Ὀσιακὴ πανήγυρις, πάντες οἱ δῆμοι τῶν Ὁσίων συνάχθητε. Μοναστῶν καὶ μιγάδων ἑορτὴ σήμερον εἰς τὴν τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίαν ἀνέτειλε· τὰ πλήθη τῶν μοναστῶν καὶ μιγάδων συνεορτάσατε. Καινὴ καὶ κοινὴ μνήμη πάντων των τοῦ Ὅρους Ἁγίων Πατέρων ἐξέλαμψε. Καινὰ καὶ κοινὰ ἄσματα πάντες κοινῶς οἱ ἐν τῷ Ὄρει πατέρες ψάλατε. Διατὶ κοινά; Ὅτι κοινοὶ προστᾶται καὶ εὐεργέται ὅλου κοινῶς τοῦ Ἁγίου Ὅρους καὶ οἱ θεῖοι οὗτοι Πατέρες ἐφάνησαν. Διατὶ καινά; Ὅτι καινὴ καὶ νεοφανῆς καὶ ἡ τούτων μνήμη· εἰς μὲν τοὺς ἀνωτέρω καὶ παλαιοὺς χρόνους οὐδαμῶς τελουμένη, ἤδη δὲ εἰς τοὺς καθ’ ἠμᾶς καιροὺς δικαίως καὶ εὐλόγως ἑορταζομένη.
Ἐπειδὴ δὲν ἦτο δίκαιον, τῶν μὲν ἐν Σινὰ καὶ Ραϊθῶ ἀναιρεθέντων Ὁσίων Πατέρων νὰ ἐορτάζωμεν τὴν μνήμην κοινῶς, οἵτινες δὲν ἔγιναν αἴτιοι τοσούτων ἀγαθῶν εἰς ἠμᾶς, τῶν δὲ ἐν τῷ Ἁγίω Ὄρει τούτω Ἁγίων Πατέρων, τῶν ἀναιρεθέντων ὑπὸ τὲ τῶν ἀπίστων Ἀράβων καὶ ὑπὸ τῶν κακοδόξων λατινοφρόνων, νὰ παραβλέψωμεν τὴν μνήμην ἀγέραστον, καὶ νὰ μὴν ἐορτάζωμε τούτους πάντας κοινῶς, οἵτινες ἔγιναν εἰς ἠμᾶς μυρίων ἀγαθῶν πρόξενοι. Δὲν ἦτο πρέπον, κοινῶς μὲν νὰ ἐορτάζωμεν ἐν τῷ Σαββάτω τῆς Τυρινῆς τοὺς ἄλλους Ὅσιους Πατέρας, τοὺς ἐν τῇ Λιβύη καὶ Αἰγύπτω καὶ Θηβαΐδι ἀσκήσαντας, οἱ ὁποῖοι δὲν ἐστάθησαν εἰς ἠμᾶς τόσον εὐεργέται, τοὺς δὲ ἐν τῷ Ὄρει τούτω τοῦ Ἄθω ἀσκήσαντας θείους Πατέρας, νὰ μὴν ἐορτάζωμεν κοινῶς ὁμοὺ πάντας, οἵτινες ἐφάνησαν ἀληθῶς εἰς ὅλους ἠμᾶς, ὅσοι κατοικοῦμεν τὸ Ὅρος τοῦτο, παντοδαποὶ εὐεργέται καὶ προστᾶται καὶ ἔφοροι· ὄχι μόνον διὰ λόγων, ἀλλὰ καὶ δι’ ἔργων ὄχι μόνον κατὰ τὴν ψυχήν, ἀλλὰ καὶ κατὰ τὸ σῶμα· ὄχι μόνον ζῶντες, ἀλλὰ καὶ μετὰ θάνατον.
Οὗτοι γάρ, οἱ τρισμακάριστοι Πατέρες καὶ Ὅσιοι, τὸν πρώην ἄγριον τοῦτον Ἄθω, εἰς θαυμαστὴν μετέβαλον ἡμερότητα. Οὗτοι, τὸν ἀκατοίκητον τοῦτον τόπον, κατοικήσιμον ἔδειξαν καὶ τὴν ἔρημον, πόλιν ἐποίησαν, μὲ τὰς ἱερᾶς Λαύρας, καὶ εὐαγῆ Μοναστήρια, καὶ Μονύδρια, καὶ Σκήτας, καὶ Κελλία, τὰ ὁποῖα εἰς διάφορα μέρη τοῦ Ὅρους ἔκτισαν καὶ οὐ μόνον ἔκτισαν, ἀλλὰ καὶ ἐπροίκισαν αὐτὰ μὲ διάφορα ὑποστατικά, καὶ μὲ πράγματα κινητὰ καὶ ἀκίνητα, πρὸς ἀνάπαυσιν τῶν ἐνασκουμένων ἀδελφῶν. Καὶ οὐ μόνον ἐπροίκισαν, ἀλλὰ καὶ πλήθη μοναζόντων εἰς αὐτὰ συνήθροισαν. Ὅθεν διὰ μέσου αὐτῶν, ἐδῶ ὅπου πρότερον ἑκατοίκουν ἄλογα ζῶα καὶ θηρία καὶ δράκοντες, τώρα κατοικοῦν πανταχοῦ ἄνθρωποι λογικοί· καὶ ὄχι μόνον ἁπλῶς λογικοί, ἀλλὰ ἄνθρωποι, οἱ ὁποῖοι μὲ τὸ ὑλικὸν τοῦτο σῶμα, ἀγωνίζονται νὰ μιμηθοῦν τῶν ἀσωμάτων καὶ ἀΰλων Ἀγγέλων τὴν πολιτείαν, καὶ παρομοιάζουν μὲ τὴν παρεμβολὴν ἐκείνην τῶν Ἀγγέλων, τὴν ὁποίαν εἶδεν ὁ Πατριάρχης Ἰακὼβ καὶ εἶπε· «Παρεμβολὴ (στράτευμα) Θεοῦ αὕτη»· διὰ τὴν ὁποίαν προσφυῶς εἶπε καὶ ὁ ἅγιος Ἐφραὶμ ὁ Σύρος· «ὥσπερ ἀγγέλων παρεμβολὴ ἁγίων, οὕτω μοναχῶν πλῆθος ἐπὶ τὸ αὐτό, διὰ παντὸς ἐχόντων τὴν διάνοιαν πρὸς Θεόν».
