Ζωῆς ἀπίστου Κορνήλιον ἐξάγεις,
Πιστῶν ἀπαρχὴν τῶν ἀπ’ ἐθνῶν Χριστέ μου.
Οὗτος ὁ θεῖος Κορνήλιος δὲν ἦτον Ἰουδαῖος, οὐδὲ ἀπὸ τοὺς ὑποκειμένους εἰς τὸν παλαιὸν Νόμον. Ἀλλ’ ἦτον, ἐθνικὸς μὲν καὶ ἀπερίτμητος, κατὰ τὴν ἀξίαν ἑκατόνταρχος, ἀπὸ τὴν σπεῖραν, ἤγουν τάξιν, τὴν καλουμένην ἰταλικήν, εὐσεβὴς δὲ καὶ φοβούμενος τὸν Θεὸν μὲ ὅλον τὸν οἶκόν του, μεταχειριζόμενος τὴν τῶν Χριστιανῶν πολιτείαν, ἀγκαλὰ καὶ ἀκόμη δὲν εἶχεν ἀξιωθῆ τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ, οὐδὲ τοῦ θείου Βαπτίσματος (1).
Οὗτος λοιπὸν διατρίβωντας εἰς τὴν Καισάρειαν τῆς Παλαιστίνης, εἶδεν Ἄγγελον Κυρίου παρακινοῦντα αὐτόν, διὰ νὰ καλέσῃ τὸν Ἀπόστολον Πέτρον, καὶ νὰ ἀκούσῃ ἀπὸ αὐτὸν ἐκεῖνα ὁποῦ πρέπουσιν. Ὅθεν εὐθὺς στέλλει καὶ φέρει τὸν Κορυφαῖον, ὅστις ἀπεκαλύφθη τὰ περὶ τοῦ Κορνηλίου διὰ τῆς αἰνιγματώδους ἐκείνης θεωρίας τῶν ἐν τῇ σινδόνι ἑρπετῶν καὶ θηρίων. Ἐπειδή, ἂν τὴν θεωρίαν ἐκείνην δὲν ἔβλεπεν ὁ Πέτρος, βέβαια δὲν ἤθελε καταδεχθῇ νὰ ὑπάγῃ εἰς ἄνθρωπον ἀπερίτμητον καὶ ἐθνικόν. Ὅταν λοιπὸν ἐπῆγεν εἰς τὸν οἶκόν του ὁ Ἀπόστολος, εὐθὺς ἐπρόσπεσεν εἰς τοὺς πόδας του ὁ Κορνήλιος. Καὶ κατηχηθεὶς τὴν πίστιν παρ’ αὐτοῦ, ἐβαπτίσθη, τόσον αὐτός, ὅσον καὶ οἱ λοιποὶ ὁποῦ ἐσυνάχθησαν εἰς τὸν οἶκόν του.
Ἀπὸ τότε λοιπὸν καὶ ὕστερον ἐσυναναστρέφετο μὲ τοὺς Ἀποστόλους. Καὶ ἀφ’ οὗ οἱ Ἀπόστολοι ἀνεχώρησαν ἀπὸ τὰ Ἱεροσόλυμα, μετὰ τὸν φόνον καὶ τὴν λύπην τοῦ Πρωτομάρτυρος Στεφάνου, καὶ διεσκορπίσθησαν εἰς τὴν οἰκουμένην, τότε ἐσυντρόφευσεν αὐτοὺς καὶ ὁ θεῖος Κορνήλιος ἕως εἰς τὴν Φοινίκην καὶ Κύπρον καὶ Ἀντιόχειαν. Ἀλλ’ οὐδὲ ὅταν ἦτον εἰς τὴν Ἔφεσον οἱ Ἀπόστολοι, ἐχωρίσθη ἀπὸ αὐτοὺς ὁ Κορνήλιος. Ἐπειδὴ δὲ οἱ Ἀπόστολοι ἔμαθον, πῶς ἡ πόλις τῶν Σκεψέων (2) ἐκρατεῖτο ἀπὸ τὴν πλάνην τῶν εἰδώλων, καὶ ἔβαλον λαχνούς (3), ποῖος νὰ ὑπάγῃ εἰς αὐτὴν διὰ νὰ κηρύξῃ, ὁ δὲ λαχνὸς ἔπεσεν εἰς τὸν Κορνήλιον· διὰ τοῦτο εὐθὺς ἐπῆγεν εἰς αὐτὴν ὁ ἱερὸς Ἀπόστολος, εὐαγγελιζόμενος τὴν εἰς Χριστὸν πίστιν.
