Βίος Ὁσίου Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου

Ειδήσεις για τὴν δράση καὶ τὸ βίο τοῦ Θεόδωρου Στουδίτη βρίσκουμε σὲ τρεῖς Βίους αὐτοῦ, οἱ ὁποῖοι ἔχουν συνταχτεῖ ἀπὸ δύο μοναχοὺς μὲ τὸ ἴδιο ὄνομα Μιχαήλ, ὁ δὲ τρίτος ἀπὸ κάποιον πού μᾶς εἶναι ἄγνωστος. Ἄλλη πηγὴ πληροφοριῶν εἶναι τὰ ἴδια τὰ συγγράμματα τοῦ Ἁγίου ἰδιαίτερα οἱ ἐπιστολές του.

Δὲν πρόλαβε ὅμως νὰ τὸ ἐφαρμόσει στὴ μονὴ τοῦ Σακκουδίωνος, γιατί λόγω τοῦ ζήλου του καὶ τοῦ ἀδαμάντινου χαρακτήρα του, πού «δὲν σήκωνε μύγα στὸ σπαθί του» σὲ ζητήματα ἠθικῆς ὁδηγήθηκε σὲ σύγκρουση μὲ τὴν πολιτικὴ καὶ ἐκκλησιαστικὴ ἐξουσία. Τὰ γεγονότα ἔχουν ὡς ἑξῆς. Ὁ τότε Βυζαντινὸς αὐτοκράτορας Κωνσταντῖνος ὁ ΣΤ΄, ἐγκατέλειψε χωρὶς λόγο τὴν νόμιμη σύζυγό του Μαρία καὶ ἐπρόκειτο νὰ νυμφευθεῖ τὴν Θεοδότη ἡ ὁποία ἀνῆκε στὸ κύκλο τῆς αὐλῆς τοῦ αὐτοκρατορικοῦ ζεύγους καὶ ἡ ὁποία μάλιστα ἦταν καὶ δεύτερη ξαδέλφη τοῦ ἁγίου. Ὁ τότε Πατριάρχης Ταράσιος, ὀρθῶς ποιῶν, δὲν ἔδινε τὴν σχετικὴ ἄδεια γιὰ τὸ γάμο, ὁ ὁποῖος ὅμως τελικῶς τελέστηκε ἀπὸ τὸν ἡγούμενο τῆς μονῆς Καθαρῶν Ἰωσήφ, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ ἀναγκαστεῖ νὰ τὸν ἀναγνωρίσει ὡς ἔγκυρον καὶ ὁ προτινὸς διαφωνῶν Πατριάρχης Ταράσιος, μὲ σκοπὸ νὰ προλάβει πιθανὴ στροφὴ τοῦ αὐτοκράτορα ἐναντίον τῶν εἰκόνων. Ὁ Ταράσιος καὶ ὁ Ἰωσὴφ ἀνῆκαν στὴν μετριοπαθῆ μερίδα πού δὲν θεωροῦσε σκόπιμο νὰ συγκρουστεῖ μὲ τὴν πολιτικὴ ἐξουσία γιὰ ἰδιωτικῆς φύσεως ἠθικὲς παρεκτροπές. Ἀντίθετη τακτικὴ εἶχαν οἱ ἐπονομαζόμενοι Ζηλωτὲς πού εἶχαν κέντρο τὴ μονὴ τοῦ Σακκουδίωνος, οἱ ὁποῖοι ἐπέκριναν τὴν «ζευξιμοιχεία» τοῦ αὐτοκράτορα καὶ ξεκίνησαν σκληρὸ πόλεμο κατὰ τοῦ ἀνεκτικοῦ Πατριάρχη. Ἰδιαίτερα δὲ ὁ Θεόδωρος δὲν κάμφθηκε οὔτε ἀπὸ τὶς παρακλήσεις τῆς καινούργιας αὐτοκράτειρας καὶ ξαδέλφης του, οὔτε τὶς ἀπειλὲς τῆς αὐλῆς καὶ διέκοψε κάθε ἐπικοινωνία μὲ τὸν Πατριάρχη Ταράσιο. Ὁ αὐτοκράτορας ὅπως ἦταν ἀναμενόμενο φέρθηκε σὰν αὐτοκράτορας. Γιὰ νὰ συντρίψει τὴν πρὸς τὸ πρόσωπό του ἀντίδραση διέλυσε τὴν μονή, ἐξόρισε τοὺς μοναχούς, μεταξύ των ὁποίων ἦταν καὶ ὁ Θεόδωρος – τὸν ὁποῖο μαστίγωσε κιόλας – καὶ ὁ ἀδελφός του Ἰωσὴφ στὴ Θεσσαλονίκη, ὅπου τους ἔκλεισε στὴ φυλακὴ γιὰ κακούργημα.