Οὗτοι οἱ θεῖοι Πατέρες, ὡς εὔοσμα κρίνα, καὶ ὡς ἄνθη τερπνά, καὶ ὡς ἀγλαόκαρπα δένδρα ἐδῶ βλαστήσαντες, ἄλλον νοητὸν παράδεισο τὸν τόπον τοῦτον ἀπέδειξαν. Οὗτοι ὡς ἄγγελοι, εἰς τὰ σπήλαια καὶ εἰς τὰς τρώγλας καὶ εἰς τὰς κοιλάδας καὶ πεδιάδας καὶ λόφους καὶ παραθαλασσίους τόπους τοῦ Ὅρους τούτου ἀσκήσαντες, δεύτερον οὐρανὸν τοῦτο ἀπεκατέστησαν ὅθεν δι’ αὐτῶν, ἐδῶ ὅπου πρότερον ἠκούοντο μόναι οἱ φωναὶ τῶν ἀγρίων ζώων, τώρα ἀκούονται καὶ λαλοῦνται πανταχοῦ ὕμνοι ἀγγελικοὶ καὶ οὐράνιοι, εἰς τὴν ἁγίαν καὶ ζωοποιὸν καὶ ὑπερούσιον Τριάδα ἀναφερόμενοι. Καὶ διὰ νὰ εἴπω μὲ συντομίαν, οὗτοι οἱ τρισόλβιοι Ὅσιοι, ὡς φιλοπαῖδες Πατέρες, τὰς διδασκαλίας καὶ τύπους καὶ διατάξεις αὐτῶν παρέδωκαν εἰς ἠμᾶς, ὡς κληρονομιὰν πατρικὴν τε καὶ ἀναφαίρετον, καὶ μὲ αὐτᾶς, ὠδήγησαν μὲν ἔτι ζῶντες, πλήθη μοναχῶν εἰς τὰς εὐθείας τρίβους τῆς σωτηρίας· ὁδηγοῦν δὲ καὶ μετὰ θάνατον πάντας ἠμᾶς, τὰ πνευματικὰ αὐτῶν τέκνα, εἰς ζωὴν τὴν αἰώνιον καὶ ὡς Ποιμένες ἀληθινοὶ μεριμνοῦν δὶ’ ἠμᾶς, τὴν Ποίμνην αὐτῶν, καὶ μᾶς φυλάττουν ἀπὸ πάσαν ἀνάγκην καὶ ἐναντίαν περίστασιν μὲ τὰς πρὸς Θεὸν ἀενάους πρεσβείας των…
Οὗτοι οἱ ἀοίδιμοι Ὅσιοι καὶ Θεοφόροι Πατέρες ἠμῶν, οἱ τὴ ἀληθεία ἄνθρωποι τοῦ Θεοῦ καὶ τοῦ Πατρὸς τῶν φώτων υἱοί, πατρίδας καὶ γένη εἶχον, ἄλλοι μὲν ἄλλας, καὶ ἄλλοι ἄλλας· πολλῶν δὲ ἐξ αὐτῶν οὐδὲ τὰς ἐπιγείους πατρίδας γνωρίζομεν ὁλότελα, ὁποῖαι ἐστάθησαν ὅτι δὲ ὅλοι κοινὴν εἶχον πατρίδα τὸ Ἅγιον Ὅρος τοῦτο, τὸν ἱερὸν Ἄθω, καὶ ὅτι ταύτην τὴν πατρίδα ἐπροτίμησαν περισσότερον ἀπὸ τὰς ἐπιγείους αὐτῶν πατρίδας, τοῦτο εἶναι ὁμολογούμενον παρὰ πάσι καὶ ἀναντίρρητον. Ἐπειδὴ κατὰ τὸν εἰπόντα σοφόν, πατρὶς τοῦ καθ’ ἑνὸς εἶναι ἐκείνη, εἰς τὴν ὁποίαν εὐτυχεῖ: «πατρὶς ἐκάστω, καθ’ ἣν ἂν τὶς εὐτυχῆ», μὲ κάθε δίκαιον τρόπον, πρέπει νὰ ὀνομάζεται πατρὶς καὶ τῶν Ἁγίων τούτων τὸ Ἅγιον Ὅρος· εἰς τοῦτο γὰρ κατοικήσαντες καὶ ζήσαντες, ἄλλος τεσσαράκοντα χρόνους, ἄλλος πεντήκοντα, ἄλλος ἑξήκοντα, καὶ ἕτεροι περισσότερα ἢ ὀλιγώτερα ἔτη, ἐκ τούτου εὐτύχησαν ἀληθῶς τὴν πνευματικὴν καὶ ἀνωτάτω εὐτυχίαν καὶ εὐδαιμονίαν, εὐαρεστήσαντες μὲν τῷ Θεῶ, πλουτισθέντες δὲ ἀπὸ τὰ ὑπερφυσικὰ καὶ οὐράνια της ἁγιότητος χαρίσματα. Διὰ τοῦτο καὶ συνηθίζεται νὰ ἐπονομάζωνται ἀπὸ ὅλους ὄχι ἐκ τοῦ ὀνόματος τῶν ἐπιγείων αὐτῶν πατρίδων, Βυζάντιοι, ἐπὶ παραδείγματι, ἢ Τραπεζούντιοι, ἢ Πελοποννήσιοι, ἀλλ’ ἐκ τοῦ ὀνόματος τοῦ Ἄθωνος καὶ τοῦ Ἁγίου Ὅρους· οἶον (ὅπως), Πέτρος ὁ Ἀθωνίτης· Ἀθανάσιος ὁ ἐν τῷ Ἄθω· Πατέρες οἱ Ἁγιορεῖται Ὅσιοι οἱ Ἀθωνίται. Ἡ αἰτία δὲ καὶ ἀφορμὴ ἀπὸ τὴν ὁποίαν παρεκινήθησαν ἄνωθεν καὶ ἐξαρχῆς οἱ Πατέρες οὗτοι καὶ Ὅσιοι νὰ ἀφήσωσι τὰς πατρίδας των καὶ νὰ ἔλθωσιν ἐδῶ εἰς τὸ Ὅρος νὰ ἠσυχάσωσιν, εἶναι αὕτη.
Ὅταν ἡ Κυρία ἠμῶν Θεοτόκος ἐφάνη εἰς τὸν Ὅσιον Πέτρον τὸν Ἀθωνίτην, τὸν πρώτον τοῦ Ἁγίου Ὅρους ἡσυχαστήν, τοῦ ἔδωκε μεγάλας καὶ χαροποιοὺς ὑποσχέσεις περὶ τοῦ Ὅρους τούτου, λέγουσα πρὸς αὐτὸν ἐπὶ λέξεως ταῦτα τὰ λόγια, καθὼς τὰ ἀναφέρει ὁ μέγας της Θεσσαλονίκης Γρηγόριος, ἐν τῷ ὑπ’ αὐτοῦ συγγραφέντι βίω Πέτρου τοῦ Ἀθωνίτου· τὰ ὁποῖα ἠμεῖς γράφομεν ἐδῶ ἑλληνιστὶ διὰ τὸ ἀξιοπιστότερον.
«Ἔστιν Ὅρος ἐπ’ Εὐρώπης κάλλιστον ὁμοὺ καὶ μέγιστον, πρὸς Λιβύην τετραμμένον, ἐπὶ πολύ της θαλάσσης εἴσω προϊόν· τοῦτο τῆς γῆς ἁπάσης ἀπολεξαμένη, τῷ μοναχικῶ πρέπον καταγώγιον προσκληρῶσαι διέγνων ἔγωγε… Καὶ ἅγιον τουντεῦθεν κεκλήσεται· καὶ τῶν ἐπ’ αὐτοῦ δὲ τὸν πρὸς τὸν κοινὸν ἀνθρώποις πολέμιον ἀγώνα ἐπαναιρουμένων προπολεμήσω διὰ βίου παντός· καὶ πάντως ἔσομαι τούτοις ἄμαχος σύμμαχος, τῶν πρακτέων ὑφηγητής, τῶν μὴ πρακτέων ἑρμηνευτής· κηδεμών, ἰατρός, τροφεύς, ἣν ἄρα βούλει τροφὴν τὲ καὶ ἰατρείαν, ὅση τὲ πρὸς τὸ σῶμα τείνει, καὶ τοῦτο συνιστᾶ τὲ καὶ λυσιτελεῖ· καὶ ὅση τὸ πνεῦμα διανιστὰ τὲ καὶ ρώννυσι, καὶ μὴ τοῦ καλοῦ διαπεσεῖν συγχωρεῖ· συστήσω δ’ ἄρα τῷ Υἱῶ καὶ Θεῶ μου, οἶς ἂν γένηται καλῶς καταλύσαι τῆδε τὸν βίον, τῶν αὐτοῖς ἠμαρτημένων τελείαν ἑξαιτησαμένη παρ’ αὐτοῦ τὴν ἄφεσιν».
Ἤγουν, εἶναι ἐν βουνὸν εἰς τὴν ἤπειρον τῆς Εὐρώπης, ὡραιότατον ἐν ταυτῶ καὶ μεγαλώτατον, κλῖνον πρὸς τὸ νότιον μέρος, τὸ ὁποῖον ἐκτείνεται πολὺ μέσα εἰς τὴν θάλασσαν τοῦτο τὸ Ὅρος τὸ ἐδιάλεξα ἐγὼ ἀπὸ ὅλα τα μέρη τῆς γῆς καὶ ἀπεφάσισα νὰ τὸ ἀφιερώσω εἰς τὸ νὰ γένη ἁρμόδιον κατοικητήριον τῶν καλογήρων καὶ μοναχῶν· καὶ ἀπὸ τώρα καὶ ὕστερον, ἔχει νὰ ὀνομασθῆ Ἅγιον· καὶ ὅσοι κατοικήσουσιν εἰς αὐτὸ καὶ θελήσουν νὰ πολεμήσωσι τὸν κοινὸν ἐχθρόν των ἀνθρώπων διάβολον, θέλω συμπολεμήσει πρώτη τοῦτον καὶ ἐγὼ εἰς ὅλην αὐτῶν τὴν ζωήν· καὶ θέλω γενὴ εἰς αὐτοὺς ἀκαταμάχητος βοηθός· θέλω τοὺς διδάσκει ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα πρέπει νὰ κάμνωσι· καὶ θέλω τοὺς ἑρμηνεύει πάλιν ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα δὲν πρέπει νὰ κάμνωσι· θέλω εἶσθαι εἰς αὐτοὺς προνοητῆς, ἰατρός, καὶ τροφεύς, φροντίζουσα τόσον διὰ τὴν τροφὴν καὶ ἰατρείαν, ἥτις συνιστᾶ καὶ ὠφελεῖ τὸ σῶμα, ὅσον καὶ διὰ τὴν τροφὴν καὶ ἰατρείαν, ἥτις δυναμώνει τὴν ψυχὴν καὶ δὲν τὴν ἀφίνει νὰ ἐκπέση ἀπὸ τὸ καλὸν καὶ τὴν ἀρετήν. Καὶ ταῦτα μὲν θέλω κάμει ἐν τῇ ζωὴ αὐτῶν· μετὰ θάνατον δὲ -τὸ λέγω καὶ ἀπὸ τὴν χαρὰν σκιρτᾶ ἔσωθεν ἡ καρδία μου-, θέλω συστήσει εἰς τὸν υἱὸν καὶ Θεόν μου ἐκείνους, οἵτινες θεοφιλῶς καὶ ἐν μετανοία τελειώσουσι τὴν ζωὴν τῶν εἰς τοῦτο τὸ Ὅρος· καὶ θέλω ζητήσει ἀπὸ τὸν υἱόν μου τελείαν τὴν συγχώρησιν τῶν ἁμαρτιῶν των.
Ταύτην, λοιπόν, τὴν φήμην τῶν μεγάλων ὑποσχέσεων τὰς ὁποίας κάμνει, ὄχι ἄλλος τὶς, ἀλλὰ μία Μήτηρ Θεοῦ καὶ μία Βασίλισσα τοῦ Οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς, τὸ νὰ ἔχη, δηλαδή, τὸ Ὅρος τοῦτο ὡς ἰδικόν της καὶ νὰ ὑπερασπίζηται ὄχι μόνον ζωντας, ἀλλὰ καὶ μετὰ θάνατον πάντας τους κατοικοῦντας ἐν αὐτῶ, τοῦτο, λέγω, ἀκούσαντες καὶ οἱ θεῖοι οὗτοι Πατέρες καὶ Ὅσιοι, ἀφήκαν τὸν κόσμον καὶ τὰ ἐν τῷ κόσμω πάντα, γονεῖς, συγγενεῖς, οἰκίας, ὑπάρχοντα, πλοῦτον, δόξαν καὶ ἠδονᾶς, καὶ ἦλθον ἀπὸ κάθε μέρος τῆς οἰκουμένης καὶ ἑκατοίκησαν τὸν ἱερὸν τοῦτον Ἄθω, τὸν νοητὸν καὶ περικαλλέστατον τῆς Θεοτόκου Παράδεισον, θαρροῦντες ὅλως διόλου καὶ ἐλπίζοντες μετὰ Θεὸν εἰς τὴν προστασίαν καὶ σκέπην τῆς Κυρίας τοῦ Ὅρους· ἀφ’ οὗ δὲ ἦλθον καὶ ἑκατοίκησαν ἐδῶ, ἠξεύροντες ὅτι δύο εἶναι αἱ καθολικαὶ καὶ μεγάλαι ἐντολαί: πρώτη, τὸ «Ἀγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν σου ἐξ ὅλης της διανοίας σου, καὶ ἐξ ὅλης της ψυχῆς σου, καὶ ἐξ ὅλης της ἰσχύος σου» καὶ δευτέρα, τὸ «Ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν», ἀπεφάσισαν καὶ αὐτοὶ νὰ φυλάξωσι ταύτας τὰς δύο ἐντολᾶς· καὶ διὰ μέσου της φυλάξεως τῶν δύο τούτων, νὰ φυλάξωσιν ὁμοῦ καὶ ὄλας τὰς ἄλλας μερικᾶς ἐντολᾶς τοῦ νόμου καὶ τῶν Προφητῶν, καθὼς εἶπεν ὁ Κύριος «Ἐν ταύταις ταῖς δυσὶν ἐντολαῖς, ὅλος ὁ νόμος καὶ οἱ προφῆται κρέμανται»· καὶ οὕτω νὰ φθάσωσιν εἰς τὴν τελειότητα τῆς ἀρετῆς, ὅσον εἶναι δυνατὸν εἰς τοὺς ἀνθρώπους ἐν τῷ παρόντι βίω.
Καί, λοιπόν, ἐμιμήθησαν τὸν Κύριον ἠμῶν Ἰησοῦ Χριστόν, ὅστις πρώτον ἔδειξεν ὅτι ἀγαπᾶ τὸν Θεόν, καὶ δεύτερον, ὅτι ἀγαπᾶ καὶ τὸν πλησίον διότι, καθὼς λέγουσιν οἱ ἱεροὶ Εὐαγγελισταί, ὁ Ματθαῖος, ὁ Μάρκος καὶ ὁ Λουκᾶς, εὐθὺς ἀφ’ οὗ ἐβαπτίσθη, ἀνήχθη εἰς τὴν ἔρημον ὑπὸ τοῦ ἁγίου Πνεύματος καὶ ἐπειράσθη ἀπὸ τὸν διάβολον μὲ τοὺς τρεῖς γίγαντας τῶν παθῶν μὲ τὴν φιληδονίαν, λέγω, τὴν φιλοδοξίαν καὶ τὴν φιλαργυρίαν καὶ οὕτω νικήσας ὁ Κύριος τὸν διάβολον καὶ τὰ πάθη ταῦτα τὰ ὁποῖα τὸν προσέβαλον, ἔδειξεν ὅτι ἀγαπᾶ τὸν Θεόν, καθ’ ὃ καὶ ἄνθρωπος, ἐξ ὅλης του τῆς ψυχῆς, ἐξ ὅλης του τῆς ἰσχύος, καὶ ὅτι εἶναι τέλειος εἰς τὴν πρώτην ἐντολήν. Μετὰ ταῦτα δὲ πάλιν ἐπιστρέφει ἀπὸ τὴν ἔρημον εἰς τὸν κόσμον καὶ κηρύττει τὸ Εὐαγγέλιον τῆς Βασιλείας τῶν Οὐρανῶν καὶ διδάσκει τοὺς ἀνθρώπους νὰ φυλάττωσι τὰς θείας καὶ σωτηρίους αὐτοῦ ἐντολᾶς καὶ νὰ ὑπομένωσιν ὄχι μόνον κόπους καὶ ὕβρεις καὶ ὀνειδισμοὺς διὰ τὴν ἀγάπην τῶν ἀδελφῶν, ἀλλὰ καὶ πάθη καὶ σταυρὸν καὶ θάνατον· καὶ ταῦτα πάντα ἐνίκησε μὲ τόσην μεγαλοψυχίαν, ὥστε νὰ παρακαλῆ καὶ δὶ’ αὐτοὺς τοὺς ἴδιους σταυρωτᾶς, λέγων· «Πάτερ, ἅφες αὐτοῖς· οὐ γὰρ οἴδασι τί ποιούσι». Τοιουτοτρόπως ἔδειξεν ὅτι ἀγαπᾶ καὶ τὸν πλησίον, ὄχι μόνον ὡς τὸν ἐαυτόν του, ἀλλὰ καὶ περισσότερον ἀπὸ τὸν ἐαυτόν του· καὶ ὅτι εἶναι τέλειος καὶ εἰς τὴν δευτέραν ἐντολήν, καθὼς περὶ τούτων πλατύτατα καὶ γλαφυρώτατα ἀναφέρει ὁ θεοφόρος Μάξιμος.
Τοιουτοτρόπως, λέγω, ἐμιμήθησαν τὸν Κύριον καὶ οἱ Ἅγιοι καὶ Θεοφόροι οὗτοι Πατέρες. Καὶ κατὰ τὸ παράδειγμα τοῦ Κυρίου, πρώτον μὲν ἔδειξαν ὅτι ἀγαπῶσι τὸν Θεὸν ἐξ ὅλης των τῆς καρδίας· δεύτερον δέ, ὅτι ἀγαπῶσι καὶ τὸν πλησίον των ὡς τὸν ἐαυτὸν τῶν διότι ἠσυχάσαντες πρότερον εἰς τὰς ὀπᾶς καὶ τρώγλας καὶ σπήλαια, καὶ εἰς ἄλλα διάφορα μέρη τοῦ ἱεροῦ τούτου Ὅρους, ἐπολέμησαν μὲ σῶμα ὑλικὸν τὰς ἀΰλους ἀρχὰς καὶ τὰς ἐξουσίας καὶ τοὺς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τοῦ αἰῶνος τούτου· καὶ τούτους κατὰ κράτος θριαμβεύσαντες, καθὼς λέγει ὁ θεῖος Παῦλος, ἐνίκησαν τὴν μὲν φιληδονίαν μὲ τὴν νηστείαν, μὲ τὴν ἐγκράτειαν, μὲ τὴν ἀγρυπνίαν, μὲ τὴν ἀέναον προσευχήν, μὲ τὴν ἄστεγον σκέπην, μὲ τὴν χαμαικοιτίαν καὶ ξηροκοιτίαν, μὲ τὰ συνεχῆ δάκρυα καὶ μὲ πάσαν ἄλλην σκληραγωγίαν τοῦ σώματος· τὴν δὲ φιλοδοξίαν ἐνίκησαν μὲ τὴν ταπεινοφροσύνην, μὲ τὴν ὑπακοήν, μὲ τὴν τελείαν ἐκκοπὴν τοῦ θελήματος, μὲ τὸ συντετριμμένον φρόνημα τοῦ νοὸς καὶ μὲ τὴν πτωχείαν τοῦ πνεύματος· τὴν δὲ φιλαργυρίαν μὲ τὴν τελείαν ἀκτημοσύνη, μὲ τὴν πτωχείαν καὶ τῶν ἀναγκαίων στέρησιν καὶ οὕτω ἐκαθάρισαν τὸν ἐαυτόν των ἀπὸ ὅλα τα πάθη, διὰ μέσου της ἡσυχίας καὶ τῆς ἐν τῇ ἡσυχία πράξεώς τε καὶ θεωρίας, ἐπειδὴ κατὰ τὸν μέγαν Βασίλειον «ἡ ἡσυχία ἐστὶν ἀρχὴ καθάρσεως τὴ ψυχὴ» (ἐπιστολ. α’)· καὶ ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ Νύσσης Γρηγόριος λέγει ὅτι «ἡσυχάζουσα ψυχὴ καὶ τῶν ἔξωθεν πραγμάτων ἁπαλλαγεῖσα, ἀκριβέστερον τῶν οἰκείων ἀγαθῶν, ἢ κακῶν ἐπαισθάνεται». Καὶ τὸ μὲν σῶμα ἐκαθάρισαν ἀπὸ τὴν ἐμπάθειαν, τὴν δὲ ψυχὴν ἀπὸ τὴν ἡδυπάθειαν, τὸν δὲ νοῦν ἀπὸ τὴν προσπάθειαν, καθὼς φιλοσοφεῖ ὁ θεηγόρος Μάξιμος.
Τοιουτοτρόπως, λοιπόν, μὲ τὸ μέσον τῆς σωματικῆς, ψυχικῆς καὶ νοερᾶς ἀπαθείας ταύτης, ἠξιώθησαν οἱ μακάριοι νὰ γενῶσιν ἔσοπτρα διαφανέστατα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ ὄργανα δεκτικά τῆς ἐκείνου ἐνεργείας καὶ τοῦ φωτισμοῦ καὶ τῆς χάριτος, διακρίνοντες μὲν τὰ δύσληπτα καὶ ἀπόρρητα, διορῶντες δὲ τὰ πόρρω καὶ μακρὰν γινόμενα, καὶ προορῶντες τὰ μήπω γενόμενα. Τί νὰ πολυλογῶ; Οἱ θεῖοι οὗτοι Πατέρες καὶ Ὅσιοι μένοντες ἐν τῇ ἡσυχία, ἔφθασαν εἰς τὸ μέτρον τῆς ἡλικίας τοῦ πληρώματος τοῦ Χριστοῦ καὶ εἰς τὴν τελειότητα τῆς πρὸς Θεὸν ἀγάπης, ἥτις εἶναι ἡ ἀκρότης ὅλων των ἀρετῶν· ἀγαπῶντες τὸν Θεὸν ἐξ ὅλης της ψυχῆς, ἐξ ὅλης της διανοίας καὶ ἐξ ὅλης τῆς δυνάμεως αὐτῶν, καὶ μόνοι μόνω τῷ Θεῶ τοσούτον ἐνούμενοι, εἰς τρόπον ὥστε ἄλλο τί δὲν εὐρίσκετο μεταξὺ αὐτῶν τῶν ἀγαπώντων καὶ τοῦ ὑπ’ αὐτῶν ἀγαπωμένου Θεοῦ· καὶ μόνοι μόνον τὸν Θεόν, τοσούτον γινώσκοντες, ὡς κατὰ χάριν Θεοί, τὸν κατὰ φύσιν Θεὸν ὥστε, καθὼς ἐγίνωσκεν αὐτοὺς ὁ Θεός, οὕτω καὶ αὐτοὶ ἀντιστρόφως ἐγίνωσκον τὸν Θεὸν ὥσπερ ὑψηγορεῖ ὁ Θεολόγος Γρηγόριος· «τοιούτοις δὲ γενομένοις, ὡς οἰκείοις ἤδη προσομιλεῖ, (τολμᾶ τί νεανικὸν ὁ λόγος) Θεὸς θεοῖς ἐνούμενός τε καὶ γνωριζόμενος· καὶ τοσούτον ἴσως, ὅσον ἤδη γινώσκει τοὺς γινωσκομένους». (Λόγος εἰς τὸ Πάσχα καὶ εἰς τὰ Γενέθλια).
Ἀφ’ οὗ δὲ τοιουτοτρόπως ἐφάνησαν τέλειοι φύλακες τῆς πρώτης ἐντολῆς, ἤτοι τῆς πρὸς Θεὸν ἀγάπης, τότε ἠθέλησαν νὰ φυλάξωσιν, ἢ μᾶλλον εἰπεῖν νὰ ἀποδείξουν ὅτι φυλάττουσι καὶ τὴν δευτέραν ἐντολήν της πρὸς τὸν πλησίον ἀγάπης. Καὶ δή, ἀφήσαντες τὴν ἡσυχίαν, ἐκινήθησαν, ἄλλος μὲν ἀπὸ ἐν Θεϊκὸν καὶ οὐράνιον σημεῖον ὅπερ εἶδεν, ἄλλος δέ, ἀπὸ ἄλλο· καὶ ὅλοι ὁμοὺ ἐθερμάνθησαν ἀπὸ μίαν θείαν ἔμπνευσιν καὶ ἀπὸ ἕνα θεοφιλῆ σκοπὸν τῆς τῶν ἀδελφῶν ἀγάπης εἰς τὸ νὰ κτίσωσι Λαύρας, Ἱερὰ Μοναστήρια, μονύδρια, Σκήτας, καὶ Κελλία· εἰς τὲ τὰ βόρεια καὶ νότια μέρη τοῦ Ὅρους καὶ εἰς διάφορα ἄλλα μέρη αὐτοῦ, πρὸς κατοικίαν καὶ ἀνάπαυσιν ἐκείνων, ὅσοι φεύγουσι τὰς τοῦ κόσμου μέριμνας, ἔρχονται δὲ ἐδῶ διὰ νὰ ζήσωσι μοναχικὴν ζωὴν ὁμοίως ἐκινήθησαν καὶ εἰς τὸ νὰ οἰκοδομήσωσιν ἐν τοῖς Μοναστηρίοις Ναοὺς θαυμαστούς, Ναοὺς παμμεγέθεις καὶ ὡραιοτάτους ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Κυρίου ἠμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ· ἐπ’ ὀνόματι τῆς Παναχράντου Αὐτοῦ Μητρὸς καὶ τῶν Ἁγίων Αὐτοῦ, διὰ νὰ δοξολογῆται ἀκαταπαύστως ἐν αὐτοῖς ὅ των ὅλων Θεός· καὶ φαίνεται μοὶ ὅτι, μελετῶντες νὰ κτίσωσιν αὐτά, ἔλεγεν εἰς τὸν ἐαυτὸν τοῦ ὁ καθεὶς ἀπὸ τοὺς τρισμακάριστους τούτους Πατέρας τὸ δαβιτικὸν ἔκεινο, «οὐ δώσω ὕπνον τοῖς ὀφθαλμοίς μου καὶ τοῖς βλεφάροις μου νυσταγμὸν καὶ ἀνάπαυσιν τοῖς κροτάφοις μου, ἕως οὐ εὕρω τόπον τῷ Κυρίω, σκήνωμα τῷ Θεῶ Ἰακώβ».
Ἀφ’ οὐ δὲ ταῦτα πάντα τα εὐαγῆ καὶ ἱερὰ καταγώγια ἐκ θεμελίων ὠκοδόμησαν οὕτω, καθὼς αὐτὰ βλέπομεν ἕως τῆς σήμερον, μὲ μυρίους ἱδρώτας καὶ κόπους καὶ πειρασμούς, μὲ ἁδρότατα καὶ βασιλικὰ ἔξοδα, μὲ πολλᾶς ὁδοιπορίας καὶ ποντοπορίας, μὲ πολλοὺς κινδύνους καὶ αὐτῆς τῆς ἰδίας αὐτῶν ζωῆς καὶ μὲ παράτασιν καιρῶν καὶ χρόνων πολλῶν, ἀκολούθως ἐφρόντισαν οἱ φιλαδελφότατοι νὰ προικίσωσιν αὐτὰ μὲ ἱερὰ κειμήλια, μὲ θησαυροὺς τίμιων ξύλων καὶ ἁγίων λειψάνων, μὲ ὑποστατικὰ καὶ μετόχια πλούσια καὶ μὲ ἄλλα κτήματα κινητὰ καὶ ἀκίνητα, τόσον διὰ τὴν ζωοτροφίαν καὶ αὐτάρκειαν τῶν ἐνασκούμενων ἀδελφῶν, ὅσον καὶ διὰ τὴν ὑποδοχὴν τῶν πτωχῶν καὶ ξένων καὶ ἀσθενῶν, ὅσοι ἔρχονται εἰς αὐτά.
Παρέδωσαν δὲ εἰς αὐτὰ καὶ νόμους καὶ κανόνας καὶ διατάξεις, πῶς πρέπει νὰ ζῶσι καὶ νὰ πολιτεύωνται οἱ ἐν αὐτοῖς οἰκοῦντες μοναχοί, τόσον ἐν ταῖς ἐξωτερικαῖς ὑπηρεσίαις καὶ διακονίαις τῶν Μοναστηρίων, ὅσον καὶ ἐν ταῖς ἱεραῖς ἀκολουθίαις τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως αὑταὶ αἳ διατάξεις σώζονται γεγραμμέναι εἰς τὲ τὰ τυπικά των αὐτῶν Μοναστηρίων καὶ εἰς τὰς διαθήκας τῶν αὐτῶν ἁγίων Πατέρων. Μὲ τοιοῦτον τρόπον συνέστησαν καὶ συνεκρότησαν τὰ Μοναστήρια αὐτὰ καὶ τὰς Σκήτας καὶ τὰ Κελλία, διὰ νὰ εἶναι σχολεῖα πάσης ἀρετῆς, διὰ νὰ μένωσι τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ φυλακτήρια, πόνων ἀσκητικῶν φροντιστήρια, ἀγγελικῆς πολιτείας ἐργαστήρια, τῶν ἐν Παλαιστίνη καὶ ἐν Αἰγύπτω καὶ Σινὰ καὶ Θηβαΐδι παλαιῶν καὶ ἁγίων Κοινοβίων μιμητήρια, τῶν ξένων καταγώγια, τῶν πτωχῶν καταφύγια, καὶ ὅλων των χειμαζομένων ἀπὸ τὴν ζάλην καὶ τρικυμίαν τοῦ κόσμου λιμένες σωτηριώδεις καὶ ἀκύμαντοι. Οὕτω διὰ μέσου των ἱερῶν τούτων Μοναστηρίων καὶ θείων σεμνείων, ὡς διὰ δικτύων τινῶν ἢ διὰ δραστικωτάτου μαγνητισμοῦ, ἀνέσυραν καὶ ἐσαγήνευσαν οἱ ὅσιοι οὗτοι ἀπὸ τὴν θάλασσαν καὶ ματαιότητα τοῦ κοσμικοῦ βίου, ὄχι μόνον ἑκατοντάδας καὶ χιλιάδας ἀνθρώπων, ἀλλὰ καὶ μυριάδας ὁλοκλήρους πατριαρχῶν, ἀρχιερέων, ἱερέων, βασιλέων, συγκλητικῶν, ἡγουμένων, ἀρχόντων, καὶ παντὸς ἄλλου βαθμοῦ καὶ τάξεως ἀνθρώπων καὶ ἀκόμη ὁλονὲν τοὺς ἐλκύουσιν εἰς τὸ τάγμα καὶ εἰς τὴν ἀγγελικὴν πολιτείαν τῶν μοναχῶν. Τούτους ἅπαντας προσέφεραν καὶ προσφέρουσι καὶ θέλουσι προσφέρει σεσωσμένους εἰς τὸν Δεσπότην Χριστόν, ὡς τόσας θυσίας εὐαρέστους, ζώσας καὶ λογικᾶς καὶ ὡς τόσα ὀψώνια καθαρὰ καὶ γλυκύτατα, ὥστε ὁ πρώην ἔρημος οὗτος Ἄθως ἔγινεν ὡς πολυάριθμος πόλις ἀπὸ τὸ πλῆθος τῶν εἰς αὐτὸν εὑρισκομένων μοναχῶν καὶ τὸ Πηλούσιον ὅρος καὶ τὸ Γαλήσιον καὶ ὁ Λάτρος καὶ αὐτὸ τὸ Σίναιον ὅρος μικρὰ καὶ ποταπὰ ἐφαίνοντο κατὰ τὴν ποσότητα τῶν μοναχῶν, συγκρινόμενα πρὸς τὸ Ἅγιον τοῦτο Ὅρος. Καὶ διὰ νὰ εἴπω μὲ συντομίαν, οὕτω διὰ μέσου των ἱερῶν τούτων Μοναστηρίων καὶ θείων καταγωγίων ἐφάνησαν οἱ θεοφόροι οὗτοι πατέρες ὅτι εἶναι ἀκριβεῖς καὶ τέλειοι φύλακες καὶ τῆς δευτέρας ἐντολῆς· καὶ ἠγάπησαν τὸν πλησίον, ὄχι μόνον ὡς ἑαυτούς, καθὼς ἐπρόσταζεν ὁ παλαιὸς νόμος, ἀλλὰ καὶ ὑπὲρ τὸν ἐαυτόν των, καθὼς προστάζει ἡ νέα διαθήκη τοῦ Εὐαγγελίου· διὰ τοῦτο καὶ καινὴν καὶ νέαν ἐντολὴν ὠνόμασεν ὁ Κύριος τὴν ἐντολήν της πρὸς ἀλλήλους ἀγάπης λέγων «Ἐντολὴν καινὴν δίδωμι ὑμίν, ἴνα ἀγαπᾶτε ἀλλήλους·» καὶ δὲν στέκει ἕως ἐδῶ, ἀλλὰ προσθέτει «καθὼς ἠγάπησα ὑμᾶς (δηλαδὴ ὑπὲρ τὸν ἐαυτόν μου) ἴνα καὶ ὑμεῖς ἀγαπᾶτε ἀλλήλους».
Ἃς συμφωνῶσιν ὅλοι ἐκεῖνοι οἱ μετὰ τὸν κατακλυσμὸν ἄνθρωποι, ὅσον γιγαντιαῖοι εἰς τὸ σῶμα, τόσον πυγμαῖοι εἰς τὸν νοῦν, καὶ ἃς ζητῶσι νὰ οἰκοδομήσωσι πύργον ἕως τοῦ οὐρανοῦ, διὰ νὰ ἀφήσωσι τὸ ὄνομά των ἀθάνατον. «Δεῦτε καὶ οἰκοδομήσωμεν πύργον, οὐ ἡ κεφαλὴ ἔσται ἕως τοῦ οὐρανοῦ καὶ ποιήσωμεν ἐαυτοῖς ὄνομα». Ἃς κτίζη ὁ Φίλιππος τὴν Φιλιππούπολιν, ὁ Ἀλέξανδρος τὴν Ἀλεξάνδρειαν, ὁ Ἀδριανὸς τὴν Ἀδριανούπολιν. Ἃς κατασκευάζωσιν ὅλοι οἱ ἄλλοι βασιλεῖς καὶ σατράπαι καὶ ἡγεμόνες τοῦ κόσμου τοὺς πυραμιδοειδεῖς ὀβελίσκους, τὰ κυκλικὰ τόξα καὶ τοὺς τεχνικοὺς ἀνδριάντας των καὶ ἃς ἐπιφημίζωσι τὰ ὀνόματά των ἐπάνω εἰς τὰ ἴδια τῶν οἰκοδομήματα, καθὼς λέγει ὁ Θεῖος Δαυίδ· «Ἐπεκαλέσαντο τὰ ὀνόματα αὐτῶν ἐπὶ τῶν γαιῶν αὐτῶν». Αὐτοὶ ὅλοι μὲ τὰ πολυέξοδά των ἔργα αὐτά, δὲν ἠδυνήθησαν νὰ μείνωσιν ἀθάνατοι· καὶ ἂν φημίζονται τὰ ὀνόματά των, φημίζονται μόνον εἰς τὴν γῆν καὶ εἰς μόνην τὴν παροῦσαν ζωήν, ἀλλ’ ὄχι καὶ εἰς τὸν Οὐρανὸν καὶ εἰς τὴν μέλλουσαν ζωὴν «οὐκ ἐγγράφεται γάρ, λέγει ὁ μέγας Βασίλειος, ἀσεβῶν ἐν βίβλω ζωῆς, ἀλλὰ τὴ γῆ ἐναπομένει τὰ ὀνόματα.» (Ἑρμῆν. εἰς τὸν μη’ Ψαλμ.) Τὰ δὲ ὀνόματα τῶν θείων τούτων Πατέρων, μὲ τὸ μέσον τῶν ἱερῶν τούτων εἴκοσι Μοναστηρίων, ἐφημίσθησαν καὶ φημίζονται καὶ παντοτινὰ θέλουν φημίζεσθαι, ὄχι μόνον εἰς ὅλην τὴν ὑδρόγειον σφαίραν τοῦ κόσμου, ὄχι μόνον ἕως τοῦ Οὐρανοῦ, καθὼς ἐφαντάσθησαν οἱ πρῶτοι ἐκεῖνοι γίγαντες, ἀλλὰ καὶ ὑπεράνω του Οὐρανοῦ· καὶ ὄχι μόνον εἰς τὸ διάστημα τῆς παρούσης ζωῆς, ἀλλὰ καὶ τῆς μελλούσης· διότι τὰ ὀνόματα τούτων ἐγράφησαν εἰς τὸ βιβλίον τῆς ζωῆς, ταυτὸν εἰπεῖν, τῆς ἀθανασίας, καὶ δὲν θέλουσιν ἐξαλειφθῆ ποτέ, ἀλλὰ θέλουσι διαμένει ἀθάνατα εἰς ὅλον το ἀπέραντον διάστημα τοῦ μέλλοντος αἰῶνος, «χαίρετε γάρ, φησίν, ὅτι τὰ ὀνόματα ὑμῶν ἐγράφη ἐν τοῖς Οὐρανοῖς».
Πρέπει τὸ ἔργον τῶν ἐνταύθα εἴκοσιν ἱερῶν μοναστηρίων νὰ ὀνομάζηται καὶ μεγαλοπρεπές· διότι, ἂν κατὰ τοὺς ἠθικοὺς φιλοσόφους, ἡ ἐντελὴς ἰδέα ἑνὸς μεγαλοπρεποῦς ἔργου χαρακτηρίζεται ἢ ἀπὸ τὴν μεγαλειότητα τοῦ ἐργαζομένου ἢ ἀπὸ τὴν μεγαλειότητα τοῦ ἔργου ἢ ἀπὸ τὴν μεγαλειότητα τοῦ τέλους καὶ τοῦ σκοποῦ, διὰ τὸν ὁποῖον γίνεται, τὶς δὲν βλέπει ὅτι καὶ τὰ ἱερὰ ταῦτα μοναστήρια εἶναι πεπλουτισμένα καὶ ἀπὸ τοὺς τρεῖς ὅρους τούτους, ἐκ μέρους τοῦ ἐργαζομένου; Διότι οἱ θεῖοι οὗτοι Πατέρες οἱ ὁποῖοι τὰ ἔκτισαν, παρεκτὸς ὅτι πολλοὶ ἐξ αὐτῶν ἤσαν μεγαλοπρεπεῖς ἄνθρωποι καὶ βασιλεῖς καὶ βασιλέων υἱοὶ καὶ συγκλητικοὶ καὶ βασιλέων ὑπογραφεῖς, ὡς ὁ Συμεὼν καὶ ὁ Σάββας, οἱ κτίτορες τῆς Χιλιανδαρίου καὶ Βατοπαιδίου Μονῆς, Παῦλος ὁ κτίτωρ τῆς Μονῆς τοῦ Ξηροποτάμου καὶ τοῦ ἁγίου Γεωργίου, Ἰωάννης καὶ Εὐθύμιος οἱ τῆς τῶν Ἰβήρων καὶ Νεόφυτος ὁ τῆς τοῦ Δοχειαρίου, πρὸς τούτοις αὐτοὶ οὗτοι παρεκίνησαν καὶ τοὺς βασιλεῖς νὰ ἐξοδεύσωσι μεγαλοπρεπῶς εἰς τὴν τούτων οἰκοδομήν, τοὺς Κωνσταντίνους, λέγω, τοὺς Νικηφόρους, τοὺς Ρωμανούς, τοὺς Ἀλεξίους, τοὺς Καντακουζηνούς, τοὺς Παλαιολόγους, τὰς Πουλχερίας καὶ τοὺς λοιπούς.
Αὐτὰ εἶναι μεγαλοπρεπῆ ἀπὸ μέρους τοῦ ἔργου, διότι καὶ τὰ μοναστήρια ταῦτα διὰ τὴν μεγαλειότητά των ἐν αὐτοῖς ναῶν καὶ οἰκειῶν, τῶν τε ἔσω καὶ ἔξω, καὶ διὰ τὸν μέγαν ἀριθμὸν τῶν ἐν αὐτοῖς κατοικούντων μοναχῶν, εἶναι τὴ ἀληθεία ὄντως μεγαλοπρεπῆ καὶ βασιλικά. Δὲν βλέπετε καὶ μὲ τοὺς ἴδιους ὀφθαλμούς σας πὼς τὰ εἴκοσι ταῦτα ἱερὰ καὶ μεγαλοπρεπῆ μοναστήρια, κατὰ σειρὰν εὑρισκόμενα, τόσον εἰς τὸ βόρειον ὅσον καὶ εἰς τὸ νότιον μέρος τοῦ Ὅρους, στέκουσιν ὡς τόσα μεγάλα φρούρια καὶ νυκτοφυλακτούσι πέριξ ὅλον τοῦτον τὸν τόπον, ὡς τόσα προπύργια ὀχυρώματα, καὶ φυλακτικαὶ ἀκροπόλεις προλαμβάνουσι πάντα πειρασμὸν καὶ ἐνόχλησιν, ἀπὸ θαλάσσης καὶ ξηρᾶς; Δὲν βλέπετε πὼς οἱ ἐν τῷ μέσω τοῦ Ὅρους εὑρισκόμενοι μοναχοί, πάντες ὑπὸ τὴν σκεπὴν τῶν κύκλω μοναστηρίων φυλαττόμενοι, ζῶσι καὶ κοιμῶνται ἀτάραχοι καὶ εἰρηνικοί;
Ἀπὸ δὲ τοῦ τέλους καὶ τοῦ σκοποῦ, διὰ τὸν ὁποῖον ἐκτίσθησαν, εἶναι τόσον μεγαλοπρεπῆ τά ἱερὰ ταῦτα μοναστήρια, εἰς τρόπον ὥστε, ὅλα τά ἑπτὰ λεγόμενα θαύματα τοῦ κόσμου, ὁ ναὸς τῆς Ἀρτέμιδος εἰς τὴν Ἔφεσον, ἡ Πυραμὶς τοῦ Χέοπος εἰς τὴν Αἴγυπτον, ὁ τάφος τοῦ Μαυσώλου εἰς τὴν Καρίαν, οἱ Κρεμαστοὶ Κῆποι τῆς Βαβυλῶνος, ὁ Κολοσσὸς τῆς Ρόδου, ὁ πύργος τοῦ Φάρου εἰς τὴν Ἀλεξάνδρειαν, τὸ ἐλεφάντινον ἄγαλμα τοῦ Ὀλυμπίου Διὸς ἐν Ὀλυμπία καὶ ἐπὶ πάσι, τὸ ὄγδοον θαῦμα τοῦ κόσμου, τὸ ὁποῖον ὑπερέβη ὅλα τα ἑπτά, τὸ ἀμφιθέατρον τοῦ Οὐσπεσιανοῦ, ὅλα ταῦτα, λέγω, τὰ μεγαλοπρεπῆ θαύματα, ἂν καὶ ἐνομίσθησαν εἰς τὰς φαντασίας τῶν ἀνοήτων ἀνθρώπων ὅτι ὑπερβαίνουσι τὰ ὅρη καὶ σκεπάζουσι τοὺς ὁρίζοντας, συγκρινόμενα ὅμως πρὸς τὸ μεγαλοπρεπὲς καὶ θεϊκὸν τέλος τούτων τῶν ἱερῶν μοναστηρίων, φαίνονται εἰς τοὺς φρονίμους ἢ ὡς φωλεαὶ ἔρημοι πτηνῶν ἢ ὡς κρημνώδη χαλάσματα καὶ ἐρείπια, εἰς τὰ ὁποῖα ἔχουσι τὸ βασίλειόν των οἱ νυκτοκόρακες, οἱ ποντικοὶ καὶ ἀράχναι καὶ ἄλλα κνώδαλα καὶ ζωύφια· ἐπειδὴ τὸ τέλος μὲν ἐκείνων ἐστάθη ἡ ματαῖα φιλοδοξία, ἡ ὁποία ἀνθεῖ καὶ ἀπανθεῖ παρόμοια μὲ τὰ ἄνθη τοῦ ἔαρος, τὸ τέλος δὲ τούτων τῶν εὐαγῶν μοναστηρίων ἐστάθη ἡ παντοτεινὴ δόξα τοῦ Θεοῦ καὶ ἡ παντοτεινὴ ὠφέλεια καὶ σωτηρία ψυχῶν ἀΰλων, ψυχῶν ἀθανάτων· καὶ μιᾶς μόνης ἐξ αὐτῶν, ὄχι τὰ ἑπτὰ θαύματα τοῦ κόσμου, ὄχι τὰ ὀκτώ, ἀλλὰ ὅλος ὁ αἰσθητὸς οὗτος καὶ ὀρώμενος κόσμος δὲν εἶναι ἀντάξιος· «οὐκ ἔστι σταθμὸς πᾶς ἄξιος ψυχῆς ἐγκρατοῦς».
Τί λέγω; τὸ ἐξαίρετον τέλος τῶν μοναστηρίων τούτων καὶ τὸ κατ’ ἐξοχὴν ἀποτέλεσμα καὶ ὁ εὐωδέστατος καρπός, ἐστάθησαν ὅλοι οἱ σήμερον ἑορταζόμενοι ἅγιοι καὶ θεοφόροι Πατέρες ὅλου κοινῶς τοῦ ἁγίου Ὅρους, οἱ ὀνομαστοὶ καὶ ἀνώνυμοι, οἱ ἐν τοῖς Κοινοβίοις καὶ οἱ ἐν ἡσυχία, τοῖς Κελλίοις καὶ ταῖς σκήταις εὐαρεστήσαντες τῷ Κυρίω καὶ ἁγιάσαντες. Λέγω δὲ καρπὸν τῶν ἱερῶν μοναστηρίων τοὺς μοναστᾶς καὶ ἠσυχαστᾶς, καθότι ὑπὸ τὴν σκέπην καὶ φροντίδα τῶν μοναστηρίων ἤσαν καὶ οἱ ἔξω ἡσυχάζοντες τῷ τότε καιρῶ…
Τοιουτοτρόπως μὲν οἱ θεοφόροι Πατέρες καὶ ἅγιοι ἠγάπησαν καὶ ἐδόξασαν τὸν Θεὸν ἐπὶ γῆς μὲ τὴν ἰσάγγελον αὐτῶν πολιτείαν καὶ τὰ θεάρεστα αὐτῶν κατορθώματα καὶ ἀμοιβαίως ἠγαπήθησαν καὶ ἐδοξάσθησαν παρὰ Θεοῦ καὶ ἐν τῇ γῆ καὶ ἐν τῷ οὐρανῶ, καὶ ζῶντες καὶ μετὰ θάνατον, μὲ τὰς ἀναβλύσεις τῶν μύρων, μὲ τὰς εὐωδίας τῶν λειψάνων, μὲ τὰ ὑπερφυσικὰ θαύματα, τὰ ὁποῖα ἐνήργησε δὶ’ αὐτῶν καὶ ἐνεργεῖ πάντοτε ὅ των ἁγίων Θεός, καὶ μὲ τὴν ἀπόλαυσιν ὅλων ἐκείνων τῶν οὐρανίων καὶ αἰωνίων ἀγαθῶν «ἃ ὀφθαλμὸς οὐκ εἶδε, καὶ οὖς οὐκ ἤκουσε, καὶ ἐπὶ καρδίαν ἀνθρώπου οὐκ ἀνέβη, ἃ ἠτοίμασεν ὁ Θεὸς τοῖς ἀγαπῶσιν Αὐτόν». Καὶ τώρα συγχορεύουσιν ἐν Οὐρανοῖς μὲ τὰς τάξεις τῶν Ἀγγέλων, μὲ τοὺς χοροὺς τῶν Πατριαρχῶν, τῶν Προφητῶν, τῶν Ἀποστόλων· οἱ Ἱεράρχαι μὲ τοὺς Ἱεράρχας· οἱ Ὅσιοι μὲ τοὺς Ὁσίους· οἱ Ὁμολογηταὶ μὲ τοὺς Ὁμολογητᾶς· οἱ Ὁσιομάρτυρες καὶ οἱ Ἱερομάρτυρες μὲ τοὺς Ὁσιομάρτυρας καὶ τοὺς Ἱερομάρτυρας· Θεὸν ὀρῶντες πρόσωπον πρὸς πρόσωπον καὶ ὀρώμενοι καὶ φωτιζόμενοι παρὰ τοῦ Θεοῦ, ὃν ἐκ ψυχῆς ἠγάπησαν, μὲ τὴν τρανοτέραν γνῶσιν καὶ τελειοτέραν ἔλλαμψιν τῆς αὐτοῦ θεότητος, τὴν ὁποίαν Βασιλείαν Οὐρανῶν ὀνομάζει ὁ θεολόγος Γρηγόριος. Ἠμεῖς δὲ οἵ των τοιούτων ἁγίων πατέρων εὐτελεῖς υἱοὶ καὶ διάδοχοι, μὲ ποῖον τρόπον δυνάμεθα νὰ εὐαρεστήσωμεν τῷ Θεῶ καὶ νὰ ἐπιτύχωμεν τῆς ποθουμένης σωτηρίας, διὰ τὴν ὁποίαν ἀφήσαμεν τὸν κόσμον καὶ ἤλθομεν ἐδῶ εἰς τὸ Ὅρος τοῦτο; Ἐγὼ νὰ σᾶς εἰπῶ· ἂν πιστῶς ἀκολουθῶμεν τὸ παράδειγμα τῆς ἐναρέτου ζωῆς καὶ πολιτείας τῶν ὁσίων τούτων καὶ ἂν ἐπιμελώμεθα νὰ φυλάττωμεν ἀπαρασαλεύτως τοὺς νόμους καὶ κανόνας καὶ τύπους τῆς μοναχικῆς πολιτείας, ὅσους παρέδωκαν ἐγγράφως εἰς ἠμᾶς οἱ τρισμακάριοι οὗτοι ὅσιοι…
Ἐὰν ταῦτα πάντα φυλάττωμεν, ἀδελφοί, θέλομεν ἔχει πρὸς τὸν Θεὸν παντοτεινοὺς πρεσβευτὰς τοὺς σήμερον ἑορταζομένους ἁγίους Πατέρας καὶ βοηθοὺς καὶ ὑπερμάχους μὲν ἐν τῇ παρούση ζωὴ καὶ ἐν τῇ μελλούση· καὶ ἀληθῶς ἔχομεν νὰ καυχώμεθα ὅτι εἴμεθα ἠμεῖς μὲν τέκνα αὐτῶν, αὐτοὶ δὲ Πατέρες ἠμῶν, διὰ τὴν ὁμοίωσιν ἣν ἔχουσι τὰ ἔργα ἠμῶν πρὸς τὰ ἔργα των, καθὼς εἶπεν ὁ Κύριος πρὸς τοὺς Ἰουδαίους «Εἰ τέκνα τοῦ Ἀβραὰμ ἦτε, τὰ ἔργα τοῦ Ἀβραὰμ ἐποιεῖτε ἄν». Ἐὰν ταῦτα πάντα φυλάττωμεν καὶ ἐν μετανοία τὴν ζωὴν ἠμῶν τελειώσωμεν εἰς τοῦτον τὸν ἱερὸν τόπον, θέλομεν ἀποκτήσει πρὸς τούτοις ἀπροσμάχητον προστάτιν καὶ βοηθόν, αὐτὴν τὴν Κυρίαν καὶ Ἔφορον τοῦ Ἁγίου Ὅρους, τὴν Δέσποιναν ἠμῶν Θεοτόκον, ἥτις θέλει μᾶς συστήσει εἰς τὸν Υἱόν της καὶ θέλει ζητήσει παρ’ Αὐτοῦ τὴν ἄφεσιν τῶν ἁμαρτιῶν ἠμῶν, καθὼς ὑπεσχέθη μόνη της ἡ ἀψευδὴς Μήτηρ τοῦ Θεοῦ, ὡς προείπομεν.
Ἀλλ’ ὢ μακαριώτατοι Θεῖοι Πατέρες· οἱ Ὅσιοι καὶ Ἱεράρχαι· οἱ Ὁμολογηταὶ καὶ Ὁσιομάρτυρες καὶ Ἱερομάρτυρες· οἱ Μυροβλύται καὶ θαυματουργοί· οἱ ἐπίγειοι Ἄγγελοι καὶ οὐράνιοι ἄνθρωποι, οἱ τοῦ Ἁγίου Ὅρους πολιοῦχοι καὶ οἰκισταί, καὶ μετὰ τὴν Θεοτόκον προστᾶται ἠμῶν καὶ εὐεργέται καὶ ἔφοροι· οἱ ἐν σαρκὶ τοὺς ἀσάρκους νικήσαντες δαίμονας· πάντων τῶν Ἁγιορειτῶν ὄντες στέφανος καὶ δόξα καὶ καύχημα· ἡ βασιλικὴ καὶ τροπαιοφόρος παράταξις τῆς Βασιλίσσης τῶν Οὐρανῶν Θεοτόκου· τὰ μυρίπνοα ἄνθη καὶ τὰ ἀγλαόκαρπα δένδρα τοῦ νοητοῦ τούτου Παραδείσου τῆς Ἀειπαρθένου· οἱ ἀέναοι ποταμοὶ τῶν θείων καὶ πνευματικῶν χαρισμάτων, δέξασθε τὸ παρὸν ἐφύμνιον τὸ ὁποῖον σᾶς προσφέρει ὅλη ὁμοὺ ἡ κοινότης τοῦ Ἁγίου Ὅρους, τὸ ὑμέτερον ποίμνιον, ὡς ἐδέξατο ὁ Κύριος τα δύο λεπτά της χήρας. Καὶ τὴν κοινὴν ταύτην καὶ καινὴν ἑορτὴν ὑμῶν καὶ πανήγυριν, ἣν ὅλοι κοινῶς ἐπιτελοῦμεν, ἐναγκαλίσασθε, θειότατοι, ὡς ὀσμὴν εὐωδίας, καὶ ὡς θυσίαν εὐπρόσδεκτον. Τί γὰρ ἄλλο νὰ πράξωμεν, ἴνα δείξωμεν, τὸ δυσέκτιτον χρέος, ὅπερ ἔχομεν πρὸς ὑμᾶς τοὺς εὐεργέτας ἠμῶν διὰ τὰς πολλᾶς καὶ μεγάλας εὐεργεσίας καὶ χάριτας, ὧν ἀπηλαύσαμεν καὶ ἀπολαύομεν καὶ θέλομεν ἀπολαύει διὰ βίου παρ’ ὑμῶν; Ναί, τὸ ὁμολογοῦμεν ὅτι ἠμεῖς διὰ τὰς ἁμαρτίας ἠμῶν δὲν εἴμεθα ἄξιοι νὰ κατοικῶμεν τὸν ἅγιον τοῦτον τόπον καὶ νὰ ὀνομαζώμεθα υἱοί σας, ἀλλὰ σεῖς, διὰ τὴν χρηστότητά σας, μὴν ἀρνηθῆτε νὰ εἶσθε πατέρες ἠμῶν. Διὰ τοῦτο μετὰ θάρρους παρακαλοῦμεν ὑμᾶς ἅπαντας, ἠμεῖς ἅπαντες, νὰ μᾶς ἐνδυναμώνητε, ὥστε νὰ μιμώμεθα, ὅσον τὸ δυνατόν, καὶ ἠμεῖς τὴν ἰδικὴν σᾶς ζωὴν καὶ τὰ ἔργα σας. Καὶ εἰς μὲν τὴν παροῦσαν ζωήν, δεόμεθα ὑμῶν, ἴνα σκέπητε καὶ διαφυλάττητε τὰ ἱερὰ ταῦτα Μοναστήρια καὶ Σκήτας καὶ Κελλία καὶ πάντας ἠμᾶς τοὺς ἐν αὐτοῖς κατοικοῦντας ἀπὸ πάσης ἀνάγκης καὶ ἐπηρείας τῶν ὁρατῶν καὶ ἀοράτων ἐχθρῶν, εἰς δὲ τὴν μέλλουσαν νὰ μᾶς ἀξιώσητε διὰ τῶν πρεσβειῶν σας νὰ ἀπολαύσωμεν τῆς οὐρανίου μακαριότητος καὶ ἠμεῖς μεθ’ ὑμῶν, εἰ καὶ μέγα ἐστι τὸ αἰτούμενον ἠμεῖς οἱ υἱοί, μετὰ τῶν πατέρων ὑμῶν· ἠμεῖς τὰ ποίμνια μετὰ τῶν ποιμένων ὑμῶν· ἠμεῖς οἱ μαθηταὶ μετὰ τῶν διδασκάλων ὑμῶν· ἴνα ἔχητε λέγειν καὶ ὑμεῖς πρὸς Θεὸν τὸ ἀποστολικὸν ἐκεῖνο «Ἰδοὺ ἠμεῖς καὶ τὰ παιδία, ἃ ἠμὶν ἔδωκας, Κύριε». Ὢ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος εἰς τοὺς αἰώνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
(18ος – 19ος αἰὼν – Ἀπὸ τὴν «Ἀκολουθία τῶν Ὁσίων Ἁγιορειτῶν Πατέρων». Ἀπὸ τὸ βιβλίο “Πατερικὸν Κυριακοδρόμιον”)