Μαθὼν δὲ τοῦτο ὁ τοπάρχης τῶν Σκεψέων Δημήτριος, ἄνδρας σοφὸς καὶ δεινὸς εἰς τὴν τῶν Ἑλλήνων θρῃσκείαν, ἔφερεν ἔμπροσθέν του τὸν ἱερὸν Κορνήλιον, ὅστις παρρησίᾳ ὡμολόγησε τὸν Χριστόν. Ἔπειτα προσποιηθείς, ὅτι θέλει τάχα νὰ θυσιάσῃ εἰς τοὺς θεούς, ἐμβῆκεν εἰς τὸν ναὸν αὐτῶν, καὶ προσευχηθεὶς εὐγῆκεν ἔξω. Τότε θαῦμα μέγα ἐποίησεν ὁ τοῦ Χριστοῦ μαθητής, διὰ μέσου τοῦ ὁποίου ἐτράβιξεν ὅλους τοὺς ἐκεῖ εὑρισκομένους εἰς τὴν πίστιν τοῦ Χριστοῦ. Διὰ μέσου γὰρ τῆς προσευχῆς του, αἰφνιδίως ἔγινε μέγας σεισμός, ἀπὸ τὸν ὁποῖον ἔπεσεν ὁ ναός. Καὶ τὰ μὲν εἴδωλα, ἐσύντριψε καὶ κατέχωσε. Τὴν δὲ γυναῖκα τοῦ Δημητρίου Εὐανθίαν ὀνόματι, μαζὶ μὲ τὸν υἱόν της, ζωντανοὺς ὑποκάτω εἰς τὸ χῶμα παραδόξως ἐφύλαξεν.
Ὁ δὲ Δημήτριος πρὸ τοῦ νὰ μάθῃ ταῦτα, ἐσυγκρότησε κριτήριον, καὶ ἐστοχάζετο μὲ ποίας πικροτάτας βασάνους νὰ τιμωρήσῃ τὸν Ἅγιον. Πλὴν ἐπειδὴ καὶ ἔτυχε τότε νὰ ᾖναι ἑσπέρα, ἐπρόσταξε καὶ ἔρριψαν τὸν Ἅγιον εἰς τὴν φυλακὴν δεμένον χεῖρας καὶ πόδας. Τότε λοιπὸν μανθάνει καὶ τὰ εἰς τὴν γυναῖκα καὶ τὸν υἱόν του συμβάντα, καὶ εὐθὺς πίπτει εἰς πένθος καὶ βαρυτάτην λύπην. Προστάζει ὅμως διὰ νὰ εὑρεθοῦν τὰ λείψανα αὐτῶν. Ἀλλὰ μετὰ ὀλίγον μανθάνει παρ’ ἐλπίδα ἀπὸ τὸν ἀρχιερέα τῶν Ἑλλήνων, ὅτι καὶ ἡ γυνὴ καὶ ὁ υἱός του εἶναι ζωντανοί, καὶ ἐπικαλοῦνται τὸν Κορνήλιον. Ὅθεν τρέχει δρομαῖος εἰς τὴν φυλακήν. Καὶ εὑρίσκωντας τὸν Κορνήλιον λυθέντα ὑπὸ Ἀγγέλου ἐκ τῶν δεσμῶν, καὶ ὑμνοῦντα τὸν Θεόν, ἐπρόσπεσεν εἰς τοὺς πόδας του καὶ ἔλεγεν, ὅτι πιστεύει εἰς τὸν Χριστόν, ἀνίσως καὶ ἰδῇ ζωντανοὺς τὴν γυναῖκα καὶ τὸν υἱόν του.
