριστόν, ἄνθρωπον μόνον ψιλόν, καὶ ὄχι Θεόν· τὴν δὲ Κυρίαν Θεοτόκον ὀνομάζοντας ὄχι Θεοτόκον, ἀλλὰ Χριστοτόκον. Οἱ δὲ ὁμόφρονες τοῦ Νεστορίου, ὁ Ἐπίσκοπος Δωρόθεος λέγω ὁ συγκάτοικός του, καὶ ὁ πρεσβύτερος Ἀναστάσιος, αὐτοὶ πρῶτοι ἄρχισαν νὰ σπείρουν τὴν αἵρεσιν ταύτην, ὡσὰν ζιζάνιον ἀνάμεσα εἰς τὸν σῖτον. Διότι, ὁ μὲν Δωρόθεος ἐν τῇ καθολικῇ Ἐκκλησίᾳ τῆς Κωνσταντινουπόλεως, διδάσκοντας τὸν λαὸν εἰς μίαν ἑορτήν, ἐξεφώνησε τοῦτον τὸν βλάσφημον λόγον, καὶ εἶπεν· «Ὅποιος ὀνομάσῃ τὴν Μαρίαν, Θεοτόκον, νὰ εἶναι ἀνάθεμα». Ὁ δὲ Ἀναστάσιος πάλιν, κηρύττοντας εἰς τὸν λαὸν εἶπεν· «Ἂς μὴν ὀνομάσῃ τινὰς Θεοτόκον τὴν Μαρίαν· διότι ἡ Μαρία ἦτον ἄνθρωπος γένους θηλυκοῦ· ἀπὸ ἀνθρώπου δὲ κορμί, πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ γεννηθῇ Θεός;» Ταῦτα τὰ βλάσφημα λόγια ὡς ἤκουσεν ὁ λαός, ἄρχισαν νὰ ταράττωνται, καὶ διὰ νὰ πληροφορηθοῦν περισσότερον, ἠρώτησαν καὶ τὸν Πατριάρχην Νεστόριον περὶ τούτων.
Τότε ἐκεῖνος ὁ μιαρὸς καὶ Ἰουδαιόφρων, δὲν ἠδυνήθη πλέον νὰ κρύπτῃ εἰς τὴν καρδίαν του τὸ φαρμάκι τῆς αἱρέσεως, ἀλλὰ φανερὰ ἐξέρασε τὰς βλασφημίας ταύτας κατὰ τοῦ Χριστοῦ, καὶ τῆς Θεοτόκου λέγοντας· «ἐγὼ δὲν θέλω ὀνομάσω Θεόν, ἐκεῖνον ὁποῦ ἐσυλλήφθη εἰς τὴν κοιλίαν γυναικός, καὶ ἐπρόσμεινεν ἀριθμὸν ἡμερῶν καὶ μηνῶν, ἕως οὗ νὰ γεννηθῇ· οὔτε Θεοτόκον θέλω ὀνομάσω γυναῖκα, ὁποῦ ἐγέννησεν ἄνθρωπον μὲ σάρκα ἐκ τῆς ἰδίας της φύσεως».
Ἀπὸ τότε λοιπὸν καὶ ὕστερα, ἄρχισαν νὰ γίνωνται φιλονικίες περὶ τούτου ἀνάμεσα εἰς τὸν λαόν, καὶ διαιρέσεις· ὅτι, ἄλλοι μὲν ἐναντιώνοντο εἰς τὴν αἵρεσιν τοῦ Νεστορίου, καὶ τὸν ἀπεστρέφοντο· ἄλλοι δὲ ἐσυγκοινώνουν μὲ αὐτόν, καὶ ἐδέχοντο τὴν δυσσέβειάν του. Οὐ μόνον δὲ εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν ἐγίνοντο αὐταῖς ᾑ διαίρεσες, ἀλλὰ καὶ εἰς ὅλην σχεδὸν τὴν Οἰκουμένην, καὶ εἰς κάθε τάγμα τῶν Ὀρθοδόξων· ἐπειδὴ ὁ ἀνθρωπολάτρης Νεστόριος ὁμοῦ μὲ τοὺς ἀκολούθους του, ἔγραψεν εἰς βιβλία τὴν αἵρεσίν του, καὶ τὰ διέσπειρε πανταχοῦ, ἕως καὶ εἰς αὐτὰς τὰς ἐρήμους, ὅπου ἑκατοίκουν Μοναχοί· καὶ τόσους πολλοὺς ἐτράβιξεν ὁ τρισκατάρατος εἰς τὴν πλάνην ταύτην, κληρικούς, Μοναχοὺς τέ, καὶ λαϊκούς, ὥστε ὁποῦ, καθὼς πρότερον ὁ Ἄρειος ἔσχισε τὸν ἄνωθεν ὑφαντὸν χιτῶνα τοῦ Χριστοῦ· ἔτζι καὶ ὁ Νεστόριος ἔσχισεν ὅλον τὸ πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας εἰς πολλὰ μέρη.
Ταῦτα πάντα μαθῶν εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν ὁ Ἅγιος Κύριλλος, ὑπερβολικὰ ἐλυπήθη. Καὶ καθ᾿ ὁ μὲν δοῦλος πιστὸς τοῦ Χριστοῦ, καὶ τῆς Θεοτόκου, ἀρματώθη διὰ νὰ πολεμήσῃ ὑπὲρ τῆς τιμῆς αὐτῶν· καθ᾿ ὁ δὲ ποιμὴν ἀληθινός, ἑτοιμάσθη διὰ νὰ ἀποδιώξῃ τὸν νοητὸν λύκον ἀπὸ τὴν μάνδραν τῶν λογικῶν προβάτων. Καὶ πρῶτον μὲν ἔγραψε γράμματα πρὸς τὸν Νεστόριον συμβουλευτικά, μὲ τὰ ὁποῖα, ἐν ἀγάπῃ ἀδελφικῇ, τὸν ἐσυμβούλευε νὰ παραιτήσῃ τὰ τοιαῦτα αἱρετικὰ φρονήματα, καὶ μὲ τὴν μεταβολήν του εἰς τὴν εὐσέβειαν. νὰ διορθώσῃ ἐκείνους ὁποῦ πρότερον ἐτράβηξεν εἰς τὴν δυσέβειαν. Ὁ δὲ δυσσεβὴς Νεστόριος λαμβάνοντας τὰ γράμματα τοῦ Ἁγίου, ὄχι μόνον δὲν ἐδιωρθώθη, ἀλλὰ καὶ χειρότερος ἔγινε, καὶ ἐσπούδαζε νὰ ἐξαπλώσῃ πλατύτερα τὴν αἵρεσίν του· καὶ τοὺς μὲν ἐναντιωμένους εἰς τὴν πάνην τοῦ Κληρικούς τε καὶ Μοναχούς, ἐβασάνιζε διαφόρως· κατὰ δὲ τοῦ θείου Κυρίλλου, ἐθυμώνετο μὲ μεγάλην ὑπερηφάνιαν· ὠνόμαζεν αὐτὸν αἱρετικόν, καὶ πολλὰς ψευδεῖς καὶ ἀδίκους συκοφαντίας ἔλεγε κατ᾿ αὐτοῦ, καὶ τὰς διέσπειρεν εἰς τὸν λαόν.
Ὅθεν ὁ Ἅγιος Κύριλλος βλέποντας ἀδιόρθωτον τὸν Νεστόριον, ἔγραψε πρὸς αὐτὸν αὐστηρῶς, στηλιτεύοντας τὴν αἵρεσίν του· ἔγραψε δὲ καὶ εἰς τὸν κλῆρον τῆς Κωνσταντινουπόλεως, καὶ εἰς τὸ Παλάτιον τοῦ Βασιλέως· ἔπειτα ἔγραψε καὶ εἰς τὸν Πάπαν Κελεστίνον, καὶ εἰς τοὺς ἄλλους Πατριάρχας· ὁμοίως ἔγραψε καὶ εἰς διαφόρους πόλεις καὶ χώρας πρὸς τοὺς Ἐπισκόπους, καὶ ἡγεμόνας, καὶ ἄρχοντας· ἀλλὰ καὶ εἰς πολλοὺς Ἐρημίτας καὶ Μοναχοὺς δὲν ἀμέλησε νὰ γράψῃ ὁ τριμακάριστος, ἀποδείχνοντας ἀπὸ τὰς θείας Γραφάς, πόσον ὀλεθρία καὶ ψυχοβλαβὴς εἶναι ἡ πλάνη τοῦ Νεστορίου, καὶ παρακινώντας ὅλους ἁπλῶς, νὰ φυλάττωνται ἀπὸ τὴν αἵρεσιν ταύτην, ὡσὰν ἀπὸ φαρμάκι θανατηφόρον. Τέλος πάντων, ἐπειδὴ ἡ αἵρεσις τοῦ Νεστορίου καθ᾿ ἡμέραν ηὔξανε, καὶ εἰς τὸ χεῖρον ἐπρόκοπτε, τὰ σχίσματα ἐγίνοντο τῆς Ἐκκλησίας μεγαλλίτερα, καὶ πολλοὶ ἀπὸ τοὺς Ἐπισκόπους διεφθάρθησαν ἀπὸ τὴν λύμην τῆς αἱρέσεως. Διὰ τοῦτο ὁ εὐσεβέστατος Βασιλεὺς Θεοδόσιος ὁ νέος, θέλοντας νὰ διορθώσῃ ταῦτα τὰ σκάνδαλα, καὶ νὰ καθαρίσῃ τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Χριστοῦ, καὶ τὸν σῖτον τῆς Πίστεως, ἀπὸ τὰς ἀκάνθας καὶ τὰ ζιζάνια τῆς πλάνης του Νεστορίου, προστάζει νὰ συναχθῇ εἰς τὴν Ἔφεσον Τρίτη Σύνοδος οἰκουμενικὴ ἐν ἔτει ͵υλα´ (431).