Στὴ φυλακὴ ἔμεινε γιὰ δυὸ χρόνια γιατί ραγδαῖες ἐξελίξεις συνέβησαν στὴν ἐξουσία τῆς Κῶν/λῆς ἀφοῦ ἡ μητέρα τοῦ αὐτοκράτορα Εἰρήνη τὸν ἀπομάκρυνε ἀπὸ τὸ θρόνο γιὰ νὰ ἀναλάβει αὐτή. Ὁ Πατριάρχης Ταράσιος ἦταν πλέον ἐλεύθερος νὰ ἀκυρώσει τὸ γάμο τοῦ πρώην αὐτοκράτορα καὶ νὰ καθαιρέσει τὸν ἡγούμενο τῆς μονῆς Καθαρῶν Ἰωσήφ, οἱ δὲ ἐξόριστοι ἦταν καὶ αὐτοὶ ἐλεύθεροι νὰ γυρίσουν στὴν μονή τους γιὰ νὰ τὴν ἀνασυγκροτήσουν καὶ πάλι κάτι ὅμως τὸ ὁποῖο δὲν ἔγινε ἐπειδὴ στὴν περιοχὴ τοὺς εἶχαν ἤδη φθάσει οἱ Ἄραβες καὶ ἔτσι ἀναγκάστηκαν νὰ μεταφερθοῦν στὴν Κῶν/λή. Δὲν εἶναι ὅμως γνωστό, ἂν ἡ πραγματικὴ αἰτία τῆς μετακίνησής τους ἦταν ὁ φόβος τῶν ἀραβικῶν ἐπιδρομῶν ἢ τὸ γεγονὸς πῶς οἱ μοναχοί της μονῆς Ὀλύμπου στὴν Βιθυνία τῆς Μικρᾶς Ἀσίας ἀκολουθοῦσαν τὴν διαλλακτικὴ γραμμὴ τῆς ἐπίσημης Ἐκκλησίας ἀπέναντι στοὺς εἰκονομάχους, γεγονὸς πού συνέβη καὶ μετὰ τὴν ὁριστικὴ ἀναστήλωση τῶν εἰκόνων, μὲ ἀποτέλεσμα ὁ Θεόδωρος νὰ αἰσθανθεῖ τὴν ἀνάγκη νὰ ἀπομακρυνθεῖ ἀπὸ περιβάλλον ξένο πρὸς τὶς ἀντιλήψεις του.
Ἐκεῖ τους δόθηκε ἡ ἀρχαία μονὴ τοῦ Στουδίου ἡ ὁποία ἦταν πλέον ἔρημος ἀφοῦ εἶχε ἐγκαταλειφθεῖ ἀπὸ τοὺς μοναχούς της ἐξαιτίας τῶν διωγμῶν ἀπὸ τοὺς εἰκονομάχους. Ἡ μονὴ αὐτὴ ἔμελλε νὰ ἀποβεῖ τὸ κέντρο τῶν Ζηλωτῶν καὶ νὰ ἐπηρεάσει σὲ μεγάλο βαθμὸ τὰ πολιτικὰ καὶ ἐκκλησιαστικὰ πράγματα τῆς αὐτοκρατορίας. Τώρα πλέον ὁ Θεόδωρος μποροῦσε ὡς ἡγούμενος τῆς μονῆς νὰ προχωρήσει στὴν ἀναμόρφωση τοῦ μοναχικοῦ βίου διὰ τοῦ κοινοβιακοῦ συστήματος πού δὲν εἶχε καταφέρει νὰ ὁλοκληρώσει στὴ μονὴ τοῦ Σακκουδίωνος.
Στὸ κοινοβιακὸ σύστημα προβλέπεται οἱ μοναχοὶ νὰ ἔχουν ὁμοιόμορφη ἐνδυμασία, νὰ κάνουν κοινὴ προσευχὴ καὶ νὰ συμμετέχουν ὅλοι στὶς ἐργασίες γιὰ τὴν κάλυψη τῶν ἀναγκῶν τοῦ κοινοβίου. Τὸ σύστημα αὐτὸ εἶχε ἀτονήσει λόγω τῶν διωγμῶν ἀπὸ τοὺς αὐτοκράτορες πού ἀντιμάχονταν τὶς εἰκόνες μὲ ἀποτέλεσμα νὰ ἐπικρατήσει ἡ ἀρχαιότερη μορφὴ τοῦ ἀσκητισμοῦ ὁ ἀναχωρητισμός, στὸν ὁποῖο ὁ μοναχὸς δὲν ὑπόκειται σὲ κανόνες ἀλλὰ κάνει ὅτι ἐπιθυμεῖ αὐτός. Ἡ ἰδιορρυθμία αὐτὴ εἶχε ἐπικρατήσει καὶ μέσα στὶς μονὲς ἡ ὁποία ἐκφράζονταν μὲ τὴν διαφορὰ στὴν ἐνδυμασία, τὴν τροφὴ ἀλλὰ πολὺ περισσότερα στὴν ἀπόδοση τιμῆς καὶ σεβασμοῦ. Ἔτσι εἴχαμε μοναχοὺς πού ἀπολάμβαναν περισσότερα ὑλικὰ καὶ πνευματικὰ ἀγαθά τους λεγόμενους «μεγαλόσχημους» σὲ βάρος ἄλλων μοναχῶν τους ἀποκαλούμενους «μικροσχημους».
Ὁ ἅγιος τα κατήργησε ὅλα αὐτὰ λέγοντας «πῶς ἕνα εἶναι τὸ σχῆμα, ὅπως καὶ τὸ βάπτισμα». Καθόρισε διὰ τυπικοῦ ὅλες τὶς λεπτομέρειες τῆς ζωῆς τῶν μοναχῶν πού ἀφοροῦσαν τὶς θρησκευτικὲς ἀκολουθίες, τὴν τροφή, τὴν ἐνδυμασία. Οἱ ὁμιλίες του, πού σώζονται ὁλόκληρες ἢ ἀποσπασματικὰ στὴν Μεγάλη καὶ τὴν Μικρὴ Κατήχησή του, περιέχουν τὶς βασικὲς ὁδηγίες γιὰ τὴν ὀργάνωση τῆς μοναχικῆς ζωῆς. Ὁ ἡγούμενος εἶναι ὁ πραγματικὸς κύριος του μοναστηριοῦ, ὑπεύθυνος γιὰ τὴν τήρηση τῶν κανόνων, μὲ μόνους συμβούλους τοὺς παλαιοὺς μοναχούς, πού εἶναι γνωστοὶ γιὰ τὴν εὐσέβειά τους. Τηρεῖ τὴν πειθαρχία ἐπιβάλλοντας νηστεῖες, μετάνοιες ἢ σὲ ἐξαιρετικὲς περιπτώσεις, ἀπαγορεύοντας τὴ θεία μετάληψη. Στὸ πλευρὸ τοῦ ὁ οἰκονόμος ἀσχολεῖται μὲ τὴ διαχείριση τῆς μοναστικῆς περιουσίας. Ὅλοι οἱ μοναχοί, πού δὲν τρῶνε ποτὲ κρέας καὶ πού παρακολουθοῦν τουλάχιστον 6 ὧρες τὴν ἡμέρα ἐκκλησιαστικὲς ἀκολουθίες, εἶναι ὑποχρεωμένοι νὰ δουλεύουν καὶ ἔτσι ἀπελευθερώθηκαν οἱ δοῦλοι, οἱ ὁποῖοι μέχρι τότε ἀσχολοῦνταν μὲ τὶς ἐργασίες αὐτές. Οἱ χιτῶνες ὅλων των μοναχῶν ἦταν κοινοί, κρεμασμένοι σὲ ἱματιοφυλάκιο, ἀπὸ τὸ ὁποῖο ὁ κάθε μοναχὸς ἔπαιρνε ὅποιον τοῦ τύχαινε, ὁ δὲ ἅγιος μας ἔπαιρνε πάντα το χειρότερο. Ἐκτὸς ὅμως ἀπὸ τὶς πρακτικὲς ἐνασχολήσεις πού ἔδωσε στοὺς μοναχούς, τοὺς ἔδωσε καὶ πνευματικὲς μὲ τὴν ἵδρυση βιβλιοθήκης, ἐργαστήριο καλλιγραφίας καὶ σχολεῖο. Μία ἀπὸ τὶς ἀπασχολήσεις τῶν μοναχῶν της μονῆς Στουδίου ἦταν καὶ ἡ ἀντιγραφὴ χειρογράφων, μὲ εὐεργετικὸ ἀποτέλεσμα γιὰ μᾶς σήμερα, ἀφοῦ διέσωσαν χειρόγραφα ἐκκλησιαστικὰ ἢ τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων συγγραφέων πού σὲ ἀντίθετη περίπτωση θὰ εἶχαν χαθεῖ. Μάλιστα τὸ ἐργαστήριο καλλιγραφίας ὑπῆρξε τὸ καλύτερό της ἐποχῆς ἐκείνης σὲ ὅλο το Βυζάντιο. Ὅπως λοιπὸν γίνεται ἀντιληπτὸ ἡ μονὴ Στουδίου ἀπέβη τὴν ἐποχὴ ἐκείνη τὸ σπουδαιότερο πνευματικὸ κέντρο τῆς Κῶν/λῆς. Πλήθη νέων πήγαιναν στὴ μονὴ γιὰ νὰ μορφωθοῦν, μεγάλοι γιὰ νὰ ἐξομολογηθοῦν καὶ πτωχοὶ γιὰ ἐλεημοσύνη. Τὸ δὲ τυπικό της μονῆς Στουδίου ἡ ὁποία ἀριθμοῦσε πλέον 700 μοναχοὺς μεταφέρθηκε καὶ στὶς μονὲς τοῦ Ἁγίου Ὅρους.
Ὁ θυελλώδης καὶ ἀσυμβίβαστος χαρακτήρας τοῦ ἁγίου ὅμως, δὲν ἐπέτρεψε τὴν ἀδιατάρακτο λειτουργία τῆς μονῆς Στουδίου ἀλλὰ καὶ τῆς προσωπικῆς του ζωῆς. Ἔτσι ὅταν χηρεύει ὁ πατριαρχικὸς θρόνος καὶ ὁ νέος αὐτοκράτορας Νικηφόρος ζητάει τὴν γνώμη τοῦ Θεοδώρου γιὰ τὸ κατάλληλο πρόσωπο πού θὰ καλύψει τὸ κενὸ αὐτό, ὁ ἅγιος μας δείχνει γιὰ μιὰ ἀκόμη φορᾶ τὴν ἀκεραιότητα τοῦ χαρακτήρα του καὶ τὴν ταπεινοφροσύνη πού τὸν διακατεῖχε. Ἀντὶ νὰ ἐκφράσει τὴν δική του γνώμη συστήνει τὴ συγκρότηση σώματος ἐκλεκτόρων πού θὰ ἀποτελοῦνταν ἀπὸ ἔγκριτους ἀσκητές, κληρικοὺς καὶ λαϊκοὺς ἄρχοντες. Ὑπῆρχε λοιπὸν ἡ περίπτωση νὰ βγεῖ πρόσωπο μὴ ἀρεστὸ στὸ Θεόδωρο καὶ τοὺς μοναχούς της μονῆς Στουδίου ὅπερ καὶ ἐγένετο. Ἀνῆλθε στὸν πατριαρχικὸ θρόνο κάποιος λαϊκὸς μὲ τὸ ἴδιο ὄνομα μὲ τὸν αὐτοκράτορα δηλαδὴ Νικηφόρος. Οἱ Στουδίτες ἀντέδρασαν καὶ ἐκδήλωσαν ἀνοιχτὰ αὐτὴ τὴν ἀντίδρασή τους γι’ αὐτὸ καὶ τέθηκαν ἀπὸ τὸν αὐτοκράτορα σὲ περιορισμό. Πρὸς τιμὴ τοὺς ὅμως, κατάλαβαν τὸ σφάλμα τοὺς ἀναγνώρισαν τὸν καινούργιο Πατριάρχη καὶ ἔτσι ἐλευθερώθηκαν.
Καὶ ἐνῶ τὰ πράγματα φαίνονται πῶς ἔχουν ἠρεμήσει, καινούργιες δοκιμασίες περιμένουν τὸν Θεόδωρο καὶ τοὺς μοναχούς της μονῆς Στουδίου. Ἐπανέρχεται πάλι τὸ θέμα τοῦ ἱερέα Ἰωσὴφ πού εἶχε τελέσει παρανόμως τὸ γάμο τοῦ αὐτοκράτορα Κωνσταντίνου. Ὁ αὐτοκράτορας Νικηφόρος αἰσθάνονταν μεγάλη εὐγνωμοσύνη γιὰ τὸν Ἰωσὴφ ἐπειδὴ εἶχε μεσολαβήσει νὰ λήξει ἀναίμακτα μιὰ ἐπανάσταση πού εἶχε κάνει ἕνας στρατηγὸς τοῦ ὀνόματι Βαρδάνος Τούρκου. Ὁ δὲ Πατριάρχης Νικηφόρος μὲ σύνοδο τὸν ἀποκαθιστᾶ στὸ ἱερατικὸ ἀξίωμα μὲ μιὰ πράξη πού στὴν ἐκκλησιαστικὴ γλώσσα καλεῖται «κατ’ οἰκονομία» δηλαδὴ συγκαταβατικὰ ἐπειδὴ ἔχουμε παράβαση κάποιου κανόνα τῆς Ἐκκλησίας. Γιὰ νὰ προλάβουν τυχὸν ἀντιδράσεις τοῦ Θεοδώρου καὶ τῶν Στουδιτῶν, προχωροῦν σὲ μιὰ διπλωματικὴ κίνηση, ἀνυψώνοντας στὸ μητροπολιτικὸ θρόνο τῆς Θεσσαλονίκης τὸν ἀδελφό του Θεόδωρου ὁ ὁποῖος ὀνομάζονταν καὶ αὐτὸς Ἰωσήφ. Ἀλλὰ πού νὰ δελεαστεῖ ἀπὸ τοὺς συμβιβασμοὺς αὐτοὺς ὁ ἅγιος καὶ οἱ Στουδίτες. Ἀντιδροῦν ἔντονα, ἂν καὶ ἡ παράβαση τοῦ ἱερέα εἶχε τελεστεῖ πρὶν 10 χρόνια καὶ ὁ αὐτοκράτορας Κωνσταντῖνος δὲν ζοῦσε πλέον. Καὶ βέβαια ἀκολουθοῦν θλιβερὰ γεγονότα πού διαταράσσουν ὄχι μόνο τὴν ἐκκλησιαστικὴ γαλήνη ἀλλὰ καὶ τὶς σχέσεις κράτους καὶ ἐκκλησίας. Ἡ μονὴ Στουδίου ἀποκλείεται ἀπὸ τὸν ἔξω κόσμο καὶ ἐπέρχεται σχίσμα μεταξύ του Πάπα τῆς Ρώμης καὶ τοῦ Πατριάρχη Κῶν/λῆς, τοῦ κοσμικοῦ Κλήρου καὶ τῶν μοναχῶν καὶ μεταξὺ κράτους καὶ ἐκκλησίας. Ὁ Θεόδωρος Στουδίτης, μαζὶ μὲ τὸν θεῖο τοῦ τὸν Πλάτωνα καὶ τὸν ἀδελφό του ὁ Ἰωσήφ, ὁ ὁποῖος δὲν δίστασε νὰ ἐγκαταλείψει τὸν μητροπολιτικὸ θρόνο τῆς Θεσσαλονίκης, ἐξορίζονται στὰ Πριγκηποννήσια τῆς Κῶν/λῆς. Ἀπὸ ἐκεῖ ὁ ἅγιος μας ζητάει τὴν ἐπέμβαση τοῦ Πάπα τῆς Ρώμης, μὲ τὸν ὁποῖο οἱ Στουδίτες εἶχαν πάντα ἰδιαίτερες σχέσεις καὶ δεσμούς, ὁ ὁποῖος ὅμως παρέμεινε ἐπιφυλακτικὸς μὴν θέλοντας νὰ ὀξύνει περισσότερο τὴν κατάσταση…
Ὁ αὐτοκράτορας Νικηφόρος, προχωρώντας σὲ μιὰ κίνηση καλῆς θέλησης, ἀνακαλεῖ ἀπὸ τὴν ἐξορία τὸν θεῖο τοῦ Θεόδωρου Στουδίτη Πλάτωνα ὁ ὁποῖος ἦταν βαριὰ ἄρρωστος, μὲ τὴν πρόθεση νὰ ἀνακαλέσει καὶ τοὺς ὑπόλοιπους ἀλλὰ ὅμως τὸν προλαβαίνει ὁ θάνατος. Ὅτι ὅμως δὲν πρόλαβε νὰ κάνει αὐτὸς τὸ πραγματοποιεῖ ὁ διάδοχός του Μιχαὴλ Α΄ Ραγκαβές, ὁπότε καὶ ἡ ἔρις καταπαύει καὶ ἀρχίζει περίοδος συνεργασίας μεταξύ του Πατριάρχη καὶ τοῦ Θεόδωρου Στουδίτη.
Ἄραγε τὰ βάσανα καὶ οἱ περιπέτειες τοῦ Θεόδωρου, ἔχουν πάρει τέλος; Ὄχι βέβαια; Καινούργιες περιπέτειες καὶ διωγμοὶ τὸν περιμένουν. Καὶ αὐτὸ συμβαίνει ἐπειδὴ ὁ καινούργιος αὐτοκράτορας Λέων Ἐ΄ ὁ Ἀρμένιος ἀνακινεῖ καὶ πάλι τὸ ζήτημα τῶν εἰκόνων ξεκινώντας καινούργιους διωγμούς. Ἐπειδὴ ὅμως γνωρίζει πῶς θὰ φέρει ἀναστάτωση στὴν αὐτοκρατορία γιὰ μία ἀκόμη φορᾶ, προσπαθεῖ νὰ συμβιβάσει τὰ πράγματα, καλώντας σὲ συνάντηση τοὺς εἰκονόφιλους καὶ τοὺς εἰκονομάχους γιὰ νὰ διαπιστώσει καὶ ὁ ἴδιος ποιὸς ἔχει τὸ δίκαιο. Οἱ εἰκονόφιλοι ἀρνοῦνται νὰ παρευρεθοῦν ὑποστηρίζοντας πῶς τὸ ζήτημα ἔχει λυθεῖ ἀπὸ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο. Μάλιστα γιὰ μία ἀκόμη φορᾶ ἀναδεικνύεται τὸ σθένος καὶ ἡ ἀκαταμάχητη ἀγωνιστικότητα τοῦ Θεόδωρου γιὰ τὴν ὑπεράσπιση τῆς προσκύνησης τῶν ἁγίων εἰκόνων. Διότι σὲ πεῖσμα τοῦ αὐτοκράτορα διοργανώνει ἐπίσημο λιτανεία στοὺς δρόμους τῆς Κων/λης ἀπὸ μοναχοὺς καὶ λαϊκούς, οἱ ὁποῖοι κρατοῦσαν εἰκόνες ἔψελναν ὕμνους πρὸς τιμὴν αὐτῶν καὶ κατακρίνει δημόσια τὸν τότε Πατριάρχη ὁ ὁποῖος παράνομα εἶχε συγκαλέσει σύνοδο πού καταδίκασε τὶς εἰκόνες. Αὐτὸ εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα ὁ αὐτοκράτορας νὰ ταχθεῖ μὲ τὸ μέρος τῶν εἰκονομάχων καὶ νὰ ἐξορίσει τοὺς εἰκονόφιλους. Ὁ Θεόδωρος γιὰ μία ἀκόμη φορᾶ – τρίτη κατὰ σειρὰ – παίρνει τὸν δρόμο τῆς ἐξορίας. Ἐξορίζεται διαδοχικὰ στὴν Μετώπη, τὴν Βόνιτα καὶ τέλος στὴν Σμύρνη ὅπου φυλακίζεται στὸ ὑγρὸ ὑπόγειο τοῦ μητροπολιτικοῦ κτιρίου. Ἀπὸ ἐκεῖ συντάσσει πλῆθος ἐπιστολῶν καὶ πραγματειῶν ζητώντας τὴν βοήθεια τῆς Δύσης στὸ ζήτημα τῶν εἰκόνων καὶ ἰδιαίτερά του Πάπα Πασχάλη ὁ ὁποῖος ὅμως συνιστοῦσε σιωπή. Στὸ σημεῖο αὐτὸ ἃς δοῦμε τὴν θεολογία τοῦ Θεοδώρου γιὰ τὶς εἰκόνες. Συνδέει τὴν θεολογία τῆς εἰκόνος τοῦ Χριστοῦ μὲ τὴν Χριστολογία. Ὁμολογεῖ πῶς δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ εἰκονιστεῖ ἡ οὐσία τοῦ Θεανθρώπου ἐπειδὴ ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ περιγραφεῖ. Κατ’ ἀντιστοιχία ὅμως τὸ ἴδιο συμβαίνει καὶ μὲ τὸν ἄνθρωπο. Διότι ναὶ μέν, μπορεῖ νὰ περιγραφεῖ τὸ ἀνθρώπινο στοιχεῖο ἀλλὰ τελικὰ οὔτε ἡ φύση τοῦ ἀνθρώπου μπορεῖ οὐσιωδῶς νὰ ἀπεικονιστεῖ. Εἰκονίζεται δηλαδὴ κάθε ἐπὶ μέρους πρόσωπο καὶ ὄχι ἡ ἀφηρημένη οὐσία τοῦ ἀνθρώπου. Συνεπῶς καὶ ὁ Χριστὸς ἀπὸ τὴν στιγμὴ πού ἔγινε ἄνθρωπος μπορεῖ νὰ εἰκονιστεῖ. Ἡ εἰκόνα ἔχει κάποια σχέση μὲ αὐτὸν πού εἰκονίζει ἀφοῦ ἀποτελεῖ κάποια ἔκφραση τῆς προσωπικότητας τοῦ ἀποντος ἐξεικονιζόμενου ἀνθρώπου. Ὅμως δὲν εἶναι τὸ ἴδιο μὲ αὐτὸ ἀφοῦ ἀποτελεῖται ἀπὸ διαφορετικὴ οὐσία, εἶναι παράγωγό του, ὅπως τὸ φῶς τῆς σελήνης εἶναι παράγωγό του ἡλιακοῦ φωτός. Οἱ αἰσθητὲς ὅμως εἰκόνες, μᾶς ὁδηγοῦν πρὸς τὰ πνευματικὰ καὶ ὅποιες τὶς ἀρνεῖται στὴν οὐσία ἀρνεῖται τὴν ἀνθρώπινη φύση τοῦ Χριστοῦ.
Ὁ καινούργιος αὐτοκράτορας Μιχαὴλ Β΄ ὁ Τραυλὸς πού ἀνεβαίνει στὸν θρόνο τῆς Κῶν/λῆς ἀκολουθεῖ συμβιβαστικὴ πολιτικὴ στὸ ζήτημα τῶν εἰκόνων ἀπαγορεύοντας κάθε συζήτηση γύρω ἀπὸ αὐτές, ἐπιτρέποντας τὴν κατ’ οἶκον προσκύνηση καὶ ἐλευθερώνει ὅλους τους φυλακισμένους. Ἐλευθερώνεται καὶ ὁ Θεόδωρος ἀλλὰ δὲν ἐπιστρέφει στὴν Κῶν/λὴ ἐπειδὴ θὰ ἦταν ὑποχρεωμένος νὰ σιωπᾶ. Ἄλλωστε ἡ μονὴ Στουδίου τὴν εἶχαν καταλάβει ἄλλοι μοναχοί, οἱ ὁποῖοι ἦταν ἀντίθετοι μὲ τὸν Θεόδωρο καὶ τοὺς Στουδίτες. Ἔτσι προτιμᾶ νὰ αὐτοεξοριστεῖ καὶ νὰ περιπλανιέται σὲ διάφορους τόπους ὅπως στὴν μονὴ Κρήσκεντος καὶ τέλος στὴν μονὴ Τρύφωνος στὸν Ἀρτακηνὸ κόλπο, ὅπου τὴν 11η Νοεμβρίου 826, παραδίδει τὸ πνεῦμα του στὸν Κύριο, ἐνῶ οἱ μοναχοὶ ἔψελναν κατὰ παράκλησή του τὸν 118 Ψαλμό. Ἀλλὰ στὸ σημεῖο αὐτὸ ἃς ἀφήσουμε τὸ συναξάρι τοῦ Ἁγίου νὰ μᾶς περιγράψει τὶς τελευταῖες στιγμές του καὶ τὰ λόγια του: «Τὸ βράδυ μπῆκε στὸ κελί του καὶ τὰ μεσάνυχτα τὸν ἕσφιξαν οἱ πόνοι ἐντονότερα καὶ ἀφοῦ συγκεντρώθηκαν ὅλοι οἱ μοναχοὶ ἔκλαιγαν ἐπειδὴ θὰ τὸν ἔχαναν καὶ μετὰ ἀπὸ δυὸ μέρες εἶπε σ’ αὐτοὺς μὲ δάκρυα: “ἀδελφοὶ καὶ πατέρες μου αὐτὸ τὸ ποτήρι τοῦ θανάτου εἶναι κοινὸ γιὰ ὅλους μας. Λοιπὸν ἐγὼ πηγαίνω στὸν Κύριό μου, τὸν ὁποῖο ἡ ψυχή μου ἐπόθησε, ἐσεῖς δὲ φυλάξτε τὴν πίστη ὀρθόδοξα, καὶ τὸν βίο σᾶς ἄψογο, σὲ ὅσα σᾶς ἔχω παραγγείλει καὶ μὴν παραμελεῖτε τὸν κανόνα σας, ἐὰν ποθεῖτε τὴν σωτηρία σας. Θυμάστε πῶς σᾶς βοήθησα χωρὶς καμιὰ ἀμέλεια σὲ ὅσα χρειαζόσασταν, καὶ τώρα πάλι ἂν καὶ θὰ λείψω σωματικὰ ἀπὸ ἐσάς, ἡ ψυχή μου δὲν θὰ χωριστεῖ ἀπὸ τὸ ἀγαπημένο μου ποίμνιο, καὶ σᾶς ὑπόσχομαι πῶς ἂν βρῶ θάρρος μπροστὰ στὸ Κύριο ἐγὼ ὁ ἀνάξιος, νὰ μὴν παραλείψω, παρὰ νὰ προσεύχομαι γιὰ τὴν εὐσπλαχνία του καὶ καλοσύνη πού θὰ σᾶς βοηθήσει στὴν ψυχὴ καὶ νὰ προκόπτετε πρὸς τὸ καλλίτερο, μόνο μὴν ξεχνᾶτε ὅσο μπορεῖτε νὰ φροντίζετε τὰ τῆς ψυχής”. Αὐτὰ καὶ ἄλλα ψυχωφελῆ ἔλεγε γιὰ δυὸ μέρες τὶς ὁποῖες ἔζησε εὐλογώντας τοὺς γύρω του καὶ προσευχόμενος γι’ αὐτοὺς ἀφοῦ εἶχαν μαζευτεῖ πολλοὶ ἀπὸ διάφορα μέρη γιὰ νὰ πάρουν τὴν εὐλογία του. Καὶ τὴν Κυριακὴ κατὰ τὸ μεσημέρι ὅταν εἶχε ὁ μήνας ἕντεκα καταλαβαίνοντας πῶς θὰ ἐξέλθει ἡ ψυχὴ τοῦ παραγγέλνει νὰ ἀνάψουν οἱ λαμπάδες καὶ νὰ ψάλλουν τὸν ἄμωμο, καὶ ὅταν ἔλεγε τὸν στίχο “εἰς τὸν αἰώνα οὐ μὴ ἐπιλάθωμαι τῶν διακιωμάτων σοὺ” παρέδωσε τὴν ψυχὴ τοῦ ὁ μακάριος το ἔτος 826, τὴν ὁποία ἀφοῦ τὴν πήρανε οἱ Ἄγγελοι τὴν μετέφεραν στὴν ἐκεῖ μακαριότητα, στὴν ὁποία πρέπει κάθε δόξα, καὶ τώρα καὶ πάντα καὶ στοὺς αἰῶνες τῶν αἰώνων. Ἀμήν». Τὸ λείψανο τοῦ ἁγίου καθὼς καὶ τοῦ ἀδελφοῦ του Ἰωσὴφ μεταφέρθηκε στὴν Κων/λη μετὰ τὴν ὁριστικὴ ἐπικράτηση τῆς Ὀρθοδοξίας στὶς 26 Ἰανουαρίου 844. Ἡ μνήμη τοῦ ἑορτάζεται στις 11 Νοεμβρίου, τὴν ἡμέρα δηλαδὴ πού πέθανε.
Ὁ Θεόδωρος Στουδίτης δὲν ἦταν μόνο ἕνας ἀνυποχώρητος μαχητὴς τῆς Ὀρθοδοξίας καὶ τοῦ ὀρθοῦ Χριστιανικοῦ βίου, ἀλλὰ κατεῖχε τὸ κατ’ ἐξοχὴν χαρακτηριστικό του Χριστιανοῦ, πού δὲν εἶναι ἄλλο ἀπὸ τὴν ἀγάπη πρὸς τὸν πλησίον, ὁποιοσδήποτε καὶ ὁτιδήποτε τύχαινε νὰ εἶναι αὐτός. Ἔτσι ὅταν ὁ αὐτοκράτορας Μιχαὴλ ὁ Α΄ ἔδωσε διαταγὴ νὰ καταδικάζονται σὲ θάνατο οἱ αἱρετικοὶ Παυλικιανοὶ οἱ ὁποῖοι εἶχαν ἐξεγερθεῖ καὶ ἐσπάρασσαν τὴν αὐτοκρατορία, ὁ Θεόδωρος δὲν δίστασε νὰ ἐξεγερθεῖ καὶ νὰ τοὺς ὑπερασπίσει γιατί πίστευε πῶς κατ’ ἐντολὴ τοῦ Κυρίου δὲν ἐπιτρέπεται οὔτε καν νὰ τοὺς καταριόνται. Συγκεκριμένα ὁ Θεόδωρος σὲ μιὰ ἐπιστολὴ τοῦ λέει πῶς ὁ νόμος τῆς Ἐκκλησίας δὲν καταδικάζει κανένα σὲ θάνατο καὶ πῶς ὅποιος χρησιμοποιεῖ ξίφος θὰ πεθάνει ἀπὸ τὸ ξίφος. Καὶ σὲ μιὰ ἄλλη ἐπιστολὴ τοῦ δηλώνει πῶς εἶναι ἀντίθετος στὴν θανατικὴ καταδίκη των αἱρετικῶν. Ἑπομένως γιὰ τὸν Θεόδωρο οἱ Παυλικιανοὶ ἀποτελοῦσαν μόνο αἵρεση καὶ δὲν ἦταν ἐχθροί του κράτους.
…

Συγγράμματα:

 Α΄. Κατὰ τῶν Εἰκονομάχων:

1. Ἀντιρρητικοὶ τρεῖς κατὰ Εἰκονομάχων, ἀντίστοιχοι πρὸς τοὺς τρεῖς λόγους Περὶ εἰκόνων Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, (PG 99,328-436), μὲ τοὺς ὁποίους φροντίζει νὰ κατοχυρώσει τὸ δόγμα τῆς Ζ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου μὲ ποικιλία συλλογισμῶν, καὶ μάλιστα εἰς τὸν δεύτερον, διαλογικῶς.
2. Προβλήματα τινὰ πρὸς Εἰκονομάχους (PG 99, 477-485).
3. Κεφάλαια ἑπτὰ κατὰ Εἰκονομάχων (PG 99, 485-497). 4. Ἀνατροπὴ ἀσεβῶν ποιημάτων, τῶν Ἰωάννου, Ἰγνατίου, Σεργίου καὶ Στεφάνου, δὶ’ ἰσαρίθμων ἰάμβων καὶ ἀκολούθως διὰ πεζοῦ (PG 99, 436-476). Ἡ ἐπιστολὴ πρὸς αὐτοκράτορα Θεόφιλο, ἀποδιδόμενη καὶ εἰς τὸν Δαμασκηνό, δὲ γράφτηκε ἀπ’ αὐτούς, ἀλλὰ ἀπὸ τρεῖς πατριάρχες, τῶν Ἀλεξανδρείας Χριστόφορο, Ἀντιοχείας Ἰὼβ καὶ Ἱεροσολύμων Βασιλείου, τὸ 836. Τὰ μνημονευόμενα κατὰ εἰκονομάχων ἔργα, Στηλιτευτικὸς καὶ Τετράδες, φαίνεται ὅτι χάθηκαν.

Β΄. Ὁμιλίαι.

1. Πρὸς τοὺς μοναχούς. Ὁ Θεόδωρος ἀπηύθυνε ἑκατοντάδες ὁμιλιῶν.
2. Ὁμιλίες πρὸς τὸ κοινόν. (Λόγοι).

Γ΄. Ἀσκητικά.

 Δ΄. Ποιητικά.

Ε΄. Ἐπιστολαί.

Μέρος τοῦ συγγραφικοῦ ἔργου τοῦ Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου μὲ μεγάλη ἀξία ἀποτελοῦν οἱ Ὁμιλίες (Κατηχήσεις) πρὸς τοὺς μοναχούς. Οἱ Κατηχήσεις εἶναι ὁμιλίες διδακτικές, δηλαδὴ διδασκαλίες ποὺ ἀπευθύνονταν στοὺς μοναχούς της μονῆς Στουδίου καὶ τῶν περιφεριακῶν μονῶν ποὺ ἦταν ἐξαρτημένες ἀπὸ αὐτήν. Τέτοιες ἦταν οἱ μονὲς Σακκουδίωνος, Ἁγίου Χριστοφόρου, Τριπυλιανῶν καὶ Καθαρῶν .

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Θρησκευτική καὶ Ἠθικὴ Ἐγκυκλοπαίδεια (ΘΗΕ)
2. Εγκυκλοπαίδεια Ἐλευθερουδάκη
3. Ελληνική Ἐκπαιδευτική Εγκυκλοπαιδεια
4. Ιστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, Τόμος Ἡ΄, Ἐκδοτικὴ Ἀθηνῶν
5. Μέγας Συναξαριστὴς
5. Εγχειρίδιο Θρησκευτικῶν Γ΄ Γυμνασίου
6. Αγία Γραφὴ – Ἑλληνικὴ Βιβλικὴ Ἐταιρεία

πηγή