Ὁ δὲ Ἅγιος ἐκβαλὼν ἀπὸ τὸ χῶμα ὑγιεῖς τὴν γυναῖκα καὶ τὸν υἱόν, ἐβάπτισεν αὐτούς, ὁμοῦ καὶ τὸν Δημήτριον καὶ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους του. Ἔπειτα ἐβάπτισε καὶ ὅλην τὴν πόλιν, ἤτοι τοὺς πολίτας τῶν Σκεψέων, φωτίσας αὐτοὺς διὰ τῆς θεογνωσίας. Μὲ τὰ τοιαῦτα λοιπὸν ἔργα ἐτελείωσε τὴν ἀποστολικήν του ζωὴν ὁ ἀοίδιμος, καὶ ἀπῆλθε μὲ γῆρας βαθὺ πρὸς τὸν Κύριον. Εὐθὺς δὲ ἐφύτρωσε μία βάτος ἀπὸ τὴν γῆν, ἡ ὁποία ἐσκέπασε τὸν τάφον τοῦ Ἀποστόλου, καὶ πολλὰ ἐνήργει θαυμάσια. Ἔπειτα καὶ Ναὸς λαμπρὸς ἐκατασκευάσθη ἐκεῖ εἰς τιμὴν τοῦ Ἀποστόλου. Καὶ ὅταν ἔμελλε νὰ γένῃ ἡ μετάθεσις τῶν λειψάνων του, τότε ἡ τιμία κιβωτὸς ἡ τὸ λείψανον ἔχουσα, ὢ τοῦ θαύματος! ὡσὰν ἔμψυχος καὶ ζωντανή, ἐκινήθη μόνη καὶ ἐμβῆκεν εἰς τὸν Ναόν. Καὶ σταθεῖσα κοντὰ εἰς τὸ Ἅγιον Βῆμα, ἀπὸ τότε ἐνεργεῖ θαυματουργίας ἕως τῆς σήμερον (4).
(1) Σημειοῦμεν ἐδῶ, ὅτι ὁ Ἀλεξανδρείας θεσπέσιος Κύριλλος, ἑρμηνεύων τὸ δωδέκατον κεφάλαιον τοῦ κατὰ Ἰωάννην Εὐαγγελίου, καὶ ἐρχόμενος εἰς τὴν περικοπὴν τὴν λέγουσαν· «Ἦσαν δέ τινες Ἕλληνες ἐκ τῶν ἀναβαινόντων, ἵνα προσκυνήσωσιν ἐν τῇ ἑορτῇ», λέγει ὅτι οἱ Ἕλληνες οὗτοι, δὲν ἦτον πολύθεοι καὶ εἰδωλολάτραι, καθὼς ἦσαν οἱ ἄλλοι Ἕλληνες καὶ ἐθνικοί. Διατὶ, πῶς ἐδύναντο νὰ ἀναβοῦν εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα διὰ νὰ ἑορτάσουν τὸ Πάσχα καὶ νὰ προσκυνήσωσιν ἐν τῷ Ναῷ τοῦ Σολομῶντος; Ἀλλ’ οὔτε πάλιν ἦσαν περιτετμημένοι καὶ πᾶντα τὰ τῶν Ἰουδαίων δεχόμενοι. Ἀλλά, τὴν μὲν πολυθεΐαν τῶν Ἑλλήνων καὶ ἐθνικῶν ἀπεστρέφοντο, τὴν δὲ μοναρχίαν τοῦ ἑνὸς Θεοῦ, τὴν ὑπὸ τῶν Ἰουδαίων κηρυττομένην, ἀπεδέχοντο. Ὁμοίως καὶ πολλὰ ἠθικὰ ἐκ τοῦ ἰουδαϊκοῦ Νόμου ἐφύλαττον, ὅσα ἦτον τῷ φυσικῷ νόμῳ σύμφωνα, οὐχὶ δὲ καὶ πᾶντα: ὅσα δηλαδὴ περιέχει τὸ τελετουργικὸν μέρος αὐτοῦ. Ἕνας δὲ ἀπὸ αὐτούς, ἦτον καὶ ὁ παρὼν θεῖος Κορνήλιος, περὶ οὗ γράφουσιν αἱ Πράξεις τῶν Ἀποστόλων ἐν κεφαλαίῳ δεκάτῳ.
