10 Ἰανουαρίου
Ἀδελφὸς καὶ μαθητὴς τοῦ Μ. Βασιλείου
Ὁ Ἄγ. Γρηγόριος ὁ Νύσσης γεννήθηκε στὴν Νεακασάρεια τοῦ Πόντου τὸ 331 μ.Χ. Οἱ γονεῖς τοῦ ἦταν ἀριστοκρατικοῦ γένους. Ἦταν ξακουστοὶ σὲ ὅλη τὴν περιοχὴ της Καπαδοκίας, γιὰ τὰ πλούτη τοὺς τὴν εὐσέβειά τους καὶ τὴν μόρφωσή τους. Ο Γρηγόριος ἦταν ἀδελφός του Μεγάλου Βασιλείου καὶ τῆς Ἁγίας Μακρίνας. Διδάσκαλος τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου καὶ Καθηγητὴς ἦταν ὁ ἀδελφός του ὁ Μέγας Βασίλειος. Ἀπὸ πολὺ μικρὸς ὁ Γρηγόριος ἔδειξε μεγάλο ζῆλο στὰ γράμματα. Αγαπούσε πάρα – πολὺ τὴν Ἁγία Γραφή, ἀλλὰ ἡ ψυχὴ τοῦ διψοῦσε παράλληλα νὰ γνωρίσει καὶ τὴν κοσμικὴ σοφία. Ἤθελε νὰ τὴν χρησιμοποίησει γιὰ τὸ καλὸ της χριστιανικὴς Πίστεως. Ἐπειδὴ ἦταν προορισμένος νὰ γίνει κληρικός, σύντομα ἔγινε ἀναγνώστης τῶν ἱερῶν καὶ πολυτίμων βιβλίων. Σταμάτησε γιὰ λίγο το ἔργο του αναγνώστου καὶ ἀσχολήθηκε μὲ τὴν ρητορική. Ἡ ρητορικὴ τότε ἀντιστοιχοῦσε μὲ τὸ σημερινὸ ἐπάγγελμα τοῦ δικηγόρου. Πολὺ γρήγορα ὅμως ἄφησε τὴν ρητορικὴ και δόθηκε ἐξ ὁλοκλήρου στὴν Ἐκκλησία. Σὲ τοῦτο τὸν συμβούλεψε καὶ ὁ φίλος του ὁ Γρηγόριος ὁ Ναζιανζηνός.
Μόρφωση
Ἕκτος ἀπὸ τὸν ἀδελφό του Βασίλειου, εἶχε διδάσκαλο καὶ τὸν Λιβάνιον. Σπούδασε ἐπίσης σὲ διάφορες Φιλοσοφικὲς Σχολὲς τῆς Χώρας του. Ἀσχολήθηκε μὲ τους αρχαίους Ἕλληνες: μὲ τὸν Πλάτωνα καὶ τὸν Ἀριστοτέλη, τὸν Ἰουδαία Φίλωνα, καὶ τοὺς Ἀλεξανδρινοὺς Κλήμεντα καὶ Ὠριγένην. Πάνω ἀπ’ ὅλα ὅμως ἀγάπησε τὴν Ἁγία Γραφή, στὴν ὁποία ἐντρυφοῦσε καθημερινῶς.
Τὸ καλόν της Παρθενίας
Ὁ Γρηγόριος ὁ Νύσσης νυμφεύθηκε μὲ κάποια γυναικὰ ἀρκετὰ πνευματική. Τὴν ἔλεγαν Θεοσέβεια. Ἦταν ὄνομα καὶ πράγμα θεοσεβής. Εἶχε σὰν ἐντρύφημα τις χριστιανικὲς ἀλήθειες. Πέθανε ὅμως πολὺ νωρὶς καὶ ὁ Γρηγόριος ἔμεινε ἐν χηρεία, τὸν θάνατον τῆς τὸν ὑπέμεινε ἀνδρείως. Παρ ὅλα αὐτὰ ὅμως ὁ Γρηγόριος ἀγαποῦσε τὴν παρθενία περισσότερο ἀπὸ τὸν γάμο. Ἔγραψε μάλιστα ἕνα βιβλίο Περὶ Παρθενίας. Ἐκεῖ μακαρίζει ὅλους ἐκείνους, που αγάπησαν καὶ ἀκολούθησαν στὴ ζωὴ τοὺς τὸ Μοναχικὸ δρόμο.. Ἐκεῖ ἐπίσης γράφει γιὰ τὸν ἴδιο τὸν ἑαυτό του, ὅτι εἶναι καταλυπημένος, διότι ἡ παρθενία εἶναι μία μακαριστης, ποὺ δυστυχῶς τώρα εἶναι ξένη γὶ αὐτόν. Αὐτὸς βλέπει τὸν θησαυρὸ τῆς παρθενίας ἀπὸ μακριὰ πιά. Μοιάζει σὰν τὸν διψασμένο, ποὺ βλέπει τὸ γάργαρο νερο μέσα στοὺς βράχους καὶ αὐτὸς δὲν μπορεῖ νὰ τὸ πλησιάσει. Όταν πέθανε ἡ σύζυγος τοῦ ὁ Γρηγόριος ὁ Ναζιανζηνὸς τοῦ ἔστειλε ἐπιστολή, στὴν ὁποίαν τὸν παρηγοροῦσε. Ούτε ὅμως ὁ γάμος, οὔτε καὶ ἡ ρητορικὴ τέχνη ἐμπόδισαν τὸν Γρηγόριο ἀπὸ τὸ νὰ ἀσχολεῖται μὲ τὴν φιλοσοφία καὶ τὴν ἀσκητικὴ ζωή, ποὺ τόσο ἀγαποῦσε. Γὶ αὐτο συχνὰ πυκνὰ ἐρχόταν στὸ ἡσυχαστήριο, ποὺ εἶχε κτίσει ὁ ἀδελφός του Μ. Βασίλειος στὸν Πόντο κοντὰ στὸν Ἴρι ποταμό. Ἐκεῖ στὴν ἡσυχία τὸ τρέξιμο τοῦ ποταμοῦ αὐτοῦ, τὰ πολλὰ ἄνθη ποὺ ἦταν γύρω καὶ τὰ πουλιὰ ποὺ κελαηδοῦσαν, τὸν ἔκαναν νὰ θαυμάζει τὴν φύση, νὰ κάνει ἐπιστημονικὲς παρατηρήσεις καὶ νὰ δοξολογεῖ τὸν Θεό, γιὰ τὰ μεγαλεῖα Του.
Εἰς τὸ ἐπισκοπικὸ ἀξίωμα
Τὴν ἥσυχη ζωὴ τοῦ ἦρθε νὰ τὴν διακόψει ἡ πρόσκληση, τὴν ὁποίαν τοῦ ἔκανε ὁ ἀδελφός του Βασίλειος. Τὸν καλεῖ νὰ δεχτεῖ νὰ γίνει Ἐπίσκοπός της μικρῆς πόλεως Νυσσης, ποὺ βρίσκεται μεταξὺ Καισαρείας καὶ Ἀγκύρας. Χειροτονήθηκε ἐπίσκοπός το 372. Μία σύνοδος ἀπὸ Ἀρειανοὺς Ἐπισκόπους τὸν κατεβάζει ἀπὸ τὸν θρόνο τοῦ τὸ 376. Ξαναεπιστρέφει στὴν Ἐπισκοπὴ τοῦ τὸ 378 ὑπὸ τοῦ Θεοδοσίου τοῦ Μεγάλου μετα τον θάνατον τοῦ Ἀρειανοῦ αὐτοκράτορος Οὐάλεντος. Ἀφορμὴ γιὰ τὸν διωγμὸ τοῦ αὐτὸν ὑπῆρξε ὁ σφοδρὸς ἀγώνας, τὸν ὁποῖον ἔκαμε ἐναντίον τῶν αἱρετικών Αρειανων. Παρέστη εἰς τὴν ἐν Ἀντιοχεία τοπικὴ Σύνοδο. Αὐτὴ κατόπιν τὸν ἔστειλε νὰ ἐπισκεφθεῖ τὰς Ἐκκλησίας τῆς Ἀραβίας καὶ Παλαιστίνης, οἱ ὁποῖες σπαράσσονταν υπό του Ἀρειανισμοῦ. Ἔγινε ὁ προστάτες τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ. Εννιά μῆνες μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Βασιλείου, τὸ Φθινόπωρο τοῦ 379, λαμβάνει μέρος στὴ Σύνοδο τῆς Ἀντιοχείας καὶ ἀσχολεῖται μὲ τὴν ἀναίρεση τῆς πλάνης του αιρετικοῦ Ἀπολιναρίου. Όταν τελείωσε ἡ Σύνοδος ἐκείνη ἐπισκέφθηκε τὴν ἀδελφή του Μακρίνα τὴν Μοναχή. Ἀξίζει νὰ ἀναφέρουμε τὴν ἐπίσκεψη ὅπως ὁ ἴδιος τὴν περιγράφει. «Σκέφθηκα, λέγει νὰ ἐπισκεφθῶ τὴν ἀδελφή μου Μακρίνα, ἐπειδὴ εἶχα νὰ τὴν δῶ ὀκτὼ χρόνια. Ἀφού περιπάτησα πολὺ διάστημα δρόμου καὶ ἔπρεπε ἀκόμα νὰ περπατήσω μιὰ μέρα εἶδα στὸ ὄνειρό μου ὅτι κρατοῦσα στὰ χέρια μου λείψανα Μαρτύρων. Ἀπὸ αὐτά εβγαινε τόση λάμψη, ὅση βγαίνει ἀπὸ τὸν καθαρὸ καθρέφτη, ὅταν μπεῖ ἀπέναντι στὸν ἥλιο. Αὐτὸ τὸ ὄνειρο τὸ εἶδα τρεῖς φορὲς τὴν ἴδια νύχτα, χωρὶς νὰ καταλαβαίνω την σημασία του. Όταν ἔφθασα κοντὰ στὸ ἀσκητήριο ρώτησα γιὰ τὴν Μακρίνα καὶ ἔμαθα πῶς εἶναι ἄρρωστη. Ἡ εἴδηση ἀκούστηκε στὴν ἀδελφότητα ὅτι πῆγαν καὶ οἱ ἄνδρες ἀσκητές βγηκαν νὰ μὲ προϋπαντήσουν. Ἀφοῦ μπήκαμε στὴν ἐκκλησία καὶ τελείωσε ἡ εὐχὴ καὶ εὐλογία ποὺ συνήθως γίνεται σ’ αὐτὲς τὶς περιστάσεις, οἱ μὲν καλογριὲς ἔφυγαν. Εγώ δὲ βλέποντας ὅτι δὲν ἦταν μαζί τους ἡ καθηγουμένη τοὺς Μακρίνα, πῆγα στὸ κελί της. Η Μακρίνα ἦταν κατάκοιτη, ὄχι ἐπάνω σε κάποιο κρεβάτι ἢ τουλάχιστον σὲ κάποιο ἀχυρόστρωμα, ἀλλὰ σὲ μιὰ σανίδα, ποὺ εἶχε κάτω ἀπὸ τὸ σάκο της, καταγῆς καὶ ἄλλη μια σανίδα μὲ λοξὸ σχῆμα ἀντὶ γιὰ μαξιλάρι. Ἐπάνω σ’ αὐτὴν στήριζε τὸ κεφάλι της καὶ τὸ λαιμό της. Όταν μὲ εἶδε Ἀνασηκώθηκε, Ἀκούμπησε, στὸν ἀγκώνα τῶν χεριῶν της, ἀλλὰ δὲν μπόρεσε νὰ ἔλθει πρὸς ἐμένα γιατί ἦταν τελείως ἀποκαμωμένη ἀπὸ τὸν πυρετό. Ἐκείνη σήκωσε τὰ χέρια στὸ Θεὸ καὶ εἶπε: Καὶ αὐτὴν τὴν χάριν μου ἔκαμες Κύριε, διότι ἐκίνησες τὸν δοῦλο σου εἰς ἐπίσκεψη τῆς παιδίσκης σου». Κατόπιν ὁ Ἄγ. Γρηγόριος περιγράφει τὶς ὑψηλὲς συνομιλίες ποὺ εἶχε μὲ τὴν μελλοθάνατη καὶ τὴν Ἁγία κοίμησή της, καθὼς καὶ τὴν ταφή της. Ἀσφαλῶς, ὁ Θεος τον ὁδήγησε νὰ πορευθεῖ στὴν κηδεία τῆς Ἄγ. Μακρίνας τῆς ἀδελφῆς του. Το 380, ὕστερα ἀπὸ πολλὲς διαμαρτυρίες του, δέχεται νὰ γίνει Ἐπίσκοπός της Σεβαστείας. Ἐπιστρέφει ὅμως πολὺ γρήγορα στὴ Νύσσα, διότι θεώρησε πολὺ βαρύ το ἔργον αὐτό. Συνάντησε ἐκεῖ πάρα πολλὲς δυσκολίες.
Ὅταν ἔγινε ἡ Β΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος στὴν Κωνσταντινούπολη τὸ 381 κατὰ τῶν Πνευματομάχων, ἔλαβε καὶ αὐτὸς μέρος. Ὑπῆρξε ὁ ὑπέρμαχος τῶν Ὀρθοδόξων και ο σφοδρὸς Ἀντίπαλός της αἱρέσεως τῶν Πνευματαμάχων. Τοὺς κατατρόπωσε μὲ γραφικὸς ἀποδείξεις καὶ μὲ τὴν δύναμιν τοῦ λόγου του. Ξεφώνησε μάλιστα τὸν ἐπικήδειο λόγο στὸν ἀποθανόντα πρόεδρο αὐτῆς, τὸν Μελέτιο. Ὁ Γρηγόριος ἐκοιμήθη κατὰ τὸ ἔτος 396 μ.Χ. εἰς ἡλικία 65 ἐτῶν. Ἔμοιαζε στα χαρακτηριστικά του σώματος μὲ τὸν ἀδελφό του τὸν Μ. Βασίλειο. Διέφερε μόνον στὰ ἄσπρα μαλλιὰ καὶ στὸ ὅτι ἦταν χαριέστερος ἐκείνου.
Περί τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης
Ὁ ἅγιος Γρηγόριος, ἦταν πραγματικὰ ἕνα μεγάλο πνευματικὸ ἀνάστημα. Ὅταν διαβάζη κανεὶς τὰ ἔργα του, χαίρεται τὴν εὐρύτητα τῆς σκέψεώς του, τὴν γονιμότητα τῆς διδασκαλίας του, ἀλλά, κυρίως καὶ πρὸ παντός, τὴν μεγάλη του εὐαισθησία. Ἀσχολεῖται μὲ θέματα πολὺ δύσκολα, καὶ ὅμως δὲν ἀφίσταται τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως.
Στὸν ἅγιο Γρηγόριο Νύσσης συναντοῦμε τὴν διδασκαλία ὅτι τὸ βαθύτερο ἔργο τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἡ θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου, ποὺ ἐπιτυγχάνεται μέσα ἀπὸ τὴν κάθαρση, καὶ ὅτι σκοπὸς τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἡ θέωση. Βέβαια, καὶ ἄλλοι Πατέρες ἀναλύουν αὐτὴν τὴν πραγματικότητα, ἀλλὰ ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης ἐπιχειρεῖ λεπτομερῆ ἀνάλυση. Στὸ ἔργο τοῦ “εἰς τὸν βίον Μωϋσέως”, τὸ ὁποῖο εἶναι ὑπόδειγμα θεολογικοῦ λόγου, κάνει θαυμάσιες προεκτάσεις καὶ παρατηρήσεις.Γενικά, ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης, ἀδελφός του Μ. Βασιλείου, ἀσχολήθηκε μὲ θέματα τὰ ὁποῖα ἦταν δυσεπίλυτα γιὰ τὸ ἀνθρώπινο πνεῦμα. Ἡ μεγάλη του εὐαισθησία, ποὺ φαίνεται στὶς συνομιλίες ποὺ εἶχε μὲ τὴν ἀδελφή του Μακρίνα, πρὶν ἐκείνη κοιμηθῆ, ἀλλὰ καὶ ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο παρουσιάζει τὸν θάνατό της, ὅπως καὶ ἡ στάση τοῦ ἀπέναντι στὸν χωρισμὸ ἀπὸ τὴν ἀδελφή του, κάνει τρομερὴ ἐντύπωση. Ἦταν πραγματικὰ μεγάλος θεολόγος, ἀλλὰ καὶ ἀρκετὰ εὐαίσθητος πνευματικὸς πατέρας.
Ἡ ἀξία τῆς μεγάλης του προσωπικότητος ἀναγνωρίστηκε ἀπὸ ὅλη τὴν Ἐκκλησία. Μετὰ τὸν θάνατο τοῦ ἀδελφοῦ του, Μ. Βασιλείου, ποὺ ἔγινε τὸ 379, ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης ἀνέλαβε διάφορες ἐκκλησιαστικὲς πρωτοβουλίες γιὰ τὴν κατοχύρωση τῆς ὀρθοδόξου πίστεως ἔναντί των Χριστολογικῶν αἱρέσεων τῆς ἐποχῆς του. Δυναμικὴ ἦταν ἡ παρουσία του στὴν Σύνοδο τῆς Ἀντιοχείας τὸ 379 μ.Χ. καθὼς ἐπίσης καὶ ἡ ἀποστολή του στὸν Πόντο καὶ τὴν Ἀραβία γιὰ τὴν εἰρήνευση τῆς Ἐκκλησίας. Γενικά, ὁ ἅγιος Γρηγόριος ἀπέκτησε μεγάλο κύρος, καὶ γι’ αὐτὸ ἐνδιαφερόταν γιὰ τὴν ρύθμιση διαφόρων ἐκκλησιαστικῶν ὑποθέσεων, κυρίως σὲ δογματικὰ ζητήματα.
Σημαντικὴ ἦταν ἡ παρουσία του στὴν Β’ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο, στὴν Κωνσταντινούπολη τὸ 381 μ.Χ. Βέβαια, στὴν Σύνοδο αὐτὴ ἐπικράτησε ἡ θεολογία τοῦ ἀδελφοῦ του, Μ. Βασιλείου, ποὺ εἶχε κοιμηθῆ δύο χρόνια πρὶν ἀπὸ τὴν σύγκληση τῆς Συνόδου, ἀλλὰ ὁ ἅγιος Γρηγόριος ἀποδείχθηκε ὁ θεολογικὸς ἐκφραστὴς τῆς Συνόδου.
Κατὰ τὴν διάρκεια τῶν ἐργασιῶν τῆς Συνόδου, ὁ ἅγιος Γρηγόριος ἀνέγνωσε μπροστὰ στὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Θεολόγο μελέτη του, ποὺ ἀντέκρουε τὶς ἀπόψεις τοῦ Εὐνομίου, ὁ ὁποῖος (Εὐνόμιος) εἶχε καταφερθῆ ἐναντίον τοῦ Μ. Βασιλείου. Συγκεκριμένα ὁ Μ. Βασίλειος ἔγραψε ἐναντίον τῶν αἱρετικῶν θέσεων τοῦ Εὐνομίου. Ἡ ἐπιχειρηματολογία τοῦ Μ. Βασιλείου τόσο πολὺ ἐξέπληξε τὸν Εὐνόμιο, ὥστε ἀπήντησε μετὰ δεκατέσσερα χρόνια μὲ τὸ ἔργο τοῦ “ἀπολογία ὑπὲρ ἀπολογίας”. Τότε, ὅμως, δὲν ἦταν δυνατὸν νὰ ἀπαντήση ὁ Μ. Βασίλειος, γιατί βρισκόταν πρὸς τὸ τέλος τῆς ζωῆς του. Τὴν ἀποστολὴ αὐτὴ ἐξεπλήρωσε μὲ ἐπιτυχία ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης. Μὲ τρία βιβλία τοῦ κονιορτοποίησε στὴν κυριολεξία τὶς ἀπόψεις τοῦ Εὐνομίου, ὑπερασπιζόμενος τόσο τὴν ὀρθόδοξη πίστη, ὅσο καὶ τὴν μνήμη τοῦ ἀδελφοῦ του. Τὰ συγγράμματα αὐτὰ συγκαταλέγονται στὰ ἄριστα ἀντιαιρετικὰ κείμενα.
Στὴν Β’ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο ἀναγνωρίστηκε ἀπὸ ὅλους ὡς ὁ κατ’ ἐξοχὴν θεολόγος. Αὐτὸς διάβασε τὴν εἰσηγητικὴ ὁμιλία στὴν Σύνοδο, ἐξεφώνησε τὸν ἐπικήδειο λόγο στὸν Μελέτιο Ἀντιοχείας, ποὺ ἦταν Πρόεδρος τῆς Συνόδου, ἐξεφώνησε τὴν ὁμιλία κατὰ τὴν ἐνθρόνιση τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου στὸν θρόνο τῆς Κωνσταντινουπόλεως, καὶ ὅπως πιστεύεται, αὐτὸς ἔδωσε τὴν τελικὴ μορφὴ στὸ Σύμβολο τῆς Πίστεως, αὐτὸς συνέταξε τὸ ἄρθρο περὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος: “Καὶ εἰς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, τὸ κύριον, τὸ ζωοποιόν, τὸ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκπορευόμενον, τὸ σὺν Πατρὶ καὶ Υἱῶ συμπροσκυνούμενον καὶ συνδοξαζόμενον τὸ λαλῆσαν διὰ τῶν Προφητών”. Μάλιστα, λέγεται ὅτι στὴν εἰκονογράφηση τῆς Β’ Οἰκουμενικῆς Συνόδου ὁ ἅγιος Γρηγόριος παρουσιάζεται ὡς ὁ πρακτικογράφος τῆς Συνόδου.
Πρὶν ἀπὸ τὴν λήξη τῶν ἐργασιῶν τῆς Συνόδου αὐτῆς ὁ αὐτοκράτωρ Θεοδόσιος ἐξέδωσε διάταγμα, διὰ τοῦ ὁποίου ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁρίστηκε ὡς ἕνας ἀπὸ τοὺς τρεῖς ἐπισκόπους, ποὺ θὰ εἶναι πρότυπο πίστεως γιὰ τοὺς ἐπισκόπους του Πόντου, πράγμα τὸ ὁποῖο σημαίνει ὅτι ὅσοι δὲν συμφωνοῦσαν μὲ τὴν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου καὶ δὲν εἶχαν κοινωνία μαζί του, ἦταν αἱρετικοί.
Μετὰ τὴν Σύνοδο ἀνέλαβε περιοδεῖες στὴν Συρία, τὴν Παλαιστίνη καὶ τὴν Ἀραβία γιὰ τὴν λύση διαφόρων ἐκκλησιαστικῶν προβλημάτων, καθὼς ἐπίσης συμμετέσχε σὲ συνόδους γιὰ τὴν κατοχύρωση τῆς ὀρθοδόξου πίστεως. Ὅλα αὐτὰ δείχνουν ὅτι εἶχε μεγάλο κύρος στὸν ὀρθόδοξο χῶρο. Μάλιστα, σὲ αὐτὸν ἀνατέθηκε νὰ ἐκφωνήση τοὺς ἐπικηδείους λόγους στὴν βασιλοπαίδα Πουλχερία καὶ τὴν Βασίλισσα Πλακίλλα.
Πέρα ἀπὸ αὐτὰ τὰ γεγονότα, ποὺ εἶναι γνωστὰ στὴν ἐκκλησιαστικὴ ἱστορία ἀπὸ τὶς ἐκκλησιαστικὲς δραστηριότητες τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης, ὑπάρχουν καὶ συνοδικὰ κείμενα ποὺ τὸν θεωροῦν μεγάλο οἰκουμενικὸ πατέρα τῆς Ἐκκλησίας. Η Γ’ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος, ἀναγνωρίζοντας τὴν ἀξία τῆς προσωπικότητος καὶ τῆς θεολογίας του, τὸν ὀνόμασε “ἄνδρα μετὰ τὸν ἀδελφὸν δεύτερον ἓν τὲ λόγοις καὶ ἐν τρόποις”. Ἡ φράση αὐτὴ ἐννοεῖ ὅτι ἦταν δεύτερος μετὰ τὸν ἀδελφό του τὸν Μ. Βασίλειο. Ἀλλὰ καὶ ἡ Ζ’ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος, τετρακόσια χρόνια μετὰ τὴν κοίμησή του, τοῦ ἔδωσε τὸν μοναδικὸ τίτλο ποὺ δόθηκε σὲ θεολόγους τῆς Ἐκκλησίας τὸν ὀνόμασε “πατέρα πατέρων”. Μάλιστα, εἶναι γνωστὴ ἡ ἀπάντηση ποὺ ἔδωσε ὁ Μ. Βασίλειος, ὅταν ἐκφράσθηκαν ἀπορίες, γιατί ἕναν τέτοιον μεγάλης ἀξίας ἄνθρωπο τὸν ἔκανε ἐπίσκοπό της ἀσήμου πόλεως Νύσσης, ποὺ φαίνεται ὅτι ἀναφέρεται στὸν ἅγιο Γρηγόριο Νύσσης καὶ ὄχι στὸν ἅγιο Γρηγόριο Θεολόγο, ἐπειδὴ ὑπάρχει ἡ λέξη “ἀδελφός”: “Ἔστω Ἐπίσκοπος μὴ ἐκ τοῦ τόπου σεμνυνόμενος, ἀλλὰ τὸν τόπον σεμνύνων ἀφ’ ἐαυτού”*.
Μιὰ τέτοια μεγάλη πατερικὴ φυσιογνωμία, ποὺ ἡ ἴδια ἡ Ἐκκλησία διὰ τῶν Οἰκουμενικῶν της Συνόδων ὀνομάζει “πατέρα πατέρων” καὶ ἄνδρα δεύτερον μετὰ τὸν Μ. Βασίλειο στοὺς λόγους καὶ τοὺς τρόπους, καὶ ἕνας τέτοιος ἅγιος, γιὰ τὸν ὁποῖον γινόταν λόγος νὰ συμπεριληφθῆ στὴν τριάδα τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ πέση σὲ τέτοιες σοβαρὲς πλάνες, ὅπως εἶναι ἡ θεωρία τῆς ἀποκαταστάσεως τῶν πάντων. Ἑπομένως, σφάλλουν ὅσοι ἰσχυρίζονται ὅτι ὁ ἅγιος Γρηγόριος δέχεται τέτοιες θεωρίες, ποὺ ἡ ἴδια ἡ Ἐκκλησία κατεδίκασε. Πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ καταδικάζεται συνοδικῶς ἡ θεωρία περὶ τῆς ἀποκαταστάσεως τῶν πάντων καὶ ὅμως νὰ ἐπαινῆται ὑπερβαλλόντως ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης;
Ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ βιβλίο :ΖΩΗ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ ΚΑΙ ΑΓΙΟΥ ΒΛΑΣΙΟΥ ΙΕΡΟΘΕΟΥ
Συγγράμματα τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου
Τὰ συγγράμματά του στὴν Πατρολογία τοῦ Mique καταλαμβάνουν τρεῖς τόμους, 44-46. Ἔγραψε πολλὰ συγγράμματα. Τὰ διακρίνουμε σὲ ἐξηγητικά, δογματικά, πρακτικὰ ἢ ἀσκητικά, σὲ λόγους καὶ ἐπιστολές.
Ἐξηγητικά:
- Περὶ κατασκευῆς τοῦ ἀνθρώπου. Μὲ αὐτὸ συμπληρώνει τὸ ἔργο τοῦ ἀδελφοῦ του Βασιλείου τὰ σχετικὸ μὲ τὴν Ἑξαήμερο.
- Εἰς τὴν Ἑξαήμερο, ὅπου δεικνύει τὴν πλήρη συμφωνία τῆς Γραφῆς καὶ τῆς Ἐπιστήμης στὸ θέμα τῆς δημιουργίας τοῦ κόσμου.
- IIερί τοῦ βίου τοῦ Μωυσέως, στὸ ὁποῖο παρουσιάζει τὸν Μωϋσῆ σὰν πρότυπο τελείου βίου.
- Περὶ τῆς Ἐγγαστρίμυθου.
- Εἰς τὴν ἐπιγραφὴ τῶν Ψαλμῶν.
- Ἐξήγηση ἀκριβὴς εἰς τὸν Ἐκκλησιαστῆ τοῦ Σολομῶντος εἰς ὁμιλίας ὀκτῶ.
- Ἐξήγηση ἀκριβὴς εἰς τὸ Ἆσμα τῶν Ἀσμάτων.
- Ἑρμηνευτικὰ εἰς τὴν Καινὴ Διαθήκη. Ἐδῶ ἔχουμε πέντε ὁμιλίες στὴν Κυριακὴ προσευχή, ὀκτὼ στοὺς Μακαρισμοὺς καὶ δύο στὴν πρώτη πρὸς Κορινθίους Ἐπιστολὴ τοῦ Ἀποστόλου Παύλου.
Δογματικά:
- Πρὸς Εὐνόμιον ἀντιρρητικοὶ λόγοι. Ἔχει σχέση μὲ τὸν αἱρετικὸ Εὐνόμιον.
- Ἀντιρρητικὸς πρὸς τὰ Ἀπολλιναρίου.
- Κατὰ Ἀπολλιναρίου πρὸς Θεόφιλο Ἀλεξανδρείας. Τὰ δύο αὐτὰ ἔργα ἀσχολοῦνται μὲ τὴν κακοδοξία τοῦ Ἀπολλιναρίου, ὁ ὁποῖος ἔλεγε, ὅτι ὁ Χριστὸς δὲν ἦταν τέλειος
ἄνθρωπος, ὅπως πιστεύουμε ἐμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι.
- Περὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος κατὰ Μακεδονικῶν καὶ Πνευματομάχων. Ἐκεῖ τονίζει ὅτι τὸ Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι καὶ αὐτὸ Θεός.
- Λόγος Κατηχητικὸς ὁ Μέγας. Ἐκεῖ προσπαθεῖ νὰ παρουσιάσει ὅλη τὴν δογματική του διδασκαλία. Ἔγραψε καὶ ἄλλα τέσσαρα ἀκόμη ἔργα. δογματικοῦ περιεχομένου.
Πρακτικά:
- Περὶ τί τὸ Χριστιανῶν ὄνομα ἢ ἐπάγγελμα.
- Περὶ τελειότητας καὶ ὁποῖον χρὴ εἶναι τὸν Χριστιανό.
- Περὶ τοῦ καταθεὸν σκοποῦ καὶ τῆς κὰτ ἀλήθεια ἀσκήσεως.
- Πρὸς τοὺς ἀχθομένους ταῖς ἐπιτιμήσεσιν.
Τὰ τέσσερα αὐτὰ ἔργα εἶναι ἀπαραίτητα, γιὰ τὴν πνευματικὴ ζωὴ τῶν Χριστιανῶν καὶ πολὺ καλὰ βοηθήματα στὸν καθημερινὸ ἠθικό τους ἀγώνα.
- Περὶ Παρθενίας. Σ’ αὐτό, χωρὶς νὰ ὑποτιμᾶται ὁ γάμος, δίδονται τὰ πρωτεῖα στὴν παρθενία.
- Εἷς τὸν βίο τῆς Ὁσίας Μακρινῆς. Ὁμιλεῖ γιὰ τὴν μεγάλη βοήθεια, ποὺ προσέφερε ἡ ἀδελφή του Μακρίνα γιὰ τὴ μόρφωση καὶ τὴν ἐνάρετη ζωὴ τῶν νεωτέρων ἀδελφῶν της.
Λόγοι:
Λόγους τοῦ ἱεροῦ Πατρὸς ἔχουμε:
α. Ἠθικούς.
- Πρὸς τοὺς Βραδύνοντας, εἰς τὸ βάπτισμα
- Εἰς τὸ Βάπτισμα..
- Κατὰ τῶν τοκιζόντων
- Περὶ φιλοπτωχείας καὶ εὐποϊίας.
- Περὶ πορνείας.
- Πρὸς τοὺς πενθοῦντος ἐπὶ τοῖς ἀπὸ τοῦ παρόντος βίου μεθισταμένοις.
β. Δογματικούς:
- Κατὰ Μανιχαίων.
- Εἰς τὴν ἐαυτοῦ χειροτονία.
- Περὶ θεότητος Υἱοῦ καὶ Πνεύματος.
- Ἐγκώμιο εἰς τὸν δίκαιν Ἀβραάμ.
γ. Ἑορταστικούς:
- Εἰς τὸ Ἅγιο Πάσχα λόγοι πέντε.
- Εἰς τὴν Ἀνάληψη.
- Εἰς τὴν Πεντηκοστή.
δ. Ἐγκωμιστικούς:
- Εἰς τὸν Ἅγιο Στέφανο τὸν Πρωτομάρτυρα.
- Εἰς τὸν Μέγα Μάρτυρα Θεάδωρον.
- Εἰς τοὺς Ἁγίους Τεσσαράκοντα Μάρτυρας.
- Εἰς Γρηγάριον τὸν θαυματουργό.
ε. Ἐπιτάφιους:
- Εἰς Μελέτιο Ἀντιοχείας.
- Εἰς Πουλχερία.
- Εἰς τὴν Πλακίλλα.
- Ἐπιμνημόσυνον εἰς τὸν ἴδιον ἀδελφὸ Βασίλειο.
Διδασκαλία – Θεολογία:
Ἡ γνῶσις τοῦ Θεοῦ, μὲ τὴν βοήθεια τοῦ λογικοῦ, εἶναι ἀδύνατος. Ἡ ἀδυναμία, λοιπόν, τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ γέννα εἰς τὴν ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου τὴν ἐπιθυμία νὰ χρησιμοποιήσειἄλλο μέσον, μὲ τὸ ὁποῖον ὁπωσδήποτε θὰ γνωρίσει τὸν Θεό. Καὶ τὸ μέσον αὐτὸ εἶναι ἡ Πιστῆς. Μὲ τὴν Πίστη κατορθώνει ὁ ἄνθρωπος νὰ εἰσέλθει εἰς τὸν θεῖον γνόφον καὶ νὰ δεῖτὸ ἀθεώρητο κάλλος τοῦ Θεοῦ, σὰν ἄλλος Μωϋσῆς καὶ Δαβίδ!
Ὁ Γρηγόριος κατὰ τὴν Β΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο ἀγωνίστηκε πολὺ γιὰ νὰ ὑπερασπίσει τὴν καταπολεμούμενη θεότητα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.
Ἀνθρωπολογία:
Ἀφοῦ ἑτοιμάστηκε, λέγει, ὅλος ὁ πλοῦτος τῆς δημιουργίας τοῦ κόσμου, τελευταῖος σὰν βασιλεὺς δημιουργήθηκε ὁ ἄνθρωπος, τὸν ὁποῖον ὀνομάζει Μέγα καὶ τίμιο χρῆμα. Μόνον ὁ ἄνθρωπος πλάσθηκε κὰτ εἰκόνα καὶ ὁμοίωσιν τοῦ Δημιουργοῦ του, καὶ διαθέτει τὴν διάνοια καὶ τὸν λόγο. Ὁ Γρηγόριος δὲν εἶναι ἐχθρός της κοσμικῆς σοφίας, θέλει ὅμως αὐτὴ νὰ ὑπηρετεῖ τὸν Θεὸ καὶ τότε γίνεται πραγματικὴ σοφία.
Μυστικὴ Θεολογία:
Εἶναι ὁ πρῶτος, ὁ ὁποῖος θεμελίωσε τὴ Μυστικὴ θεολογία. Ἔργο τοῦ σχετικὸ εἶναι Περὶ τελειότητας καὶ τὸ Ὁποῖον χρὴ εἶναι τὸν Χριστιανό. /Ὁ Γρηγόριος ὁ Νύσσης δὲν διακρίθηκε γιὰ ἐκκλησιαστικὴ δράση, ὅπως ὁ δελφός του, ὁ Μέγας Βασίλειος. Εἶναι ὅμως φιλόσοφος καὶ ἔχει ἀγαπήσει ἀπεριόριστα τὴν ἔρευνα. Έπεσε, βέβαια, σὲ δογματικὰ σφάλματα ὅπως π.χ. στὸ Περὶ καθαρτηρίου πυρὸς καὶ περὶ ἀποκαταστάσεως τῶν πάντων στὰ ὁποῖα ὁδηγήθηκε ἀπό, τὴν ὑπερβολικὴ ἀγάπη προς τὸν Ὠριγένη. Γενικὰ ὅμως ἡ προσφορά του στὴν Ἐκκλησία εἶναι μεγάλη. Προς τιμὴν τοῦ ἔχει γράψει ὁμιλία ὁ Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, ἡ ὁποία ἀρχίζει: Φίλου πιστοῦ οὐκ ἐστὶν ἀντάλλαγμα. Η Ἅγια Ἕβδομη Οἰκουμενικὴ σύνοδος τὸν ὀνομάζει Πατέρα Πατέρων. Μὲ τὸ ἔργο τοῦ ἀσχολήθηκαν πολὺ ὁ διάσημος Ἑλληνιστὴς Καθηγητὴς τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Χάρβαντ Βερνερ Γιέγκερ καὶ ἔγραψε περίφημο σύγγραμμα στὴν Ἀμερική, στὸ ὁποῖον τιμάει πάρα πολὺ τὸν Ἅγιο. Η τίμια κάρα τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης μεταφέρθηκε ἀπὸ τὴν Μικρὰ Ἀσία, μετὰ ἀπὸ τὴν ἰκρασιατικὴ καταστροφή, στὴν Ἀθήνα,. Μαζὶ μὲ τὰ ἁγία λείψανα τοῦ Ἁγίου Μεγαλομαρτυρας Θεοδώρου καὶ τοῦ Ἁγίου Νέου Ἱερομάρτυρας Γεωργίου τοῦ Νεαπολίτου, εὑρίσκονται εἰς τὸν ἱερὸν Ναὸ τοῦ Ἁγίου Εὐσταθίου εἰς τὸν Περισσό της Ἀττικῆς. Είναι ἕνα προάστιο τῶν Ἀθηνῶν.
Στίχος
Ἡ Μούσα Γρηγόριε, οὐ Νύσσα θρόνος Οὗ Πιερίαν, ἀλλ’ Ἐδὲμ σκηνὴν ἔχει Γρηγόριον δεκάτη θανάτου κνέφαι ἀμφεκάλυψεν
Ἀπολυτίκιον Ἦχος γ΄ Θείας πίστεως
Θείαν γρήγορσιν, ἐνδεδειγμένος, στόμα σύντονον, τῆς εὐσεβείας, ἀναδείχθης ἱεράρχα Γρηγόριε. Τὴ γὰρ σοφία τῶν θείων δογμάτων σου, τῆς Ἐκκλησίας εὐφραίνει τό πλήρωμα. Πάτερ Ὅσιε, Χριστῶν τὸν Θεὸν ἱκέτευε δωρήσασθαι ἠμὶν τὸ μέγα ἔλεος.
Κοντάκιον Ἦχος α΄ Χορός ἀγγελικὸς
Τὸ ὄμμα τῆς ψυχῆς γρηγορῶν ἱεράρχα ὡς γρήγορος ποιμήν, ἀναδείχθης τῷ Κόσμω, καὶ ράβδω τῆς σοφίας σου, παμμακάριστε Ὅσιε πάντας ἤλασας τοὺς κακοδόξους ὡς λύκους, ἀδιάφθορον διατηρήσας τὴν ποίμνην, Γρηγόριε πάνσοφε.
Κοντάκιον. Ἦχος β’. Τὴν ἐν πρεσβείαις
Τῆς Ἐκκλησίας ὁ ἔνθεος Ἱεράρχης, καὶ τῆς σοφίας σεβάσμιος μυστολέκτης, Νύσσης ὁ γρήγορος νοῦς Γρηγόριος, ὁ σὺν Ἀγγέλοις χορεύων, καὶ ἐντρυφῶν τῷ θείω φωτί, πρεσβεύει ἀπαύστως ὑπὲρ πάντων ἠμῶν.
Μεγαλυνάριον
Χαίροις τῆς σοφίας ὁ θησαυρός, καὶ τῆς Ἐκκλησίας, θεορρήμων ὑφηγητής, Χαίροις θεοφθόγγων δογμάτων ἡ κιθάρα, Γρηγόριε Παμμάκαρ, Νύσσης ὁ Πρόεδρος.
ΠΗΓΗ: http://xristianos.gr