Ἐσυνάχθησαν λοιπὸν ἀπὸ ὅλην τὴν Οἰκουμένην Ἐπίσκοποι διακόσιοι καὶ ἐπέκεινα· καὶ ὅσοι δὲν ἐδύναντο νὰ ὑπάγουν μόνοι, διὰ τινὰ ἀναγκαῖα ἐμπόδια, οὗτοι ἔστειλαν τοποτηρητὰς ἐδικούς τους. Ὅθεν καὶ ὁ τότε Πάπας Κελεστίνος, μὲ τὸ νὰ μὴν ἐδύναντο νὰ ὑπάγῃ εἰς τὴν Ἔφεσον, διὰ τὸ γῆρας, καὶ τὴν ἀσθένειαν, ἔγραψεν εἰς τὸν Ἅγιον Κύριλλον νὰ κρατήσῃ τὸν τόπον του εἰς τὴν Σύνοδον. Ὅθεν ἡγεμόνες τῆς Συνόδου ταύτης ἦσαν, Πρῶτος ὁ Ἅγιος Κύριλλος, καὶ ὡς τοποτηρητὴς τοῦ Πάπα, καὶ ὡς Πατριάρχης τῆς Ἀλεξανδρείας. Δεύτερος, ὁ Ἱεροσολύμων Ἰουβενάλιος καὶ Τρίτος Μέμνων ὁ Ἐφέσου. Πρωτοκάθεδρος λοιπὸν εὐρισκόμενος εἰς τὴν οἰκουμενικὴν ταύτην Σύνοδον ὁ Μακάριος Κύριλλος, ἐκήρυξεν ὁμοῦ μὲ τοὺς ἄλλους πατέρας, καὶ ἐδογμάτισεν ὅτι, ὁ μὲν Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, εἶναι εἷς κατὰ τὴν ὑπόστασιν, τέλειος Θεὸς ὁ αὐτός, καὶ τέλειονς ἄνθρωπος ὁ αὐτός· καὶ οὐχὶ ἄλλος καὶ ἄλλος· ἡ δὲ πανάχραντος Παρθένος, ἡ κατὰ σάρκα τοῦτον γενήσασα, εἶναι κυρίως καὶ ἀληθῶς Θεοτόκος. Ὅθεν ἔγινε μεγάλη χαρὰ εἰς ὅλους τοὺς ὀρθοδόξους, καὶ ὅλος ὁ λαὸς τῆς πόλεως Ἐφέσου, πανηγυρικῶς ἐκρότησαν, καὶ ἔλεγαν ὁμοφώνως· οὐχὶ μεγάλη ἡ Ἄρτεμις Ἐφεσίων, καθὼς ἔλεγαν παλαιά· ἀλλὰ μεγάλη ἡ πανάχραντος Παρθένος Μαρία ἡ Θεοτόκος.
Τὸν δὲ μιαρὸν Νεστόριον, ὡς αἱρετικὸν καὶ βλάσφημον, ἀνεθεμάτισαν καὶ ἐκάθηραν οἱ πατέρες τῆς Συνόδου ταύτης. Ἀλλ᾿ ἐπειδὴ αὐτὸς δὲν ἡσύχαζεν, ἀλλὰ ἐκήρυττε πάλιν τὴν αἵρεσίν του, συνήργησαν, καὶ ἐξωρίσθη πρῶτον εἰς τὴν Θάσον, κατὰ τὸν Θεοφάνην· ἔπειτα εἰς τὴν Ὄασιν τῆς Ἀραβίας, τὴν λεγομένην τουρκιστὶ Ἴπριμ· ἐκεῖ δὲ εὑρισκόμενος ὁ ἀλιτήριος, ἔλαβε τὰς θεϊκὰς ἀγανακτήσεις· διότι ἐσάπισε καὶ ἐφαγώθη ἀπὸ σκώληκας ἡ βλάσφημος γλῶσσά του, κατὰ τὸν Εὐάγριον· ὁμοίως ἐσάπισε καὶ ὅλον τὸ σῶμα του, κατὰ τὸν Κεδρηνὸν καὶ τὸν Νικηφόρον. Ἐν δὲ τὴ ἄνω Θηβαΐδι, φοβερὸν καὶ ἐπώδυνον θάνατον ὁ ἄθλιος ἐδοκίμασε, παρόμοιον τοῦ Ἀρείου· ἐπειδὴ πηγαίνοντας εἰς τὸ ἀναγκαῖον, ἄρχισε νὰ βλασφημῇ κατὰ τοῦ Χριστοῦ, καὶ τῆς Θεοτόκου· διὰ τοῦτο Ἄγγελος Κυρίου ἐπάταξεν αὐτόν, καὶ ἐξεχύθησαν ὅλα του τὰ σπλάγχνα μέσα εἰς τὸ ἀγγεῖον τῆς ἀκαθαρσίας του, καὶ ἐκεῖ κακῶς ὁ κακὸς ἐξέψυξεν, ὡς διηγεῖται τοῦτο ὁ Κωνσταντινουπόλεως Ἅγιος Γερμανός.
Τοιαύτας μὲν ἀτιμίας, καὶ τιμωρίας ἔλαβεν ὁ Ἰουδαιόφρων καὶ αἱρετικὸς Νεστόριος. Ὁ δὲ Ἅγιος Κύριλλος, ἔλαβε μεγάλας τιμὰς καὶ προνόμια ἀπὸ τὴν Ἁγίαν καὶ Οἰκουμενικὴν τρίτην Σύνοδος ταύτην. Διότι, καθὼς διηγεῖται ὁ ὑπεφυὴς Ἰωάννης ὁ Ζωναρᾶς εἰς τὸ θαυμαστὸν ἐγκώμιον, ὁποῦ πλέκει εἰς τοῦτον τὸν Ἅγιον Κύριλλον, ἐν χειρογράφοις σωζόμενον, οἱ Πατέρες τῆς τρίτης Συνόδου ἐχάρισαν εἰς τὸν θεῖον Κύριλλον τὰ προνόμια ταῦτα· δηλαδὴ τὸ νὰ ὀνομάζεται Κριτὴς τῆς Οἰκουμένης· καὶ τὸ νὰ φορῇ εἰς τὴν κεφαλήν, ὅταν λειτουργῇ, ἕνα ὀθόνιον λεπτόν, ὡσὰν μανδήλιον· δηλοῖ δέ, τὸ μὲν «Κριτὴς Οἰκουμένης» τὴν θαὑμασίαν καὶ οἰκουμενικὴν Κρίσιν, ὁποῦ ἔκαμεν ὁ Ἅγιος ἑνώσας ὅλην τὴν οἰκουμένην διὰ τῆς Ὀρθοδοξίας, ὁποῦ ἦτον εἰς τόσα μέρη διηρημένη ἀπὸ τὴν αἵρεσιν τοῦ Νεστορίου· τὸ δὲ λεπτὸν ὀθόνιον, δηλοῖ τὴν λεπτότητα τοῦ νοὸς καὶ τῶν φρενῶν τοῦ Ἁγίου, μὲ τὴν ὁποίαν ἐσύστησε καὶ ἐδογμάτισε τὴν καθ᾿ ὑπόστασιν ἕνωσιν. Ἐπειδὴ διὰ τοῦ Ὅρου τούτου, παριστάνεται ἐν ταυτῷ, καὶ τὸ ἓν πρόσωπον τοῦ Χριστοῦ, καὶ αἱ δύο φύσεις αὐτοῦ. Ὠνομάσθη δὲ καὶ Πάπας ὁ θεῖος Κύριλλος, ἴσως διὰ τὶ εἶχε τὸν τόπον τοῦ Κελεστίνου Πάπα ἐν τῇ Τρίτῃ Συνόδω· καὶ ἄλλοι ἄλλως ἑρμηνεύουσι τὰ ἀνωτέρω προνόμια (1)· δι᾿ ὃ καὶ πάντες οἱ Πατριάρχαι Ἀλεξανδρείας, οἱ τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου διάδοχοι, ἐπεκράτησε νὰ ὀνομάζωνται καὶ αὐτοὶ Πάπαι καὶ Κριταὶ τῆς Οἰκουμένης, καὶ νὰ φοροῦν, ὅταν λειτουργοῦν, δύο Κορόνας, καὶ δύο ἐπιτραχήλια (2). Ἴσως εἰς δήλωσιν τοῦ λεπτοῦ ἐκείνου ὀθονίου, ὁποῦ ἐχάρισεν εἰς τὸν Ἅγιον Κύριλλον ἡ Σύνοδος.
———————————————-
(1) Διηγεῖται γὰρ ὁ μέγας Λογοθέτης Ἐπιφάνιος, ὅτι ἐπειδὴ ὁ Κωνσταντινουπόλεως Σέργιος ἐξωκλησίασε τὸν Βασιλέα Βασίλειον τὸν Μακεδόνα διὰ τὰς Βουλγαροκτονίας, ἐῤῥαπίσθη παρὰ τοῦ βασιλέως. Ὅθεν ὁ Σέργιος τραχέως ὕβρισε, καὶ ἐκακολόγησε τὸν βασιλέα· τυχὼν δὲν τότε ἐν Κωνσταντινουπόλει ὁ Ἀλεξανδρείας ὀνόματι Θεόφιλος, προσεκαλέσθη, ἵνα γένηται τῶν δύο Κριτής. Ὁ δὲ ποιήσας δύο κηρίνους ἀνδριάντας, καὶ τούτους ἀντικρὺ ἀλλήλους θείς, καὶ μηδὲν εἰπών, τοῦ μὲν ἑνός, ἔκοψε τὴν γλῶσσαν, τοῦ δὲ ἄλλου, τὴν δεξιάν· ὅθεν ὁ Ἀλεξανδρείας ἀπὸ τότε ὠνομάσθη Κριτὴς τῆς Οἰκουμένης, ὡς δύο Οἰκουμενικὰ πρόσωπα συμβιβάσας. (Παρὰ Δοσιθέῳ βιβλ. ζ´. κεφ. ιθ´. παραγράφ. θ´. τῆς δωδεκαβίβλου). Πλὴν σὺ ἔχε πιστότερον τὸ τοῦ Ζωναρᾶ.
(2) ᾙ κορόνες αὐτὲς τῆς Ἀλεξανδρείας, δὲν εἶναι δύο ὁλόκληρες, ἀλλὰ μία, ἐσχηματισμένη ὅμως μὲ δύο κορυφάς. Ὁμοίως καὶ τὰ αὐτοῦ ἐπιτραχήλια, δὲν εἶναι δύο ὁλόκληρα, ἀλλ᾿ ἕν· ἀπὸ τὴν μέσην ὅμως τὸ κάτω χωρισμένον, καὶ φαινόμενον ὡσὰν δύο.
Ταῦτα ἐδιηγήθη ὁ λόγος περαστικὰ καὶ μὲ βραχυλογίαν· ἀλλὰ δὲν ἠκολούθησαν ἔτζι· διότι, ἕως ὁποῦ νὰ συστήσῃ ὁ Ἅγιος Κύριλλος τὴν προῤῥηθεῖσαν Σύνοδον, καὶ δι᾿ αὐτῆς νὰ συστήσῃ καὶ νὰ στερεώσῃ τὴν Ὀρθόδοξον Πίστιν, πολλοὺς κόπους, καὶ πειρασμοὺς ἐδοκίμασεν ὁ ἀοίδιμος, καὶ πολλὰς συκοφαντίας ἀδίκους καὶ καταδρομὰς ἔλαβεν ἀπὸ τοὺς αἱρετικούς τους ὁμόφρονας τοῦ Νεστορίου, διότι ἐκεῖνοι βοηθούμενοι ἀπὸ τοὺς κοσμικοὺς ἄρχοντας, ἔκαμαν ἐδικόν τους Συνέδριον, καὶ ἐκήρυξαν ψευδῶς τὸν θεῖον Κύριλλον αἱρετικὸν καὶ ὁμόφρονα τοῦ Ἀπολλιναρίου, ὁ ὁποῖος ἠρνεῖτο τὴν ἀληθινὴν ἀνθρωπότητα τοῦ Χριστοῦ· ἐπειδὴ καὶ ἔλεγαν, ὅτι ὁ Χριστὸς δὲν ἔχει νοῦν, ἀλλὰ ἡ θεότης ἀνεπλήρωνε τὸν τόπον τοῦ νοός. Ὅθεν ἀκολούθως ἐκαταδίκασαν τὸν Ἅγιον Κύριλλον, ὡς αἱρετικόν, καὶ τὸν ἐδιάβαλαν πρὸς τὸν βασιλέα μὲ τὰς ἐπιστολάς τους· καὶ τόσον ὑπερίσχυσαν αἱ διαβολαὶ καὶ κατηγορίαι τους, ὥστε ὁποῦ ἐπαρώξυναν καὶ τὸν βασιλέα εἰς ὀργὴν κατὰ τοῦ Ἁγίου· δι᾿ ὃ καὶ εἰς φυλακὴν ἐβάλθη ὁ Ἅγιος, καὶ σίδηρα ἐφόρεσεν ὑπὲρ τῆς ἀληθείας ἀγωνιζόμενος εἰς τὴν Ἔφεσον, ὁμοῦ μὲ τὸν Ἐφέσου Μέμνονα· ὕστερον δὲ ὁ βασιλεὺς ἐξετάζοντας καταλεπτῶς, καὶ μανθάνοντας τόσον τὰς ψευδοκατηγορίας τῶν αἱρετικῶν, ὅσον καὶ τὴν ἀθῳότητα τοῦ Ἁγίου, τοὺς μὲν αἱρετικοὺς ἐταπείνωσε καὶ ἐξώρισε, τὸν δὲ Ἅγιον Κύριλλον ὁμοῦ μὲ τοὺς ὁμόφρονάς του, εἰς τοὺς θρόνους τοὺς ἐστερέωσε, καὶ τὴν ὑπομονὴν αὐτοῦ καὶ πραότητα μὲ ἐγκώμια ἐμακάρισε.
Διὰ νὰ καταλάβῃ δὲ κάθε ἕνας, πόσον μισητὴ ἐστάθη κοντὰ εἰς τὴν Μητέρα τοῦ Θεοῦ, ἡ βλάσφημος αἵρεσις τοῦ Νεστορίου, κατὰ τῆς ὁποίας τόσον ἠγωνίσθη ὁ θεῖος Κύριλλος, καλὸν εἶναι νὰ ἀναφέρωμεν ἐδῶ, ὡς ἐν παραβάσει, τὴν Ἱστορίαν ὁποῦ διηγοῦνται οἱ Πατέρες τοῦ Λειμωναρίου, Σωφρόνιος καὶ Ἰωάννης, οἱ ὁποῖοι γράφουν οὕτως· «Ἐπήγαμεν εἰς τὸν Ἀββᾶν Κυριακὸν τὸν πρεσβύτερον τῆς Λαύρας τοῦ Καλαμῶνος, ὁποῦ εἶναι κοντὰ εἰς τὸν Ἰορδάνην, ὁ ὁποῖος εἶπε μας ταῦτα. Ἐν μιᾷ τῶν ἡμερῶν εἶδον εἰς τὸν ὕπνον μου τὴν Κυρίαν Θεοτόκον μὲ λαμπρὸν καὶ φωτεινὸν πρόσωπον, ἐνδεδυμένην μὲ πορφυροῦν ἱμάτιον, καὶ συντροφιασμένην ἀπὸ δύο ἱεροπρεπεῖς ἄνδρας· ἡ ὁποία ἐστέκετο ἔξω ἀπὸ τὴν Κέλλαν μου· ἐγὼ δὲ ἀνεγνώρισα πὼς εἶναι ἡ Δέσποινα Θεοτόκος, καὶ πὼς οἱ δύο ἄνδρες οἱ σὺν αὐτῇ, ἦσαν ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Βαπτιστής, καὶ ὁ Θεολόγος Ἰωάννης. Ὅθεν ἐβγήκα ἀπὸ τὴν Κέλλαν μου καὶ προσκυνήσας τὴν Κυρίαν Θεοτόκον, παρεκάλουν αὐτὴν νὰ ἔμβῃ μέσα, διὰ νὰ εὐλογήσῃ τὸ κελλίον μου· ἡ δὲ Θεοτόκος δὲν ἔστεργε παντελῶς· ἐπειδὴ δὲ ἐγὼ πολλὴν ὥραν παρεκάλουν αὐτὴν λέγων· μὴ ἀποστραφήτω, ὦ Δέσποινα, ὁ δοῦλός σου, ἐντροπιασμένος ἀπὸ σοῦ, καὶ ὠνειδισμένος· καὶ ἄλλα παρόμοια. Ἐκείνη βλέπουσα πρὸς ἐμέ, ἀπεκρίθη μοι λέγουσα· ἔχεις τὸν ἐχθρόν μου μέσα εἰς τὸ κελλίον σου, καὶ πῶς ζητεῖς νὰ ἔμβω εἰς αὐτό; καὶ τοῦτο εἰποῦσα, ἔγινεν ἄφαντος. Ἐγὼ δὲ ἐξυπνήσας ἄρχισα νὰ κλαίω καὶ νὰ λυποῦμαι διὰ τὸν λόγον τοῦτον τῆς Θεοτόκου· καὶ ἐπειδὴ ἄλλος τινὰς δὲν ἦτον μέσα εἰς τὸ κελλίον μου, εἰμὴ μόνος ἐγώ, ἐσυλλογιζόμουν, μήπως ἔσφαλα εἰς κανένα πρᾶγμα μὲ τὸν λογισμόν μου εἰς τὴν Θεοτόκον, καὶ διὰ τοῦτο μὲ ἀπεστράφη· ἀλλὰ δὲν εὕρισκον τὸν ἑαυτόν μου, πῶς νὰ ἔπταισα εἰς αὐτήν. Ἐν ἀπορίᾳ λοιπὸν καὶ λύπῃ εὐρισκόμενος, ἔλαβον βιβλίον νὰ ἀναγνώσω, διὰ νὰ παρηγορηθῶ· ἦτον δὲ τὸ βιβλίον Ἡσυχίου πρεσβυτέρου Ἱεροσολύμων, τὸ ὁποῖον εἶχα ζητήσει πρὸς ὥραν ἀπὸ αὐτόν· ἀναγινώσκων δὲ αὐτό, εὑρίσκω κατὰ τὸ τέλος τοῦ βιβλίου, δύο βλασφήμους λόγους τοῦ δυσεβοῦς Νεστορίου. Ὅθεν ἐγνώρισα, πὼς αὐτὸς εἶναι ἐχθρὸς τῆς Θεοτόκου, ὁποῦ εἶχον εἰς τὸ κελλίον μου· καὶ παρευθὺς τὸ ἔστρεψα ὀπίσω εἰς ἐκεῖνον, ὁποῦ μοῦ τὸ ἔδωκεν, εἰπὼν αὐτῷ· λάβε τὸ βιβλίον σου ἀδελφέ, διὰ τὶ ἀπὸ αὐτὸ περισσότερον ἐζημιώθηκα, πάρεξ ὁποῦ ὠφελήθηκα. Ἐκεῖνος δὲ ἐρωτήσας καὶ μαθὼν τὴν αἰτίαν τῆς ζημίας ταύτης παρ᾿ ἐμοῦ, διηγηθέντος τὴν ὀπτασίαν, ἐνεπλήσθη ἀπὸ θεῖον ζῆλον, καὶ παρευθὺς ἔκοψεν ἀπὸ τὸ βιβλίον τοὺς δύο ἐκείνους βλασφήμους λόγους, καὶ τοὺς ἔκαυσεν εἰς τὴν φωτίαν, διὰ νὰ μὴν εὑρίσκεται εἰς τὸ κελλίον του ὁ ἐχθρὸς τῆς Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου.
Δὲν πρέπει καὶ τοῦτο νὰ σιωπήσωμεν ἐδῶ· ὅτι ὁ Ἅγιος Κύριλλος, ὁ τόσον ἄκρος φίλος τοῦ Χριστοῦ, καὶ τόσον μέγας εἰς τὴν ἁγιότητα, εἶχεν ὅμως καὶ κάποιον ἔγκλημα εἰς τὸν ἑαυτόν του, ὄχι ἀπὸ κακίαν, καὶ γνῶσιν, ἀλλὰ ἀπὸ πρόληψιν καὶ ἄγνοιαν τῆς ἀληθείας· διότι μόνου του Θεοῦ εἶναι ἴδιον τὸ ἀναμάρτητον, καὶ τὸ νὰ εἶναι παντελῶς ἀπὸ κάθε πάθος ἀπίαστος, ὡς λέγει ὁ Θεολόγος Γρηγόριος· οἱ δὲ Ἅγιοι, ὅσον καὶ ἂν εἶναι Ἅγιοι, ὑπόκεινται ὅμως, ὡς ἄνθρωποι, εἰς τὴν ἀνθρωπίνην ἀσθένειαν, καὶ εἰς κάποια πάθη ἀνθρώπινα καὶ παραμικρά· ἅπτεται δὰρ οὗ μόνων τῶν πολλῶν, ἀλλὰ καὶ τῶν ἀρίστων ὁ μῶμος, ὡς μόνου ἂν εἶναι τοῦ Θεοῦ τὸ παντελῶς ἄπταιστον καὶ ἀνάλωτον πάθεσι. (Ἐπιτάφ. εἰς τὸν μ. βασιλ.). Ὅθεν ἀκολούθως καὶ ὁ Ἅγιος Κύριλλος, ὡς ἄνθρωπος ὁποῦ ἦτον, εἶχε κάποιον τι πάθος ἀνθρώπινον· ἀλλὰ πάλιν ἐδιώρθωσε τὸ τοιοῦτον πάθος μὲ θαυμάσιον τρόπον· ποῖον δὲ ἦτον τὸ πάθος; καὶ ποία ἐστάθη ἡ τούτου διόρθωσις; ἀκούσατε. Ὁ μέγας Κύριλλος, μὲ τὸ νὰ εἶχε συγγενῆ καὶ θεῖον τὸν Πατριάρχην Θεόφιλον, τὸν ἐχθρὸν τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, καὶ μὲ τὸ νὰ ἐπίστευεν ὡς ἀληθῆ, τὰ ψευδῆ κατηγορήματα ὁποῦ ἔλεγαν κατὰ τοῦ Χρυσοστόμου οἱ ἐχθροί του, ὄχι ἀπὸ κακίαν, ἀλλὰ ἀπὸ ἁπλότητά του καὶ ἀκακίαν, καθὼς εἶναι γεγραμμένον, ἄκακος ἀνὴρ πιστεύει παντὶ λόγω· ἀπὸ αὐτὰ λέγω τὰ δύο αἴτια, ἔφθασε νὰ λάβῃ ὁ θεῖος Κύριλλος κακὴν ὑπόληψιν ἐναντίον τοῦ Ἁγιωτάτου καὶ θείου Πατρὸς ἡμῶν Χρυσοστόμου. Ὅθεν ἐθυμόνετο κατ᾿ αὐτοῦ, ὄχι μόνον ὅταν ἔζη ἀκόμη ὁ θεῖος Χρυσόστομος, ἀλλὰ καὶ ἀφ᾿ οὗ ἐτελεύτησε· διατοῦτο οὐδὲ τὸ ὄνομά του ἤθελε νὰ μνημονεύῃ εἰς τὰ δίπτυχα μετὰ τῶν ἄλλων εὐσεβῶν Πατριαρχῶν, καθὼς ἦτον συνήθεια. Ἔγραψεν εἰς τὸν θεῖον Κύριλλον, ὁ μετὰ τὸν Ἀρσάκειον γενόμενος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ἀττικός, παρασταίνωντάς του, πὼς καὶ αὐτὸς ἦτον ἕνας ἀπὸ τοὺς ἐχθροὺς τοῦ Χρυσοστόμου· ἀλλ᾿ ὕστερον στοχαζόμενος τὸ ἀθῷον καὶ ἀνέγκλητον τοῦ Ἁγίου ἐκείνου ἀνδρός, μετενόησεν εἰς τὸ πρότερον σφάλμα του, καὶ ἐσυναρίθμησε τὸ ὄνομα τοῦ Χρυσοστόμου ὁμοῦ μὲ τοὺς Ἁγίους, καὶ τὸ ἐμνημόνευεν· ὁμοῦ δὲ καὶ συμβουλεύοντας τὸν Ἅγιον ἀδελφικῶς, καὶ παρακαλώντας τὸν νὰ κάμῃ καὶ αὐτὸς τὸ ἴδιον, νὰ γράψῃ τὸ ὄνομα τοῦ Χρυσοστόμου εἰς τὰ δίπτυχα, καὶ νὰ τὸν μνημονεύῃ· ἀλλ᾿ ὁ θεῖος Κύριλλος δὲν ἤκουε, μὴ θέλοντας τάχα νὰ κατηγορήσῃ τὴν κατὰ τοῦ Χρυσοστόμου ἀπὸ Θεοφίλου γενομένην Σύνοδον.
Ἔγραψε μετὰ ταῦτα εἰς τὸν αὐτὸν θεῖον Κύριλλον καὶ ὁ Ἅγιος Ἰσίδωρος ὁ Πηλουσιώτης, συγγενὴς αὐτοῦ ὤν, καὶ παλαιότερος εἰς τὴν ἡλικίαν· καὶ παῤῥησίᾳ καὶ μετὰ πολλοῦ θάῤῥους ἐσυμβούλευεν αὐτόν, ὅτι, ἀδίκως καὶ παραλόγως ὀργίζεται κατὰ τοῦ ἀπταίστου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, καὶ ὅτι δὲν πρέπει τινὰς νὰ καταδικάζῃ ἄνθρωπον, ἀνίσως πρῶτον δὲν ἐξετάσῃ καταλεπτῶς τὴν αἰτίαν, καὶ τὸ σφάλμα τοῦ ἀνθρώπου ἐκείνου· διότι καὶ ὁ Θεός, καὶ μὲ ὅλον ὁποῦ ἠξεύρει τὰ πάντα πρὸ τοῦ νὰ γένουν καὶ προβλέπει τὰ μέλλοντα ὡς ἐνεστῶτα· ὅμως λέγει ἡ Ἁγία Γραφή, ὅτι ἐκατέβη ἀπὸ τὸν οὐρανὸν μόνος του εἰς τὰς πόλεις τῶν Σοδόμων, νὰ ἰδῇ, ἂν ἀληθῶς ἥμαρτον οἱ Σοδομῖται, ἢ ὄχι, διὰ νὰ ἠξεύρῃ· κραυγὴ Σοδόμων καὶ Γομόρρας πεπλήθυνται πρός με, καὶ αἱ ἁμαρτίαι αὐτῶν μεγάλαι σφόδρα· καταβὰς οὖν ὄψομαι, εἰ κατὰ τὴν κραυγὴν αὐτῶν τὴν ἐρχομένην πρός με συντελοῦνται· εἰ δὲ μή, ἵνα γνῶ. Τοῦτο δὲ ἐποίησεν ὁ Παντέφορος Κύριος, διὰ νὰ μᾶς δώσῃ παράδειγμα, νὰ μὴν πιστεύωμεν παρευθύς, εἰς τὰ λόγια τῶν κατηγόρων· ἀλλὰ μόνοι μας νὰ ἐξετάζωμεν πρότερον, ἕως οὗ νὰ πληροφορηθῶμεν, ἐὰν οὕτως ἔχῃ ἡ ἀλήθεια, καθὼς ἀκούωμεν· λοιπὸν καὶ σὺ (ἔλεγε πρὸς τὸν θεῖον Κύριλλον) πρέπει πρῶτα νὰ στοχάζεται, καὶ ἔπειτα νὰ ὀργίζεται, ἐὰν εὕρῃς εὔλογον αἰτίαν τῆς ὀργῆς· διότι, πολλοὶ ἀπὸ ἐκείνους ὁποῦ ἦσαν μετὰ σοῦ εἰς τὴν ἐν Ἐφέσῳ Σύνοδον, φανερὰ σὲ κατηγοροῦν, πὼς ἀδίκως θυμόνεσαι κατὰ τοῦ ἀθῴου Ἰωάννου· καὶ πώς, μὲ τὸ νὰ εἶσαι συγγενὴς τοῦ Θεοφίλου, μιμεῖσαι κατὰ πάντα τὴν κατάστασιν ἐκείνου. Ἐπειδὴ καθὼς ἐκεῖνος ἐδημοσίευσε τὴν μωρίαν του φανερά, διώκοντας ἀπὸ τὸν θρόνον του, τὸν ἄπταιστον, καὶ ἅγιον καὶ ἠγαπημένον τοῦ Θεοῦ Ἰωάννην· ἔτσι καὶ σὺ κάμνεις, κατηγορώντας καὶ διαβάλλοντας τὴν δόξαν τοῦ διωγμένου, καὶ μὲ ὅλον ὁποῦ αὐτὸς τώρα εἶναι ἀποθαμένος.
Καὶ πάλιν ὁ αὐτὸς Ἅγιος Ἰσίδωρος ἔγραψεν ἄλλην ἐπιστολὴν εἰς τὸν αὐτὸν θεῖον Κύριλλον καὶ τοῦ λέγει ταῦτα· «Μὲ φοβερίζουν τὰ παραδείγματα ὁποῦ εἶναι εἰς τὴν θείαν Γραφήν, καὶ μὲ βιάζουν νὰ σοῦ γράψω ἐκεῖνα ὁποῦ εἶναι χρειαζόμενα. Ἐὰν ἐγὼ εἶμαι Πατήρ σου, καθὼς μὲ ὀνομάζεις, φοβοῦμαι τὴν καταδίκην, ὁποῦ ἔλαβεν ὁ Ἠλεὶ ὁ Ἱερεὺς εἰς τὸν παλαιὸν νόμον, διὰ τὶ δὲν ἐπαίδευσε καθὼς ἔπρεπε, τοὺς υἱούς του ὁποῦ ἥμαρτον. Ἐὰν δὲ πάλιν ἐγὼ εἶμαι υἱός σου, καθὼς μόνος μου τὸ ἠξεύρω, φοβοῦμαι, μὴ μὲ καταλάβῃ ἡ παίδευσις ἐκείνη, ὁποῦ ἔλαβεν ὁ Ἰωνάθαν ὁ υἱὸς τοῦ Σαούλ, διὰ τὶ, δυνάμενος νὰ ἐμποδίση τὸν πατέρα του, ὁποῦ ἐζήτει μαγείας, δὲν τὸν ἐμπόδισεν ἀπὸ τὴν ἁμαρτίαν· διὰ τοῦτο ἐκεῖνος πρῶτον ἐφονεύθη εἰς τὸν πόλεμον· λοιπὸν διὰ νὰ μὴ καταδικασθῶ ἐγώ, σοῦ λέγω, ἐκεῖνα ὁποῦ εἶναι εἰς ὠφέλειάν σου· καὶ διὰ νὰ μὴ καταδικασθῇς καὶ σὺ ἀπὸ τὸν ἀπροσωπόληπτον καὶ δίκαιον κριτήν, ἄκουσόν μου· ῥίψαι τὸν θυμὸν ὁποῦ ἔχεις κατὰ τοῦ ἀποθανόντος, καὶ μὴ συγχύζῃς τὴν Ἐκκλησίαν τῶν ζώντων, καὶ προξενεῖς εἰς αὐτὴν ταραχᾶς».
Καὶ πάλιν εἰς ἄλλο μέρος τῆς Ἐπιστολῆς τοῦ λέγει· «Μὲ ἐρωτᾷς, διὰ τὶ, καὶ πῶς ἐξωρίσθη ὁ Ἰωάννης; πλὴν ἐγὼ καταλεπτῶς δὲν θέλω νὰ σοῦ ἀποκριθῶ, διὰ νὰ μὴ φαίνομαι, πὼς ὀνειδίζω καὶ κατακρίνω τοὺς ἄλλους· τοῦτο μόνον σοῦ λέγω, ὅτι, παράνομοι πολλοί, ἀδίκως κατ᾿ ἐκείνου, ἐτελείωσαν τὴν κακίαν τους· καὶ μὲ ὀλιγολογίαν σου φανερώνω τὴν κατάστασιν τῆς Αἰγύπτου, εἰς τὴν ὁποίαν γειτονεύεις. Ἡ Αἴγυπτος, τὸν Μωϋσῆν ἀρνήθη, καὶ εἰς τὸν Φαραὼ ἐδούλευσε· τοὺς ταπεινοὺς ἐπλήγωσε μὲ μάστιγας· τοὺς κοπιώντας Ἰσραηλίτας ἐβασάνισε. Πόλεις τῆς ἔκτιζαν, καὶ αὐτὴ τὸν μισθὸν τῶν ἐργατῶν δὲν ἐπλήρωσεν. Εἰς ταῦτα καὶ τὰ τοιαῦτα ἔργα ἡ Αἴγυπτος σχολάζουσα, ἐφύτρωσε τὸν Θεόφιλον, ὅστις ἐτίμα τὸν χρυσὸν ὡς Θεόν, αὐτὸς μὲ τοὺς ὁμόφρονάς του, ἐμίσησε, καὶ ἐλύπησε τὸν ἀγαπημένον ἄνθρωπον τοῦ Θεοῦ, καὶ θεοκύρηκα Ἰωάννην. Ἀλλ᾿ ὁ οἶκος τοῦ Δαβὶδ αὐξάνει μᾶλλον, καὶ στερεώνεται, ὁ δὲ οἶκος τοῦ Σαοὺλ ἐλαττώνεται καὶ ὀλιγοστεύει, καθὼς βλέπεις».
Ταῦτα τὰ γράμματα τοῦ Ἁγίου Ἰσιδώρου ἀναγινώσκοντας ὁ θεῖος Κύριλλος, ἄρχισε διὰ νὰ γνωρίζῃ τὸ σφάλμα του, καὶ νὰ διορθώνεται. Πλὴν τότε τὸ ἐγνώρισε καθαρά, καὶ τότε ἐντελῶς ἐδιορθώθη, ἀφ᾿ οὗ εἶδε τὴν ἀκόλουθον ὀπτασίαν. Ἐφάνη εἰς τὸν ὕπνον τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου μίαν φοράν, πὼς εὑρίσκετο εἰς ἕνα τόπον πολλὰ ὡραῖον, καὶ γεμάτον ἀπὸ χαρὰν ἀνεκλάλητον, εἰς τὸν ὁποῖον ἔβλεπε τὸν Ἀβραάμ, τὸν Ἰσαάκ, τὸν Ἰακώβ, καὶ ἄλλους θαυμαστοὺς καὶ ἐνδόξους ἄνδρας τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Ὁμοίως ἔβλεπεν εἰς αὐτὸν καὶ πολλοὺς Ἁγίους της νέας χάριτος τοῦ Εὐαγγελίου. Εἰς τὸν τόπον δὲ ἐκεῖνον ἔβλεπε καὶ ἕνα Ναὸν φωτεινότατον, τοῦ ὁποίου ἡ ὡραιότης ἦτον ἀνερμήνευτος· μέσα δὲ εἰς τὸν Ναὸν ἤκουε πλῆθος πολύ, ὁποῦ ἔψαλαν μελωδικότατα· ἐμβαίνωντας δὲ καὶ ὁ Ἅγιος μέσα εἰς τὸν Ναόν, ὅλος μὲν ἔγινεν ἔκθαμβος εἰς τὸν νοῦν ἀπὸ τὴν θεωρίαν τν ἐκεῖ· ὅλος δὲ ἐγέμισεν ἀπὸ χαρὰν καὶ γλυκύτητας εἰς τὴν καρδίαν διότι ἔβλεπεν ἐκεῖ τὴν Κυρίαν Θεοτόκον, περικυκλωμένην ἀπὸ πλῆθος Ἁγίων Ἀγγέλων, καὶ λάμπουσαν ἀπὸ δόξαν ἄῤῥητον ὁλοτρύγυρα· ἔβλεπε δὲ καὶ τὸν Ἅγιον Ἰωάννην τὸν Χρυσόστομον, ὁποῦ ἐστέκετο κοντὰ εἰς τὴν Θεοτόκον μὲ μεγάλην τιμήν, καὶ ἄστραπτεν ἀπὸ φῶς θαυμαστόν, ὡς Ἄγγελος Θεοῦ, κρατῶν εἰς χεῖρας καὶ τὸ βιβλίον τῶν διδαχῶν του· ἦσαν δὲ μαζὶ μὲ τὸν Χρυσόστομον καὶ ἄλλοι πολλοὶ ἔνδοξοι ἄνδρες περιστεκόμενοι εἰς αὐτὸν ὡσὰν ὑπηρέται, ὅλοι ἀρματωμένοι, καὶ τάχα ὡσὰν ἑτοιμασμένοι, διὰ νὰ κάμουν ἐκδίκησιν. Ταῦτα βλέπων ὁ θεῖος Κύριλλος, ἠγάπα νὰ ὑπάγῃ νὰ προσκυνήσῃ τὴν Κυρίαν Θεοτόκον, καὶ δὴ καὶ ἔδραμε πρὸς αὐτήν, διὰ νὰ τὴν προσκυνήσῃ· ἀλλ᾿ εὐθὺς ὁ Ἅγιος Ἰωάννης μὲ τοὺς δορυφόρους του, ἔδραμεν ἐναντίον του μὲ θυμόν, καὶ ὄχι μόνον τὸν ἐμπόδισεν ἀπὸ τὸ νὰ πλησιάσῃ κοντὰ εἰς τὴν Θεοτόκον, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸν Ναὸν ἐκεῖνον τὸν ἀπεδίωξεν. Ὁ δὲ Ἅγιος Κύριλλος εἰς καιρὸν ὁποῦ ἐστέκετο ἔντρομος, συλλογιζόμενος πὼς ὠργίζετο κατ᾿ αὐτοῦ ὁ Χρυσόστομος, καὶ τὸν ἐδίωκεν ἀπὸ τὸν Ναόν, ἰδοὺ ἀκούῃ ἀπὸ τὴν Δέσποιναν, ὁποῦ ἐμεσίτευε, καὶ ἔλεγε πρὸς τὸν Ἰωάννην νὰ τὸν συγχωρήσῃ, καὶ ἀπὸ τὸν Ναὸν ἐκεῖνον νὰ μὴν τὸν ἀποδιώξη· ἐπειδὴ ὄχι ἀπὸ κακίαν, ἀλλὰ ἀπὸ ἄγνοιαν ἔλαβε κατ᾿ αὐτοῦ κακὴν ὑπόληψιν· «σύγγνωθι ἀγνοίᾳ γὰρ τὴν περί σου φαύλην ὑπόληψιν προσεκτήσατο· καὶ δηλώσει τῷ ταύτην μετὰ τὴν ἐπίγνωσιν ἀποκτήσασθαι.» *
* Τὰ λόγια ταῦτα, ὁμοίως καὶ τὰ κάτωθεν, εἶναι τοῦ Ἀνωνύμου συγγραφέως τοῦ Βίου τοῦ Χρυσοστόμου· ὅστις συντομωτέραν ἀναφέρει τὴν ὀπτασίαν ταύτην.
Ὁ δὲ Ἰωάννης ὑπεκρίνετο, πὼς δὲν ἔστεργε νὰ τὸν συγχωρήσῃ. Τότε λέγει πρὸς τὸν Ἰωάννην ἡ Θεοτόκος· διὰ τὴν ἀγάπην μου συγχώρησέ τον· ἐπειδὴ πολλὰ ἠγωνίσθη διὰ τὴν τιμήν μου, καταισχύνας τὸν ὑβριστήν μου Νεστόριον, καὶ ἐμένα Θεοτόκον ἀνακηρύξας εἰς τοὺς ἀνθρώπους. «Σύγγνωθι ἐμοῦ ἕνεκα· πολλὰ γὰρ διαπεπόνηκεν ὑπὲρ ἐμοῦ, Νεστόριον καταισχύνας τὸν ὑβριστήν, κἀμὲ Θεοτόκον ἀνακηρύξας». Ταῦτα ὡς ἤκουσεν ἀπὸ τὴν Θεοτόκον ὁ Χρυσόστομος, εὐθὺς κατεπράϋνε, καὶ ἐναγκαλισάμενος τὸν Ἅγιον Κύριλλον, ὡς φίλος φίλον, φιλικῶς καὶ γλυκερῶς ἐν ἀγάπῃ αὐτὸν ἠσπάζετο, καὶ οὕτως εἰρήνευσαν καὶ ἐφιλιώθησαν καὶ οἱ δύο Ἅγιοι πρὸς ἀλλήλους ἐν τῇ ὀπτασίᾳ ἐκείνῃ, διὰ μεσιτείας τῆς Θεοτόκου.
Ἐξυπνήσας λοιπὸν ὁ Ἅγιος Κύριλλος, καὶ στοχαζόμενος μὲ ἀκρίβειαν τὴν ὀπτασίαν ταύτην, ἐμετανόει πολλά, καὶ μόνος τὸν ἑαυτόν του ἐκατηγόρει, πὼς εἶχε πάθος τόσον καιρόν, μάταιον καὶ ἀσυλλόγιστον, εἰς τόσον εὐάρεστον τῷ Θεῷ, καὶ ἁγιώτατον ἄνδρα. Καὶ εὐθὺς συναθροίσας ὅλους τοὺς Ἐπισκόπους της Αἰγύπτου, ἔκαμεν ἑορτὴν καὶ πανήγυριν μεγάλην τοῦ Χρυσοστόμου· ἔγραψε τὸ ὄνομά του, καὶ τὸ ἐμνημόνευεν μετὰ τῶν μεγάλων Ἁγίων· ἐμακάριζεν αὐτὸν κατ᾿ ἔτος μὲ ἐγκωμιαστικοὺς λόγους· ἔγραψε τὸν βίον του εἰς σχέδια, ἀπὸ τὰ ὁποῖα μετὰ ταῦτα συνέγραψε τὸν βίον τοῦ Χρυσοστόμου, τὸν εὐρισκόμενον εἰς τὰ Χρυσοστομικά, Γεώργιος ὁ Ἀλεξανδρείας. Καὶ ἔτζι ἀκηκώθη ὁ μῶμος αὐτὸς ἀπὸ τὴν ἁγιότητα τοῦ θείου Κυρίλλου.
Ἀπὸ τότε λοιπὸν καὶ ὕστερα ἐπέρνα τὸν ὑπόλοιπον χρόνον τῆς ζωῆς του ὁ Μακάριος Κύριλλος, μὲ πολιτείαν θαυμάσιον, ποιμαίνων τὸ λογικὸν αὐτοῦ ποίμνιον εἰς νομὰς ζωηφόρους· πάντας ὁδηγῶν εἰς τὴν ὁδὸν τῆς σωτηρίας, καὶ μὲ μεγάλην σοφίαν, καὶ ποιμαντικὴν ἐπιστήμην, ἐλευθερώνοντας, ἀπὸ τὴν πλάνην τοῦ διαβόλου τοὺς πεπλανημένους. Ταύτης δὲ τῆς σοφίας, καὶ ἐπιστήμης του, ἀπόδειξις ἀρκετὴ εἶναι, τὸ ἀκόλουθον διήγημα· τὸ ὁποῖον θέλομεν προσθέσει ἐδῶ, ὡσὰν ἕνα γλύκισμα τῶν ἀκροατῶν, καὶ οὕτω νὰ δώσωμεν τέλος τοῦ λόγου.
Διηγεῖται ὁ Ἀββᾶς Δανιὴλ εἰς τὸ πατερικόν, ὅτι εἰς τὰ κατώτερα μέρη τῆς Αἰγύπτου ἦτον ἕνας γέρων Ὅσιος, Ἅγιος μὲν κατὰ τὴν πολιτείαν, κατὰ δὲ τὸν νοῦν ἁπλοῦς καὶ χονδρός· ὅθεν ἀπὸ τὴν ἁπλότητά του, ἐφρονοῦσε, καὶ ἔλεγεν, ὅτι ὁ Μελχισεδὲκ εἶναι Υἱὸς τοῦ Θεοῦ· τοῦτο ἀνήγγειλαν τινὲς εἰς τὸν Ἅγιον Κύριλλον· ὁ ὁποῖος προσκαλεσάμενος τὸν Γέροντα ἐκεῖνον, καὶ μαθών, ὅτι ποιεῖ σημεῖα καὶ θαύματα, καὶ ὅ,τι ζητήσῃ ἀπὸ τὸν Θεόν, τοῦ τὰ φανερώνει ὁ Θεός· ἐμεταχειρίσθη τοιαύτην σοφίαν, καὶ λέγει πρὸς τὸν Γέροντα μὲ πραότητα· «Ἀββᾶ, ἕνας λογισμὸς μοῦ λέγει, πὼς ὁ Μελχισεδὲκ εἶναι Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, κι ἄλλος πάλιν λογισμὸς μοῦ λέγει, πὼς δὲν εἶναι Υἱὸς Θεοῦ, ἀλλὰ ἄνθρωπος, καὶ ἀρχιερεὺς τοῦ Θεοῦ· καὶ ἔχω περὶ τούτου ἀμφιβολίαν. Ὅθεν ἐπὶ τούτου σὲ ἔκραξα, καὶ σὲ παρακαλῶ νὰ παρακαλέσῃς τὸν Θεόν, νὰ σοῦ ἀποκαλύψῃ τὸ ἀληθές. Ὁ δὲ γέρων τοῦτο ἀκούσας, καὶ ἐλπίζοντας εἰς τὴν πολιτείαν του, ἀπεκρίθη μὲ θάρρος καὶ παῤῥησίαν· ἅφες με Δέσποτα νὰ παρακαλέσω τὸν Θεὸν τρεῖς ἡμέρας περὶ τούτου· καὶ ὅ,τι μοῦ ἀποκαλύψῃ ὁ Θεός, θέλω νὰ φανερώσω καὶ εἰς τὴν μεγάλην ἁγιοσύνην σου.
Καὶ λοιπὸν πηγαίνοντας ὁ γέρων εἰς τὸ κελλίον του, ἐκλείσθη τρεῖς ἡμέρας, καὶ παρεκάλει θερμῶς τὸν Κύριον νὰ τοῦ φανερώσῃ περὶ τοῦ Μελχισεδέκ· ἀποκαλυφθεὶς δὲ τὴν ἀλήθειαν ἐκ Θεοῦ, ἐγύρισε πρὸς τὸν Ἅγιον Κύριλλον καὶ τοῦ λέγει· ἄνθρωπος εἶναι, δέσποτα, ὁ Μελχισεδέκ, καὶ ὄχι Υἱὸς Θεοῦ· Ὁ δὲ Ἅγιος τοῦ εἶπε, καὶ πόθεν τὸ ἠξεύρης Πάτερ; ὁ γέρων ἀπεκρίθη· Ὁ Θεὸς μοῦ ἐφανέρωσε ὅλους τοὺς Πατριάρχας ἕνα καθ᾿ ἕνα, ἀπὸ τοῦ Ἀδὰμ ἕως τοῦ Μελχισεδέκ· τοὺς ὁποίους εἶδον ὅλους ὁποῦ ἀπέρασαν ἔμπροσθέν μου· κι ὅταν ἦλθεν ὁ Μελχισεδὲκ νὰ ἀπεράσῃ, εἶπέ μοι Ἄγγελος Κυρίου, ἰδού, οὗτος εἶναι ὁ Μελχισεδέκ· ἐπληροφορήθηκα λοιπὸν Δέσποτα, ὅτι ἀληθῶς ἔτζι εἶναι. Τότε ὁ Ἅγιος Κύριλλος εὐχαριστήσας τὸν Κύριον, ἐχάρη πολλά, πὼς ἠλευθέρωσεν ἀπὸ τὴν πλάνην τὸν γέροντα, καὶ ἀπέλυσεν αὐτὸν ἐν εἰρήνῃ. Ἀπελθὼν δὲ ὁ γέρων, ἐκήρυξεν εἰς ὅλους ὅτι ὁ Μελχισεδὲκ εἶναι ἄνθρωπος, καὶ ὄχι Υἱὸς τοῦ Θεοῦ· μὲ τοιαύτην σοφίαν καὶ μέθοδον τοῦ Ἁγίου, ὡδηγήθη ὁ ἁπλοῦς Γέρων εἰς τὴν ἐπίγνωσιν τῆς ἀληθείας.
Ἀφ᾿ οὗ δὲ ὁ Ἅγιος ἔζησε εἰς τὸν θρόνον τῆς Ἀλεξανδρείας χρόνους ὁλοκλήρους τριάκοντα δύο, καὶ ἐσύνθεσε πολλὰ βιβλία ψυχωφελῆ καὶ ὀρθόδοξα, ἀπὸ τὰ ὁποῖα τὰ πλέον ἐξαίρετα, εἶναι οἱ Θησαυροί, καὶ τὰ ὀνομαζόμενα Γλαφυρὰ εἰς τὴν Παλαιὰν Γραφήν· καὶ ἀφ᾿ οὗ ἐκαθάρισεν, εἰς τὰς ἡμέρας του, τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Χριστοῦ ἀπὸ τὰς αἱρέσεις, παρέδωκε τὴν Ἁγίαν ψυχήν του εἰς χεῖρας τοῦ Θεοῦ, κατὰ τὴν ἐννάτην τοῦ Ἰουνίου, εἰς τὴν ὁποίαν ἑορτάζεται ἡ καθ᾿ αὐτὸ καὶ κυρία μνήμη αὐτοῦ· (εἰς γὰρ τὴν δεκάτην ὀγδόην του Ἰανουαρίου μηνός, δὲν εἶναι ἡ μνήμη τῆς τελευτῆς του, ἀλλὰ ἡ μνήμη τῆς φυγῆς αὐτοῦ· δηλαδὴ τῆς ἀπὸ Ἀλεξανδρείας εἰς Ἔφεσον ἴσως ἀναβάσεως αὐτοῦ· ἀξία γὰρ ἑορτῆς ἐκρίθη ἡ τοιαύτη τοῦ Ἁγίου φυγή, διὰ τὶ ἐστάθη αἰτία πολλῶν ἀγαθῶν εἰς τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Χριστοῦ· καθ᾿ ὅτι δι᾿ αὐτῆς, ἡ μὲν Ἁγία καὶ Οἰκουμενικὴ Τρίτη Σύνοδος συνεκροτήθη· ἡ τοῦ νεστορίου βλάσφημος αἵρεσις ἐξωστρακίσθη, καὶ ἡ ὀρθοδοξία τῆς Πίστεως εἰς τὴν Οἰκουμένην ἐκηρύχθη· μαρτυροῦσι δὲ τοῦτο, καὶ ἄλλα πολλά, μάλιστα δὲ οἱ ἐν τῇ δεκάτῃ ὀγδόῃ τοῦ Ἰανουαρίου εὐρισκόμενοι στίχοι οὗτοι·
| Φυγῆς Κυρίλλου σήμερον μνήμην ἄγει Ἀλλ᾿ οὗ τελευτῆς, τῆς ἀειμνήστου Κτίσις. |
Τὸ δὲ σιγῇς (ἀντὶ φυγῆς) εὑρισκόμενον ἐν τοῖς τετυπωμένοις Μηναίοις, τυπογραφικὸν σφάλμα ἐστίν. Ὁμοίως ἐξ ἀντιστρόφου μαρτυροῦσι τοῦτο, καὶ οἱ ἐν τῷ χειρογράφῳ συναξαριστὴ εὐρισκόμενοι στίχοι οὗτοι, κατὰ τὴν θ´ τοῦ Ἰουνίου Μηνός.
|
Θανὼν Κύριλλος, τῆς Ἀλεξάνδρου Πάπας Εὕρατο τύμβῳ χοῦν, ἔννατον Κύριλλος εἰς ἧμαρ. |
Παρεστάθη δὲ μόνη αὐτὴ ἡ Κυρία καὶ Δέσποινα Θεοτόκος, εἰς τὸν θάνατον τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου, καὶ ἐπεσκέφθη τὸν δοῦλόν της μετὰ ἐπιμελείας· ὅτι καὶ αὐτὸς εἰς τὴν ζωήν του τὴν ἐδούλευσε πιστῶς, καὶ ἠγωνίσθη πολλὰ διὰ τὴν τιμήν της ὁ τρισμακάριστος. Καὶ τώρα εὑρίσκεται εἰς τοὺς Οὐρανούς, καὶ συναγάλλεται μὲ ὅλους τοὺς χοροὺς τῶν Ἀγγέλων, μὲ Πατριάρχας, μὲ Προφήτας, μὲ Ἀποστόλους, μὲ Ἱεράρχας, καὶ μὲ ὅλους ἁπλῶς τοὺς ἀπ᾿ αἰῶνος Ἁγίους· ἑξαιρέτως δὲ καὶ μάλιστα μὲ τὸν ἄκρον, καὶ ἠγαπημένον του φίλον, θεῖον Ἰωάννην τὸν Χρυσόστομον, καὶ παρίσταται ἀμέσως εἰς τὸν θρόνον Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ, καὶ τῆς Παναχράντου αὐτοῦ Μητρός, ὑπὲρ ὧν ὑπερμάχησε καὶ ἐκακοπάθησε, καὶ τὴν Παναγίαν καὶ Ὁμοούσιον Τριάδα ἀκαταπαύστως παρακαλεῖ διὰ ὅλους τοὺς Χριστιανούς, ἵνα καὶ αὐτοὶ τύχωσι τῆς Βασιλείας τῶν Οὐρανῶν· ἧς γένοιτο πάντας ἡμᾶς ἐπιτυχεῖν, χάριτι καὶ φιλανθρωπίᾳ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ· ᾧ πρέπει πάσα δόξα σὺν τῷ Πατρί, καὶ τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεί, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΑ ΕΚ ΤΟΥ ΣΥΝΑΞΑΡΙΣΤΟΥ
ΤΟΥ ΟΣΙΟΥ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ
Ὑπόμνημα τῆς ΙΗ´ Ἰανουαρίου.
Ὁ Ἅγιος Κύριλλος ἦτον ἐπὶ τῆς βασιλείας Θεοδοσίου τοῦ μικροῦ ἐν ἔτει υιε´ [415], ἀνεψιὸς ὢν Θεοφίλου Ἀρχιεπισκόπου Ἀλεξανδρείας, καὶ τοῦ θρόνου αὐτοῦ γενόμενος διάδοχος. Οὗτος ἐστάθη ἔξαρχος καὶ προστάτης τῆς ἐν Ἐφέσῳ ἁγίας καὶ Οἰκουμενικῆς Τρίτης Συνόδου, τῆς ἐν ἔτει υλα´ [431] συγκροτηθείσης, καὶ τὸν δυσσεβῆ καθεῖλε Νεστόριον, ὁ ὁποῖος βλάσφημα πολλὰ κατὰ τῆς Ἁγίας Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου, ὁ κακόδοξος ἐδογμάτισε. Μὲ πολλὰ δὲ κατορθώματα καὶ ἀρετὰς ὁ Ἅγιος οὗτος Κύριλλος διαλάμψας, πρὸς Κύριον ἐξεδήμησε.
Ὀλίγον τι εἶχε πλέον εὔμορφον τὸ χρῶμα τοῦ προσώπου, εἶχε τὰ ὀφρύδια δασέα καὶ μεγάλα καὶ στρογγυλὰ μὲ εὐαρμοστίαν. Ἦτον μακρομύτης, εἶχε τὰ μάγουλα μακρά, καὶ τὰ χείλη παχέα, ἦτον φαλακρός, εἶχε τὸ μέτωπον μικρόν, καὶ τὸ γένειον δασὺ καὶ μακρόν, εἶχε τὰ μαλλία συνεστραμμένα καὶ σκαντζουρά, ἦτον ὀλίγον ξανθός, εἶχε τὰς τρίχας μεμιγμένας, ἤτοι ἄσπρας μὲ μαύρας. Τελεῖται δὲ ἡ Σύναξις αὐτῶν ἐν τῇ ἁγιωτάτῃ Μεγάλῃ Ἐκκλησίᾳ.
Σημειοῦμεν ἐδῶ, ὅτι ἡ κυρία μνήμη τῆς τελευτῆς τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου, δὲν εἶναι σήμερον, ἀλλὰ κατὰ τὴν ἐνάτην τοῦ Ἰουνίου μηνός. Σήμερον δὲ εἶναι μόνον ἡ μνήμη τῆς φυγῆς τοῦ Ἁγίου, ὡς δηλοῖ τὸ δίστιχον τοῦτο, δηλαδὴ τῆς ἀπὸ Ἀλεξανδρείας εἰς Ἔφεσον ἴσως ἀναβάσεως αὐτοῦ. Ἀξία γὰρ ἑορτῆς ἐκρίθη ἡ τοιαύτη τοῦ Ἁγίου φυγή, διατὶ ἐστάθη αἰτία πολλῶν ἀγαθῶν εἰς τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Χριστοῦ. Καθότι δι᾿ αὐτῆς, ἡ μὲν ἁγία καὶ Οἰκουμενικὴ Τρίτη Σύνοδος συνεκροτήθη, ἡ τοῦ Νεστορίου βλάσφημος αἵρεσις ἐξωστρακίσθη, καὶ ἡ Ὀρθοδοξία τῆς πίστεως εἰς τὴν οἰκουμένην ἐκηρύχθη. Τὸ δὲ σιγῆς ὁποῦ εὑρίσκεται ἐν τοῖς τετυπωμένοις Μηναίοις ἀντὶ τοῦ φυγῆς, τυπογραφικὸν σφάλμα ἐστίν.
Ὑπόμνημα τῆς Θ´ Ἰουνίου.
Τὸν κατὰ πλάτος Βίον τοῦ Ἁγίου τούτου Κυρίλλου, ὅστις ἤκμασε κατὰ τὸ υκ´ [420] ἔτος, ὅρα εἰς τὸ Νέον Ἐκλόγιον, τὸν ὁποῖον ἡ ἐμὴ ἀδυναμία μετέφρασεν βέλτιον, καὶ εἰς ἣν ὁρᾶται τελειότητα ἤγαγεν. Ὁμοίως ὅρα περὶ τοῦ Ἁγίου τούτου, καὶ εἰς τὴν δεκάτην ὀγδόην τοῦ Ἰανουαρίου. Σημειοῦμεν δὲ ἐνταῦθα, ὅτι ἡ καθ᾿ αὑτὸ καὶ κυρία μνήμη καὶ κοίμησις τοῦ Ἁγίου τούτου, ἑορτάζεται σήμερον. Εἰς δὲ τὴν δεκάτην ὀγδόην τοῦ Ἰανουαρίου μηνός, δὲν ἑορτάζεται ἡ μνήμη τῆς κοιμήσεως καὶ τελευτῆς του, ἀλλὰ ἡ μνήμη τῆς φυγῆς του. Δηλαδὴ τῆς ἀπὸ τῆς Ἀλεξανδρείας εἰς Ἔφεσον ἴσως ἀναβάσεώς του. Ἀξία γὰρ ἑορτῆς ἐκρίθη ἡ τοιαύτη τοῦ Ἁγίου φυγή, διατὶ ἐστάθη αἰτία πολλῶν ἀγαθῶν εἰς τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Χριστοῦ. Καθότι δι᾿ αὐτῆς, ἡ μὲν ἁγία καὶ Οἰκουμενικὴ Τρίτη Σύνοδος συνεκροτήθη, ἡ δὲ τοῦ Νεστορίου βλάσφημος αἵρεσις ἐξωστρακίσθη, καὶ ἡ Ὀρθοδοξία τῆς πίστεως εἰς τὴν οἰκουμένην ἐκηρύχθη. Μαρτυροῦσι δὲ τοῦτο, καὶ ἄλλα πολλά, μάλιστα δὲ οἱ ἐν τῇ δεκάτῃ ὀγδόῃ τοῦ Ἰανουαρίου εὑρισκόμενοι στίχοι οὗτοι.
Φυγῆς Κυρίλλου σήμερον μνήμην ἄγει,
Ἀλλ᾿ οὐ τελευτῆς τῆς ᾀειμνήστου κτίσις.
Τὸ δέ, σιγῆς (ἀντὶ φυγῆς) εὑρισκόμενον ἐν τοῖς τετυπωμένοις Μηναίοις, τυπογραφικὸν σφάλμα ἐστίν. Ὅτι δὲ ἐξ ἀντιστρόφου, σήμερον εἶναι ἡ καθ᾿ αὑτὸ μνήμη τῆς κοιμήσεως τοῦ Ἁγίου, μαρτυροῦσι καὶ τοῦτο οἱ ἀνωτέρω στίχοι τοῦ Χριστοφόρου Πατρικίου Μυτιληναίου.
Τούτου τοῦ Ἁγίου τὴν Ἀκολουθίαν ἀνεπλήρωσεν ἡ ἐμὴ ἀδυναμία, καὶ τελείαν αὐτὴν ἀπειργάσατο. Οὐ γὰρ ἔκρινα εὔλογον νὰ μὴ μεταδώσω εἰς τὸ κοινὸν διὰ τοῦ τύπου, τοιούτου μεγάλου Πατρὸς τροπάρια. Περὶ τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου τούτου γράφει ὁ Εὐεργετινός, σελ. 453, ὅτι ἠρώτησεν αὐτὸν ἕνας ἀδελφός, ὅστις ἐνωχλεῖτο ἀπὸ τοὺς λογισμοὺς τῆς πορνείας, λέγων· τί ποιήσω Πάτερ; Καὶ ἀπεκρίθη αὐτῷ ὁ Ἅγιος· ἀνίσως δὲν ἔχῃς λογισμούς, ἔχεις τὴν πρᾶξιν, ἤτοι ἀνίσως δὲν ἀντιστέκεσαι εἰς τοὺς αἰσχροὺς λογισμούς, φανερὸν ὅτι πράττεις αὐτούς, καὶ διὰ τοῦτο δὲν ἐνοχλεῖσαι πλέον ἀπὸ αὐτούς. Διατὶ ἐκεῖνος ὁποῦ τελειόνοι διὰ τοῦ ἔργου, ὅσα οἱ λογισμοὶ τοῦ ὑποβάλλουσιν, αὐτός, πῶς θέλει ἐνοχλεῖται ἀπὸ αὐτούς; Εἶπε δὲ ὁ Ἅγιος πρὸς τὸν ἀδελφόν· μήπως ἔχῃς συνομιλίαν καὶ συναναστροφὴν μὲ γυναῖκα; Ὁ ἀδελφὸς ἀπεκρίθη, οὐχί, ἀλλ᾿ οἱ λογισμοί μου, εἶναι παλαιοὶ καὶ νέοι ζωγράφοι (ἤγουν αἱ ἐνθυμήσεις καὶ τὰ εἴδωλα τῶν λογισμῶν, εἶναι ὁποῦ μὲ ἐνοχλοῦσιν, αἱ ὁποῖαι ἐνθυμήσεις, εἶναι μὲν παλαιοὶ ζωγράφοι, καθότι παλαιὰ ἔφθασαν νὰ τυπωθοῦν εἰς τὴν φαντασίαν μου· εἶναι δὲ καὶ νέοι ζωγράφοι, καθότι συνεχῶς διὰ τῆς προλήψεως ἢ προσβολῆς, νεάζουν καὶ ἀνακαινίζονται εἰς τὴν φαντασίαν μου). Ἀπεκρίθη αὐτῷ ὁ Ἅγιος· νεκροὺς μὴ φοβῆσαι, ἀλλὰ τοὺς ζωντανοὺς φεῦγε, καὶ ἐκτείνου μᾶλλον εἰς προσευχήν. Καὶ νεκροὺς μέν, ὠνόμασεν ὁ θεῖος Πατήρ, τὰς παλαιὰς ἐνθυμήσεις τῶν ἀπόντων προσώπων, ὁποῦ εἶδέ τινας. Ζωντανοὺς δέ, τὰς συνομιλίας καὶ συναναστροφὰς τῶν παρόντων ζώντων προσώπων, ἀπὸ τὰ ὁποῖά τινας σκανδαλίζεται. Σημείωσαι, ὅτι εἰς τὸν μέγαν τοῦτον Κύριλλον ἐγκώμιον γλαφυρώτατον ἔπλεξεν ὁ ὑπερφυὴς Ζωναρᾶς, οὗ ἡ ἀρχή· «Ἄρδει μὲν ὁ πολυχεύμων Νεῖλος, ὁ ποταμὸς ὁ Αἰγύπτιος». (Σῴζεται ἐν τῇ Μεγίστῃ Λαύρᾳ, ἐν τῷ τετάρτῳ Πανηγυρικῷ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Βατοπαιδίου, καὶ ἐν τῇ τοῦ Διονυσίου, ἀλλὰ δὴ καὶ ἐν τῇ τῶν Ἰβήρων.)