(2) Ἡ πόλις τῶν Σκεψέων ἴσως εἶναι ἡ παλαιὰ Σκῆψις, ἡ ἐν τῇ Ἐλάσσονι Μυσίᾳ τῇ ἐν Ἀσίᾳ εὑρισκομένη, κατὰ τὸ ὑψηλότατον μέρος τῆς Ἴδης, περὶ ἧς γράφει ὁ Μελέτιος, σελ. 453.
(3) Σημείωσαι, ὅτι μερικοὶ κλήρους καὶ λαχνοὺς ἐνόησαν, ὅτι ἐποίησαν οἱ θεῖοι Ἀπόστολοι, τοὺς ἀλόγως καὶ κατὰ τύχην ἀκολουθοῦντας, τοὺς ὁποίους συνειθίζουν νὰ κάμνουν οἱ σαρκικοὶ καὶ κοσμικοὶ ἄνθρωποι. Τοῦτο ὅμως δὲν δέχεται ὁ Ἀρεοπαγίτης θεῖος Διονύσιος. Ἀλλὰ λέγει, πῶς κλῆρον ὀνομάζουσι τὰ θεῖα λόγια, ἕνα θεϊκὸν δῶρον, τὸ ὁποῖον ἐφανέρονεν εἰς τὸν χορὸν τῶν Ἀποστόλων, ἐκεῖνον ὁποῦ ἐδιάλεξεν ὁ Θεός. Οὕτω γάρ φησι· «Περὶ δὲ τοῦ θείου κλήρου τοῦ τῷ Ματθίᾳ θειωδῶς ἐπιπεσόντος, ἕτεροι μέν, ἄλλα εἰρήκασιν, οὐκ εὐαγῶς, ὡς οἶμαι. Τὴν ἐμὴν δὲ καὶ αὐτὸς ἔννοιαν ἐρῶ. Δοκεῖ γάρ μοι τὰ λόγια κλῆρον ὀνομάσαι, θεαρχικόν τι δῶρον, ὑποδηλοῦν ἐκείνῳ τῷ ἱεραρχικῷ χορῷ τὸν ὑπὸ τῆς θείας ἐκλογῆς ἀναδεδειγμένον» (κεφ. ς΄ τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἱεραρχίας). Λέγει δὲ ὁ Κλήμης Κανόνικος περὶ τῶν κλήρων· «Τῶν δὲ κλήρων ἡ συνήθεια κατεστάθη δεισιδαίμων, ὅταν ἄρχισαν οἱ ἄνθρωποι νὰ μεταχειρίζωνται αὐτὴν χωρὶς τὴν θεϊκὴν προσταγήν, ἢ ἐπαγγελίαν. Καὶ ὅτι ὁ Θεὸς ἐνίοτε ἔδειξε τοῖς ἀνθρώποις τοὺς κλήρους, ὡς ἱκανοὺς ἀνακαλύψαι ἐκεῖνα, ὁποῦ ἤθελεν ὁ Θεὸς νὰ φανερώσῃ εἰς αὐτούς. Ὅταν λοιπὸν ὁ Θεὸς προστάξῃ, τότε ἡμεῖς μεταχειριζόμενοι τοὺς κλήρους, ὑπακούομεν τῷ Θεῷ. Ἐν ἄλλαις δὲ περιστάσεσι, πειράζομεν αὐτόν» (σελ. 215 τῆς Ἀνασκευῆς τῆς τελευταῖον διερμηνευθείσης Διαθήκης).
Ἀλλὰ καὶ ὁ Ἀπολινάριος ἑρμηνεύων τὸ γραφικὸν ἐκεῖνο «Διὰ κλήρων μερισθήσεται ἡ γῆ τοῖς ὀνόμασι» (Ἀριθ. κζ΄, 55) λέγει· «Οὐ τύχῃ τὰ πράγματα ἐπιτρέπεται παρὰ τοῖς θεοσεβέσιν. Ἀλλ’ ὁ μὲν κλῆρος, εἰς δήλωσιν, τὸ δὲ αἴτιον, ἡ τοῦ Θεοῦ βούλησις. Κλήρῳ δὲ καὶ οἱ Ἀπόστολοι, τὴν ἀντικατάστασιν τὴν ἀντὶ τοῦ Ἰούδα ἐποιήσαντο. Οὐ τῇ συμβάσει τοῦ κλήρου τὴν αἵρεσιν τοῦ ζητουμένου πιστεύοντες, ἀλλὰ τῇ βουλήσει τοῦ Θεοῦ. Ἣν καὶ ᾐτήσαντο, λέγοντες. “Σὺ Κύριε καρδιογνῶστα”. Οὐκ ἄρα κατὰ τὸ συμβὰν ὁ κλῆρος, ἀλλὰ κατὰ τὸ τῷ Θεῷ δοκοῦν». Ὅρα δὲ καὶ τὸν ἱερὸν Θεοφύλακτον ἑρμηνεύοντα ἐκεῖνο τὸ τοῦ Ἰωνᾶ· «Καὶ ἔβαλον κλήρους αὐτῶν», καὶ λέγοντα περὶ τῶν κλήρων· «Μηδεὶς δὲ ἀκούων, ὅτι παρ’ ἐκείνοις ὁ κλῆρος εὐδοκίμησε, δεξάσθω ἤδη ὡς ἐφειμένον τὸ τοῦ κλήρου χρῆμα. Ἀλλ’ ἐννοείτω, ὅτι ὁ Θεὸς ἕκαστον ἀπὸ τῶν οἰκείων καὶ συμφύλων καὶ γνωρίμων αὐτῷ, ἐπάγεται. Ὥσπερ τοὺς Μάγους δι’ ἀστέρος… κἀνταῦθα τοίνυν, ἐπειδὴ σύνηθες ἦν τὸ κληροῦσθαι τοῖς ναυτικοῖς ὡς ἐθνικοῖς, συγκαταβαίνων ὁ Θεὸς αὐτοῖς, διὰ τοῦ ἐγνωσμένου αὐτοῖς συμβόλου, τὸν αἴτιον τοῦ κινδύνου ἐγνώρισεν. Ἐπεί γε ὁ κλῆρος οὐ πνευματικόν ἐστι».
(4) Σημείωσαι, ὅτι τὸ Μαρτύριον τοῦ Ἁγίου Κορνηλίου ἑλληνιστὶ συνέγραψεν ὁ Μεταφραστής, οὗ ἡ ἀρχή· «Μετὰ τὴν σωτήριον ἐπὶ γῆς τοῦ Λόγου ἐπιδημίαν». (Σώζεται ἐν τῇ Μεγίστῃ Λαύρᾳ, ἐν τῇ Ἱερᾷ Μονῇ τῶν Ἰβήρων καὶ ἐν ἄλλαις.)
Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου
