Περὶ τοῦ σεβασμοῦ τῶν πιστῶν πρὸς τὴν Ὑπεραγίαν Δέσποιναν Θεοτόκον καὶ Ἀειπάρθενον Μαρίαν
καὶ περὶ τῶν ἁγίων αὐτῆς εἰκόνων καὶ περὶ τῶν ἱερῶν ναῶν τῶν τιμωμένων ἐπ᾿ ὀνόματι αὐτῆς
Ἡ Θεοτόκος τοσούτου ἀπέλαυε σεβασμοῦ παρὰ τῶν πιστῶν, τοσαύτης τιμῆς καὶ ἀγάπης, ὥστε πρὸς ταύτην μετὰ Θεόν, πλὴν τῆς λατρείας, τὰ δευτερεῖα τῆς τιμῆς, τοῦ σεβασμοῦ καὶ τῆς ἀγάπης ἀπέδιδαν. Ὁ σεβασμὸς τῶν πιστῶν πρὸς τὴν παρθένον Θεοτόκον Μαρίαν ἀνέρχεται εἰς αὐτὸν τὸν Α´ καὶ Β´ αἰῶνα, καὶ ἐπεβάλλετο ὑπ᾿ αὐτῶν τῶν Ἱερῶν Γραφῶν μνημονευουσῶν τοῦ ὀνόματος αὐτῆς ὡς κεχαριτωμένης καὶ εὐλογημένης καὶ ὡς εὑρούσης χάριν παρὰ τῷ Θεῷ μόνης μεταξὺ πασῶν τῶν γυναικῶν.
*****
Αὕτη ἡ Θεοτόκος ἐν πνεύματι προφητικῷ ἤδη ἀναγγελεῖ τὴν περιωπὴν αὐτῆς μεταξὺ πασῶν τῶν γενεῶν, λέγουσα: «Ἰδοὺ γὰρ ἀπὸ τοῦ νῦν μακαριοῦσί με πᾶσαι αἱ γενεαί κτλ.» (Λουκ. α´ 48). Καὶ ἀληθῶς ἀπὸ τοῦ χρόνου ἐκείνου ἤρξατο ὁ μακαρισμὸς τῆς Θεοτόκου. Τὴν Θεοτόκον ἐμακάρισε πρώτη ἡ Ἐλισάβετ, ἥτις, πλησθεῖσα πνεύματος ἁγίου, ἀνεφώνησε φωνῇ μεγάλῃ καὶ εἶπεν «Εὐλογημένη σὺ ἐν γυναιξὶ καὶ εὐλογημένος ὁ καρπὸς τῆς κοιλίας σου, καὶ μακαρία ἡ πιστεύσασα, ὅτι ἔσται τελείωσις τοῖς λελαλημένοις αὐτῇ παρὰ Κυρίου» (Λουκ. α´ 42-45).
Ἐπίσης αἱ σύγχρονοι γυναῖκες αἱ θεωροῦσαι τὴν παρθένον ἀγκαλοφοροῦσαν τὸ θεῖον βρέφος πάντως θὰ ἐμακάριζον αὐτήν.
Ὁ εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς ἀναφέρει τὴν ἐπάρασαν φωνὴν ἐκ τοῦ ὄχλου καὶ μακαρίσασαν τὴν γαλακτοτροφήσασαν τὸν Κύριον Μητέρα (ια´ 27).
*****
Ἐκ τῆς χριστιανικῆς ἀρχαιολογίας μανθάνομεν ὅτι αἱ εἰκόνες τῆς θεομήτορος εἰκονίζοντο καὶ ἐτιμῶντο ἀπὸ τοῦ Α´ ἤδη καὶ Β´ αἰῶνος. Καὶ οὐκ ἦν ἄλλως γενέσθαι, τοῦ Εὐαγγελίου αὐτοῦ συνιστώντας τὴν τιμὴν πρὸς τὴν Θεοτόκον Παρθένον Μαρίαν, καὶ αὐτῆς τῆς Θεοτόκου ἀναγγελούσης ὅτι «ἀπὸ τοῦ νῦν μακαριοῦσί με πᾶσαι αἱ γενεαί». Ὅθεν ἡ Θεοτόκος ἐτιμᾶτο καὶ ἐμακαρίζετο ἀπὸ πασῶν τῶν γενεῶν τῶν ἀπὸ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ αὐτῆς μέχρι σήμερον καὶ θέλει μακαρίζεται μέχρι τῆς συντελείας τῶν αἰώνων. Οἱ τὴν τιμὴν δὲ καὶ τὸν μακαρισμὸν τῆς Θεοτόκου μὴ προσφέροντες πρὸς ῥητὰς τοῦ Εὐαγγελίου ἐντολὰς ἀντιστρατεύονται, διότι ὅλον τὸ Εὐαγγέλιόν ἐστι νόμος, καὶ ἡ ἀθέτησις ἑνὸς ἰῶτα ἢ μιᾶς κεραίας ἐστὶν ἀθέτησις τοῦ νόμου.
*****
Κατά τὴν Γ´ πλέον ἑκατονταετηρίδα ὁ σεβασμὸς πρὸς τὴν Θεοτόκον ἐξεδηλοῦτο μέγας. Ἡ χριστιανικὴ ὑμνῳδία ὑμνεῖ τὴν Παρθένον καὶ Θεοτόκον Μαρίαν ὡς Βασίλισσαν τοῦ Οὐρανοῦ καὶ Κυρίαν τῶν Ἀγγέλων. Κατὰ τὴν ἐποχὴν δὲ ταύτην ἀνεφάνησαν ἔν τισι χώραις, ἔνθα εὐάριθμοι χριστιανοὶ συνοικοῦν μετὰ πολυαρίθμων ἐθνικῶν, κακόδοξοί τινες, οἵτινες ἀνήγαγον τὸν πρὸς τὴν Θεοτόκον σεβασμὸν εἰς λατρείαν καὶ ἀπένειμαν τῇ Παρθένῳ Μαρίᾳ ἰσόθεον τιμὴν κατὰ μίμησιν τῶν ἀπὸ τῶν ἐθνικῶν λατρευομένων γυναικείων θεοτήτων.
Ἡ κακόδοξος αὕτη αἵρεσις ἐπεκλήθη τῶν Κολλυριδιανῶν διὰ τοὺς πλακοῦντας ἢ κολλυρίδας, ἃς ὡς θυσίαν προσέφεραν καθ᾿ ὡρισμένην ἡμέραν ἐπὶ δίφρου καὶ οὓς ἔπειτα ἔτρωγαν (Ἐπιφάνιος ἐν αἱρέσει 78 καὶ 79). Κατὰ τὴν αὐτὴν ἐποχὴν ἀνεφάνησαν καὶ οἱ ἐκ διαμέτρου ἀντίθετοι τῶν Κολλυριδιανῶν, οἱ Ἀντιδικομαριανῖται λεγόμενοι, οἱ τὴν δόξαν τῆς Μητρὸς τοῦ Κυρίου μὴ ἀνεχόμενοι, οἵτινες καὶ ἐπὶ τοσοῦτον ἐξετραχηλίσθησαν, ὥστε νὰ τολμήσωσι νὰ εἴπωσιν, ὅτι ἡ Παρθένος μετὰ τὴν γέννησιν τοῦ Σωτῆρος συνῆλθεν ἀνδρὶ καὶ ἔτεκε καὶ ἄλλα τέκνα. Ταύτης τῆς αἱρέσεως ζηλωταὶ ἐγένοντο καὶ οἱ νεώτεροι ἀντιδικομαριανῖται, οἱ τὴν ἀειπαρθενίαν καὶ τὴν προσωνυμίαν Θεοτόκος ἀρνούμενοι.
*****
Τάς αἱρέσεις ταύτας ἡ Ἐκκλησία κατεδίκασε καὶ κατέκρινε, καὶ εὐκρινῶς διετύπωσε τὴν ὀρθὴν καὶ ἀσφαλῆ αὐτῆς δόξαν, καθ᾿ ἣν τὴν ἀειπάρθενον κόρην ὡς Θεοτόκον ὀφείλομεν νὰ τιμῶμεν, οὐχὶ δὲ ὡς Θεὸν νὰ προσκυνῶμεν (Κύριλλος). Αἱ αἱρέσεις τῶν Κολλυριδιανῶν καὶ τῶν Ἀντιδικομαριανιτῶν, αἱ κατὰ τὴν Γ´ Ἑκατονταετηρίδα ἐμφανισθεῖσαι, μαρτυροῦσι παρεκτροπὴν ἀπὸ τῆς ἀληθοῦς δόξης τῆς Καθολικῆς Ἐκκλησίας, ἥτις εὑρίσκετο ἐν τῷ μέσῳ τῶν δύο ἐκ διαμέτρου ἀντιθέτων αἱρέσεων.
*****
Ὁ Ἐπιφάνιος ἐν αἱρέσει οη´ κεφ. 23 λέγει «Ἄλλους πάλιν ἀφραίνοντας εἰς τὴν ὑπὲρ τῆς αὐτῆς ἁγίας ἀειπαρθένου ὑπόθεσιν, ἀντὶ Θεοῦ ταύτην προσάγειν ἐσπουδακότας καὶ σπουδάζοντας, καὶ ἐν ἐμβροντήσει τινὶ καὶ φρενοβλαβείᾳ φερομένους. Διηγοῦνται γὰρ ὥς τινες γυναῖκες ἐν τῇ Ἀραβίᾳ ἀπὸ τῶν μερῶν τῆς Θρᾴκης τοῦτό γε τὸ κενοφώνημα ἐνηνόχασιν, ὡς εἰς ὄνομα τῆς ἀειπαρθένου κολλυρίδα τινὰ ἐπιτελεῖν, καὶ συνάγεσθαι ἐπὶ τὸ αὐτό, καὶ εἰς ὄνομα τῆς ἁγίας Παρθένου ὑπὲρ τὸ μέτρον τι πειρᾶσθαι ἀθεμίτῳ καὶ βλασφήμῳ ἐπιχειρεῖν πράγματι, καὶ εἰς ὄνομα αὐτῆς ἱερουργεῖν διὰ γυναικῶν».
Καὶ ἐν αἱρέσει οθ´ κεφ. 1 λέγει «Ἡ αἵρεσις πάλιν ἐν τῇ Ἀραβίᾳ ἀπὸ τῆς Θρᾴκης καὶ τῶν ἄνω μερῶν τῆς Σκυθίας ἀνεδείχθη… τινὲς γυναῖκες κουρικόν τινα κοσμοῦσαι, (ἤτοι δίφρον τετράγωνον), ἁπλώσασαι ἐπ᾿ αὐτὸν ὀθόνην, ἐν ἡμέρᾳ τινὶ φανερᾷ τοῦ ἔτους, ἐν ἡμέραις τισιν ἄρτον προτιθέασι καὶ ἀναφέρουσιν εἰς ὄνομα τῆς Μαρίας, αἱ πᾶσαι δὲ ἀπὸ τοῦ ἄρτου μεταλαμβάνουσιν».
Οὐχ ἧττον κατὰ τὴν Δ´ ἤδη ἑκατονταετηρίδα ἡ εὐλάβεια καὶ ὁ σεβασμὸς πρὸς τὴν Θεομήτορα ἐξεδηλώθη καὶ ἐξωτερικῶς ἐπὶ μᾶλλον λαμπρότερος δι᾿ ἀνεγέρσεως μεγαλοπρεπῶν Ἱερῶν Ναῶν ἀφιερωμένων εἰς τὸ ὄνομα τῆς Θεομήτορος. Ἡ Θεοτόκος ἦν καὶ ἐστι καὶ ἔσται τοῖς πιστοῖς ἡ ἄμαχος προστάτις καὶ ὁ ταχὺς ἀντιλήπτωρ καὶ βοηθός. Ταύτην ἐπεκαλοῦντο ἐν κινδύνοις καὶ ἐν θλίψεσι, καὶ ταύτην εἶχον ὑπέρμαχον στρατηγὸν ἐν τοῖς πολέμοις. Ἡ ἀπροσμάχητος αὐτῆς δύναμις συνέτριβε τοὺς πολεμίους καὶ ἡ μητρικὴ πρὸς τὸν Υἱὸν καὶ Θεὸν Αὐτῆς παρρησία τὸ θεῖον ἐπὶ τοὺς πιστοὺς ἐδαψίλευεν ἔλεος. Ἡ εὐλάβεια τῶν πιστῶν πρὸς τὴν Θεομήτορα ἀπὸ τοῦ χρόνου τῆς καταδίκης τῆς αἱρέσεως τοῦ Νεστορίου ἐξεδηλοῦτο καθ᾿ ἅπαν τὸ Ῥωμαϊκὸν κράτος διὰ λαμπρῶν ἑορτῶν καὶ πνευματικῶν πανηγύρεων, οἱ δὲ πανταχοῦ ἀνεγειρόμενοι ἐπ᾿ ὀνόματι τῆς θεομήτορος μεγαλοπρεπεῖς ναοὶ λαμπρῶς διεκοσμοῦντο καὶ κάλλει διέπρεπον.
*****
Ἡ ἠδραιωμένη δὲ αὐτὴ ἐν ταῖς καρδίαις τῶν πιστῶν εὐλάβεια πρὸς τὴν Θεοτόκον καὶ ἀειπάρθενον Μητέρα τοῦ Κυρίου, ἀρξαμένη ἀπὸ τῆς ἀναδείξεως αὐτῆς ὡς Μητρὸς τοῦ Κυρίου, διετέλεσεν ἀμετάπτωτος καθ᾿ ὅλους τοὺς αἰῶνας καὶ θέλει διαμείνῃ παρὰ τοῖς πιστοῖς εἰς ἅπαντα τὸν αἰῶνα ἀσάλευτος.
Περὶ τῆς προσωνυμίας Θεοτόκος
Ἡ προσωνυμία Θεοτόκος, δι᾿ ἧς προσφωνεῖται ἡ Ὑπεραγία Δέσποινα ἡμῶν καὶ Μήτηρ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, εἶναι ἡ μόνη προσήκουσα αὐτῇ ἐπωνυμία. Οἱ ἀποκρούοντες τὸ ὄνομα Θεοτόκος λέγουσιν ὅτι ὅλοι οἱ σημαντικοὶ πατέρες τῆς ὀρθοδόξου Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας μέχρι τοῦ Ἐπιφανίου, ἤτοι ἐπὶ 400 ἔτη μ.Χ. οἷον Πολύκαρπος, Εἰρηναῖος, Ἰουστίνος ὁ μάρτυς, Κλήμης ὁ Ἀλεξανδρεύς, Χρυσόστομος, Βασίλειος εἰς τὰ γνήσια συγγράμματα αὐτῶν, ἀναφέροντες τὸ ὄνομα τῆς Παναγίας, ὀνομάζουσιν ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον Μαρίαν, Μητέρα τοῦ Χριστοῦ, Μαρίαν Παρθένον, Ἁγίαν Παρθένον κτλ. ἀλλὰ ποτὲ Θεοτόκον» λέγουσι δ᾿ ὅτι τὸ ὄνομα τοῦτο ἔγεινε συχνότατον ἀπὸ τῆς ἐν Ἐφέσῳ τῷ 430 μ.Χ. συνελθούσης Οἰκουμενικῆς Γ´ Συνόδου.
*****
Πρὸς ταῦτα ἀπαντῶμεν, ἐξ αὐτῶν τούτων τῶν θείων Πατέρων καὶ διδασκάλων τῆς ἐκκλησίας φέροντες τὰς ἀποδείξεις. Καὶ ἐν τοῖς προφήταις καὶ ἐν πάσῃ τῇ Κ. Διαθήκῃ, ἐν οἷς ἡ ἐκ παρθένου γέννησις τοῦ Χριστοῦ προφητεύεται καὶ εὐαγγελίζεται, Θεοτόκος ἡ Μαριὰμ κηρύττεται, διότι αὕτη ἐγέννησεν οὐκ ἄνθρωπον ψιλόν, ἀλλὰ Θεὸν σεσαρκωμένον ἀληθῶς καὶ κυρίως, καὶ τοιαύτην πιστεύοντες ὁμολογοῦσι, συνῳδὰ πρὸς τὴν δόξαν τῆς Ὀρθοδόξου ἡμῶν Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας καὶ ἅπαντες ἐν γένει οἱ ἱεροὶ τῆς ἐκκλησίας φωστῆρες ἀπὸ τοῦ πρώτου μέχρι τοῦ ἐσχάτου ὡς παραδεχόμενοι τὴν παρθένον Μαρίαν Μητέρα Θεοῦ.
*****
Καὶ ἐν πρώτοις παρὰ τῷ Ὠριγένει πρώτῳ (τῷ 230 μ.Χ.) εὑρίσκομεν πρῶτον τὸ ὄνομα τῆς Παρθένου Θεοτόκος. Οὗτος Θεοτόκον τὴν παρθένον ἐκάλεσεν ἑρμηνεύων τὸ λγ´ ἐδάφιον τοῦ κβ´ κεφ. τοῦ Δευτερονομίου, «τὴν ἤδη μεμνηστευμένην γυναῖκα καλεῖ οὕτω καὶ ἐπὶ τοῦ Ἰωσὴφ καὶ τῆς Θεοτόκου ἐλέχθη». Ὁ Ὠριγένης, ὁ κατακριθεὶς δι᾿ ἄλλας αὐτοῦ κακοδοξίας δὲν κατεκρίθη διὰ τὸ ὄνομα «Θεοτόκος», ὅπερ θὰ ἐγίνετο, ἐὰν τοῦτο ἧτο καινόν τι προσφώνημα καὶ οὐχὶ παλαιόν. Καὶ σημείωσαι ὅτι ὁ Ὠριγένης μαθητὴς ἦν τοῦ Ἱεροῦ Κλήμεντος τοῦ Ἀλεξανδρέως τοῦ ἐν ἔτει 180 μετὰ Χριστὸν ἀκμάσαντος, καὶ δῆλον, ὅτι παρ᾿ αὐτοῦ ἐμυήθη τὴν ἱερὰν συνήθειαν τὴν ἐν τῇ ἐκκλησία καὶ τοῖς πᾶσι γνωστὴν ἐντεῦθεν καὶ οὐ κατεκρίθη.
*****
Καὶ Διονύσιος ὁ Ἀλεξανδρείας τῷ 250 γράφων πρὸς Παῦλον τὸν Σαμοσατέα λέγει: «τὸν σαρκωθέντα ἐκ τῆς Ἁγίας Παρθένου καὶ Θεοτόκου Μαρίας».
*****
Καὶ Γρηγόριος ὁ Νεοκαισαρείας ὁ θαυματουργὸς τῷ 275 (λόγ. εἰς τὸν Εὐαγγελισμόν) λέγει: «ταύτης οὖν τῆς προφητείας τὴν ᾡδὴν ἡ Ἁγία Θεοτόκος ἀνέπεμπε λέγουσα, Μεγαλύνει ἡ ψυχή μου τὸν Κύριον κτλ.»
*****
Καὶ ὁ Ἱερὸς Μεθόδιος ἐπίσκοπος Πατάρων καὶ ἐκκλησιαστικὸς συγγραφεὺς (τῷ 300-311) λέγει: «Καὶ δὴ λαβομένη ἡ Θεοτόκος τὸν ἐκ τοῦ ἀχράντου καὶ παναμώμου αὐτῆς θυσιαστηρίου σαρκωθέντα ζωοποιὸν καὶ ἀνέκφραστον ἄνθρακα, ὡς λαβίδι…» Καὶ ἀλλαχοῦ: «ἐπὶ τούτοις παρρησιασάμενος ὁ δίκαιος, καὶ τῇ προτροπῇ εἶξας τῆς διακονησαμένης Θεῷ πρὸς ἀνθρώπους θεομήτορος…» Καὶ ἀλλαχοῦ πάλιν «τί πρὸς σὲ φθέγξομαι, ὦ μῆτερ παρθένε, καὶ παρθένε μῆτερ; Πατρικοῖς σε ὕμνοις προσφθέγξομαι, θύγατερ Δαυὶδ καὶ μῆτερ τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ Δαυίδ… ὢ πασῶν γενεῶν ὑψηλοτέρα καὶ πάντων ὁρατῶν τε καὶ ἀοράτων δημιουργημάτων τιμιωτέρα φανεῖσα, διὰ σοῦ γέγονε Κύριος ὁ Θεὸς τῶν δυνάμεων μεθ᾿ ἡμῶν. Εὖγε εὖγε εὖγε Μῆτερ Θεοῦ, καὶ δούλη».
*****
Καὶ ὁ Ἀλεξανδρείας Ἀλέξανδρος ὁ μετὰ τὸν Ἀχιλλὰν τῷ 320, γράφων πρὸς τὸν Κωνσταντινουπόλεως Ἀλέξανδρον τὸν ἐπὶ τῆς Α´ οἰκουμενικῆς ἁγίας Συνόδου, καὶ Ἄμμων Ἐπίσκοπος Ἀνδριανουπόλεως, Θεοτόκον τὴν Παρθένον ἐκάλουν.
*****
Καὶ ὁ Παμφίλου Εὐσέβιος τῷ 320 (ἐν βίῳ Κωνσταντίνου κεφ. μγ´) λέγει: «Διὸ δὴ βασιλὶς ἡ θεοσεβεστάτη (Ἑλένη), τῆς Θεοτόκου τὴν κύησιν (ἤτοι τὴν Βηθλεέμ), μνήμασι θαυμαστοῖς κατεκόσμοι». Καὶ μητέρα Θεοῦ ὁ αὐτὸς ὀνομάζει τὴν Παρθένον, λέγων «ἀνάγκη γὰρ τὸν δημιουργὸν τῶν ἔργων αὐτοῦ κήδεσθαι, ἐπεὶ δὲ κοσμικῷ σώματι πλησιάζειν ἔν τε τῇ γῇ χρονίζειν ἔμελλε, τῆς χρείας τοῦτο ἀπαιτούσης, νέαν τινὰ γέννησιν ἑαυτοῦ ἐμηχανήσατο, χωρὶς γὰρ τοι γάμων σύλληψις, καὶ Ἁγνῆς παρθενίας εἰλειθυῖα, καὶ Θεοῦ μήτηρ, κόρη κτλ.» (βλ. αὐτόθι σ. 162).
*****
Καὶ ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ὁ φωστὴρ τῆς Ἀλεξανδρείας τῷ 330 λέγει «καὶ αὐτὸς δὲ ὁ Ἄγγελος δρώμενος ὁμολογεῖ ἀπεστάλαι παρὰ τοῦ δεσπότου, ὡς ἐπὶ Ζαχαρίου ὁ Γαβριήλ, καὶ ἐπὶ τῆς Θεοτόκου Μαρίας ὁ αὐτὸς ὡμολόγησε». Καὶ πάλιν «σκοπὸς τοίνυν οὗτος καὶ χαρακτὴρ τῆς ἁγίας Γραφῆς, ὡς πολλάκις εἴπομεν, διπλῆν εἶναι τὴν περὶ τοῦ Σωτῆρος ἐπαγγελίαν ἐν αὐτῇ ὅτι τε ἀεὶ Θεὸς ὣν καὶ υἱός ἐστι, λόγος ὣν καὶ ἀπαύγασμα καὶ σοφία τοῦ Πατρός, καὶ ὅτι ὕστερον δι᾿ ἡμᾶς σάρκα λαβὼν ἐκ παρθένου τῆς Θεοτόκου Μαρίας ἄνθρωπος γέγονε». Καὶ πάλιν «ὅθεν καὶ γενομένης τῆς σαρκὸς ἐκ τῆς Θεοτόκου Μαρίας, αὐτὸς λέγεται γεγεννῆσθαι ὁ τοῖς ἄλλοις γέννησιν εἰς τὸ εἶναι παρέχων καὶ ὁ Ἰωάννης γενομένης φωνῆς παρὰ τῆς Θεοτόκου Μαρίας ἐσκίρτησεν ἐν ἀγαλλιάσει». Καὶ πάλιν «πόσον ἂν τὶς εἶποι τὸ καύχημα τῆς Ἁγίας παρθένου, καὶ θεοειδοῦς Μαρίας». Καὶ ἀλλαχοῦ, «Διὸ καὶ παρθενομήτωρ ὡς Θεοτόκος ἡ Ἁγία Μαρία.» (Ἀθανασ. λογ. γ. κατὰ Ἄρειον: τόμ. α´ σελ. 563-579-583, τόμ. β´ σελ. 824-875-1271 τόμ. γ´ σελ. 1351 κ. ἐξ.).
*****
Καὶ Γρηγόριος ὁ θεολόγος τῷ 370, (ἐπιστ. πρὸς Κληδ. τόμ. α´ σελ. 738) κατὰ Ἀπολλιναρίου, λέγει: «Εἰ τις οὐ Θεοτόκον τὴν Μαρίαν ὑπολαμβάνει χωρίς ἐστι τῆς Θεότητος.» Καὶ πάλιν ὁ αὐτὸς (λόγος α´ περὶ Υἱοῦ, πρὸς Ἕλληνας) «Ποῦ γὰρ ἐν τοῖς σοῖς ἔγνως Θεοτόκον παρθένον;» ὡσαύτως καὶ ἐν λόγῳ λε´ «Θεοτόκον παρθένον» τὴν Παναγίαν ὀνομάζει.
*****
Καὶ Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος τῷ 400 (λόγ. εἰς τὴν Ἁγίαν παρθένον τόμ. ε´ σελ. 876 Ἐκδ. Ἔτον.) λέγει: «Οὐδὲν τοίνυν ἐν βίῳ οἷον ἡ Θεοτόκος Μαρία, περίελθε, ὦ ἄνθρωπε, πᾶσαν τὴν κτίσιν τῷ λογισμῷ, καὶ βλέπε εἴ ἐστιν ἴσον ἢ μεῖζον τῆς Ἁγίας Θεοτόκου παρθένου, περινόστησον τὴν γῆν, περίβλεψον τὴν θάλασσαν, πολυπραγμόνησον τὸν ἀέρα, τοὺς οὐρανοὺς τῇ διανοίᾳ ἐρεύνησον, τὰς ἀοράτους πάσας δυνάμεις ἐνθυμήθητι, καὶ βλέπε εἴ ἐστιν ἄλλο τοιοῦτον θαῦμα ἐν τῇ κτίσει». Καὶ πάλιν ὁ αὐτὸς «Καὶ νῦν οὐ λείπει τῷ Θεῷ Δεβώρα, οὐ λείπει τῷ Θεῷ Ἰσραήλ, ἔχομεν γὰρ καὶ ἡμεῖς τὴν Ἁγίαν Παρθένον Θεοτόκον Μαρίαν πρεσβεύουσαν ὑπὲρ ἡμῶν, εἰ γὰρ ἡ τυχοῦσα γυνὴ ἐνίκησε, πόσῳ μᾶλλον ἡ τοῦ Χριστοῦ μήτηρ καταισχύνει τοὺς ἐχθροὺς τῆς ἀληθείας;» (Λόγ. περὶ τοῦ χρησίμως τὰς προφητείας ἀσαφεῖς εἶναι). Καὶ πάλιν ὁ αὐτός: «Ἐὰν οὖν εἴπωσιν ὅτι τῶν οὐρανίων ἐστὶν ὁ Μελχισεδέκ, ἢ ἄλλου τινὸς χωρίου, ἀκουσάτωσαν ὅτι καὶ αὐτὸς γόνυ κάμπτει τῷ Χριστῷ τῷ σαρκωθέντι ἐκ τῆς Θεοτόκου Μαρίας, λέγει γὰρ ὁ Ἀπόστολος κτλ.» (Ἰωάν. Χρυσοστ. εἰς Μελχισεδὲκ τόμ. στ´ 296). Καὶ πάλιν «ὁ Θεὸς οὖν οὐ μόνον ἔβλεπε τὴν τῶν Ἰουδαίων ἀκμάζουσα εὐσέβειαν, ἀλλὰ καὶ τὴν μετὰ ταῦτα τῶν πιστῶν εὐσέβειαν προῄδει ὅτι ἔμελλε προϊέναι ἐκ τῆς Ἰουδαίας ἡ Ἁγία Θεοτόκος παρθένος, προεώρα τὸν χορὸν τῶν Ἀποστόλων, προέβλεπε τὰ τάγματα τῶν ὁμολογητῶν, τὰς μυριάδας τῶν Ἰουδαίων τῶν μελλόντων πιστεύειν κτλ.» (εἰς τὴν δ´ ἡμερ. τῆς Κοσμοποιΐας τόμ. στ´ σελ. 475).
*****
Καὶ ὁ Πρόκλος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, μαθητὴς Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, καὶ θεῖος τῆς Ἐκκλησίας Πατὴρ λέγει: «Συνεκάλεσαν ἡμᾶς νῦν ἐνταῦθα ἡ Ἁγία Θεοτόκος καὶ παρθένος Μαρία τὸ ἀμόλυντον τῆς παρθενίας κειμήλιον, ὁ λογικὸς τοῦ δευτέρου Ἀδὰμ παράδεισος, τὸ ἐργαστήριον τῆς ἑνώσεως τῶν φύσεων, ἡ πανήγυρις τοῦ σωτηρίου συναλλάγματος, ἡ παστὰς ἐν ᾗ ὁ λόγος ἐνυμφεύσατο τὴν σάρκα, ἡ ἔμψυχος τῆς φύσεως βάτος, ἡ παρθένος καὶ οὐρανός, ἡ μόνη Θεοῦ πρὸς ἀνθρώπους γέφυρα, ὁ φρικτὸς τῆς οἰκονομίας ἱστός, ἐν ᾧ ἀρρήτως ὑφάνθη ὁ τῆς ἑνώσεως χιτών…», (ἐγκωμ. εἰς τὴν Θεοτόκον κτλ 6). Καὶ ὁ Ἱερὸς Αὐγουστίνος τῷ 400 (λόγ. περὶ φύσ. καὶ χάριτ. κεφ. λστ´) λέγει: «Πλὴν μόνης τῆς Θεοτόκου πάντες οἱ λοιποὶ ἥμαρτον, κατὰ τό, ἐὰν εἴπωμεν ὅτι ἁμαρτίαν οὐκ ἔχομεν, ψευδόμεθα, μόνη γὰρ ἡ Θεοτόκος πλείονα ἔλαβε χάριν».
*****
Ὁ δὲ Ἱερὸς Θεοδώρητος τῷ 436 μαρτυρεῖ στεντορείως ὅτι παράδοσις καὶ διδασκαλία ἐστὶν ἀποστολικὴ νὰ ὀνομάζωμεν τὴν Μαριὰμ Θεοτόκον, λέγει γάρ: «τῶν πάλαι καὶ πρόπαλαι τῆς ὀρθοδόξου πίστεως κηρύκων κατὰ τὴν Ἀποστολικὴν παράδοσιν Θεοτόκον διδαξάντων ὀνομάζει καὶ πιστεύει τήν τοῦ Κυρίου μητέρα» (Βλέπ. Θεοδ. ἐπιστ. Σπορακίῳ τόμ. δ´ σελ. 639).
*****
Γρηγόριος δὲ ὁ Νύσσης εἰς τὴν γέννησιν τοῦ Κυρίου (Τόμ. III σελ. 460) λέγει περὶ τῆς μητρὸς τοῦ Κυρίου ἡ «Θεομήτωρ Παρθένος», τὸ δὲ θεομήτωρ ἐρρήθη κατὰ τὸ θεοπάτωρ, ὅπερ εἶναι ἐπίθετον ἀποδιδόμενον τῷ προφήτῃ Δαυὶδ παρὰ τῶν ὑμνογράφων καὶ τῶν Ἀρχαίων πατέρων τῆς Ἐκκλησίας ἕνεκεν τῆς ἐξ αὐτοῦ κατὰ σάρκα καταγωγῆς τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Οὕτως ὁ Χρυσόστομος (περὶ ψευδοδιδασκαλίας, τόμ. στ´ Παρίσιοι 478) λέγει: «ὁ θεοπάτωρ Δαυὶδ περὶ τῶν τοιούτων πολλοὺς μόχθους κατέβαλε».
*****
Καὶ Διονύσιος ὁ Ἀρεοπαγίτης (ἐπιστολὴ VIII Ἀριθμ. 1 σελ. 778) λέγει: «τὶ τὸν θεοπάτορα Δαυὶδ ἐποίει θεοφιλῆ;» Ἐὰν λοιπὸν ὁ προφήτης Δαυὶδ καλῆται θεοπάτωρ διότι εἶναι προπάτωρ τῆς παρθένου Μαρίας, διατὶ αὕτη νὰ μὴ λέγεται θεομήτωρ ἡ τεκοῦσα τὸν Ἰησοῦν τὸν Θεόν; εἰ δὲ καὶ λέγεται θεομήτωρ, διατὶ οὐχὶ καὶ Θεοτόκος;
*****
Ἐὰν τὰ ἐπίθετα θεομήτωρ καὶ Θεοτόκος δὲν ἦσαν ἐν χρήσει ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ οὐδεὶς τῶν πατέρων καὶ τῶν συγγραφέων τῶν πρώτων αἰώνων θὰ ἐποιεῖτο χρῆσιν ἐν τῇ συγγραφῇ τοῦ ἐπιθέτου τούτου, διότι θὰ ἀπεδοκιμάζετο ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ Ἐκκλησία ὅμως οὐ μόνον δὲν ἀπεδοκίμασεν, ἀλλὰ καὶ τοῦ καιροῦ ἐπιστάντος ἐπεκύρωσε τὸ ἱερὸν προσωνύμιον τῆς Παρθένου «Θεοτόκος» διὰ τῆς Γ´ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, δι᾿ ἧς κατεδίκασε μὲν τὸν αἱρετικὸν Νεστόριον τὸν βλασφήμως ἀποκαλέσαντα τὴν Παρθένον Χριστοτόκον, ἀνεκήρυξε δὲ ταύτην κυρίως καὶ ἀληθῶς Θεοτόκον. Μάτην ἄρα οἱ καινοὶ διδάσκαλοι, οἱ Νεστοριανοὶ τῆς ἐποχῆς μας, κατὰ τοῦ ἐπιθέτου Θεοτόκος καταφέρονται.
*****
Ὁ Ἱππόλυτος μαθητὴς τοῦ Εἰρηναίου τοῦ μαθητοῦ τοῦ Πολυκάρπου μαθητοῦ τοῦ εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου οὐ χρῆται μὲν τῇ λέξει Θεοτόκος, χρῆται ὅμως ἰσοδυνάμοις ἄλλαις λέξεσιν ἐξ ὧν ἡλίου φαεινότερον γίνεται, ὅτι Θεοτόκον ταύτην ἐθεώρει καὶ ἐπίστευεν «Εἶπέ μοι, λέγει, ὦ μακαρία Μαρία, τί ἦν τὸ ὑπὸ Σοῦ ἐν τῇ κοιλίᾳ συνειλημμένον καὶ τί ἦν τὸ ὑπὸ Σοῦ ἐν παρθενικῇ μήτρᾳ βασταζόμενον; Λόγος γὰρ ἦν Θεοῦ πρωτότοκος ἀπ᾿ οὐρανῶν ἐπὶ σὲ κατερχόμενος, καὶ ἄνθρωπος πρωτότοκος ἐν κοιλίᾳ πλασσόμενος…» (παρὰ Θεοδωρ. Διαλ. Α´ τόμ. 4 σελ. 27 Ἐκδ. Εὐγεν. τοῦ Βουλγ.). Τὸ Ἀειπάρθενον αὐτῆς ἐξόχως διαγράφων λέγει: «ὁ τῶν ὅλων Δημιουργὸς ἐκ τῆς Παναγίας ἀειπαρθένου Μαρίας κατὰ σύλληψιν ἄχραντον, δίχα τροπῆς ἑνουσιώσας ἑαυτῷ ψυχὴν νοερὰν μετὰ αἰσθητικοῦ σώματος, γέγονεν ἄνθρωπος φύσει κακίας ἀλλότριος ὅλος Θεὸς αὐτός…» (Κατὰ Βύρωνος καὶ Ἥλικος τ. 10 σελ. 840 éd. Migne).
*****
Ἡ ἄκρα πρὸς τὴ θεομήτορα εὐσέβεια τοῦ ἁγίου Ἱππολύτου ἡ κληρονομικῷ τινι δικαιώματι μεταδοθεῖσα διὰ τοῦ ἀποστόλου Ἰωάννου, τοῦ Πολυκάρπου καὶ τοῦ Εἰρηναίου, δείκνυται καὶ ἐκ τῶν ἑπομένων αὐτοῦ λόγων: «ἐν χρόνῳ παρὼν ὁ Σωτὴρ ἐκ τῆς Παρθένου τῆς Κιβωτοῦ, τὸ ἴδιον σῶμα τῷ κόσμῳ προσήνεγκεν, χρυσίῳ καθαρῷ κεχρυσωμένης ἔνδοθεν μὲν τῷ λόγῳ, ἔξωθεν δὲ τῷ Πνεύματι τῷ ἁγίῳ, ὥστε ἀποδέδεικται ἡ ἀλήθεια, καὶ πεφανέρωται ἡ Κιβωτός» (εἰς Δανιὴλ τ. 10 σελ. 648 éd. Migne).
*****
Ὁ σοφώτατος Οἰκονόμος παραδεχόμενος ὡς γνησίαν τὴν Ἐπιστολὴν τὴν φερομένην ὑπὸ τὸ ὄνομα τοῦ ἁγίου Διονυσίου τοῦ Ἀλεξανδρείας πρὸς τὸν Παῦλον τὸν Σαμοσατέα, ἐν ᾗ φέρεται τὸ ὄνομα Θεοτόκος, λέγει «Τὸ Θεοτόκος θεόχρηστον ὄνομα ἔγραφε καὶ ἐξηγεῖ Ὠριγένης (ἐγεννήθη οὖτος τῷ 186 μ.Χ.), ὡς ἀνέκαθεν ἤδη σύνηθες ἐπ᾿ αὐτοῦ ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ, «Ὁ Ὠριγένης ἐν τῷ α´ τόμῳ τῶν εἰς τὴν πρὸς Ῥωμαίους τοῦ Ἀποστόλου ἐπιστολὴν ἑρμηνεύων πῶς Θεοτόκος λέγεται, πλατέως ἐξήγησε» (Σωκρ. ἐκκλ. Ἱστορ. Ζ´, 32), σῴζεται δὲ καὶ ἄλλη τοῦ Ὠριγένους αὐτοῦ ῥῆσις εἰς Δευτερ. κβ´ 23. «Τὴν ἤδη μεμνηστευμένην γυναῖκα καλεῖ, οὕτω καὶ ἐπὶ τοῦ Ἰωσὴφ καὶ τῆς Θεοτόκου ἐλέχθη» (ἐν Ὀκταπλ. σελ. 1554 Ἐκδ. Θεοφ.). Καὶ ὁμιλία α´ εἰς Ματθαῖον α´. «Ἡ μήτηρ αὐτοῦ τίνος αὐτοῦ; ἡ μήτηρ τοῦ Θεοῦ τοῦ μονογενοῦς» καὶ πάλιν «αὕτη ἡ παρθένος Θεὸν ἐγέννησε, καὶ μήτηρ ἐγένετο, ἀλλὰ τὴν παρθενίαν οὐκ ἀπέβαλε», καὶ «τούτου τοῦ μονογενοῦς Θεοῦ μήτηρ, αὕτη ἡ παρθένος Μαρία».
*****
Τὸ Θεοτόκος εἶπε καὶ Γρηγόριος ὁ θαυματουργὸς πανηγυρίζων τὸν εὐαγγελισμὸν τῆς Θεοτόκου παρθένου Μαρίας (εἰς τὸν Εὐαγγ, λόγ. α´ καὶ β´ σελ., 14, 18 Paris 1632) καὶ Διονύσιος ὁ Μέγας καὶ ὁ Ἱερὸς Μεθόδιος (λόγος εἰς Συμεών, ὅπου καὶ θεογεννήτρια λέγει, Μητέρα Θεοῦ) καὶ ὁ Μ. Ἀθανάσιος ἐπιστ. πρὸς τοὺς ἐν Αἰγύπτῳ μοναχούς, καὶ ἀλλαχοῦ πολλαχοῦ, καὶ Κυριοτόκον δὲ τὴ Μητέρα τοῦ Κυρίου ἀποκαλεῖ (ὑπομν.εἰς Λουκ. ἐν Callandii Biblioth. Patr. TV. p. 187). Ἀλέξανδρος ὁ Ἀλεξανδρείας (ἐπιστολὴ πρὸς Ἀλέξανδρον Κωνσταντινουπόλεως).
Εὐσέβιος ὁ Παμφίλου (βίῳ Κωνσταντ., γ´ 45) ὁ Μ. Βασίλειος (λόγ. εἰς τὴν Χριστ. γέννησιν).
Ὁ θεολόγος Γρηγόριος: «εἴ τις οὐ Θεοτόκον τὴν Μαρίαν ὑπολαμβάνει, χωρίς ἐστι τῆς θεότητας» (λόγος να´ σελ. 738 πρβλ. καὶ λόγ. λε´, σελ. 554), ὁ θεῖος Χρυσόστομος (τόμ. στ´ λόγ, εἰς τὸν Μελχισεδὲκ καὶ ιε´ ὁμιλ. ρια´ ὅπου καὶ Ἀειπάρθενον αὐτὴν ἀνευφημεῖ).
Ὁ Ἱερὸς Ἐπιφανιος (πολλαχοῦ). Γρηγόριος ὁ Νύσσης (Ἐπιστολὴ πρὸς Ἀμβροσίαν. βλ. τόμ. γ´ σελ. 660). Κύριλλος ὁ Ἱεροσολύμων (Κατήχ. 1). Καὶ ἐν τῷ Ἀλεξανδρινῷ Κώδικι (τιθεμένῳ περὶ τῷ 380 μ.Χ. (ἡ ᾠδὴ τῆς Θεοτόκου ἐπιγέγραπται «Προσευχὴ Μαρίας τῆς Θεοτόκου» (τόμ. Δ´, Ἐκδ. geabe).
Τὴν Θεοτόκον ἐκήρυξαν καὶ Ἀμφιλόχιος ὁ Ἰκονίου, καὶ ὁ Ἱερὸς Ἀντίοχος, καὶ Ἄμμων ὁ Ἀνδριανουπόλεως, καὶ Σεβηριανός, καὶ Θεόφιλος ὁ Ἀλεξανδρείας, καὶ Ἀττικὸς ὁ Κωνσταντινουπόλεως (παρὰ Κυρίλλῳ Ἀλεξανδρείας τόμ. Ε´ ἐπιστολὴ πρὸς Ἀκάκιον τὸν Βερροίας). Πρόκλος ὁ Κωνσταντινουπόλεως (λόγ. εἰς τὴν ἐνανθρώπισιν κτλ.). Ὁ Ἱερὸς Θεοδώρητος (τόμ. δ´ σελ. 667 κτλ.). Ὁ Ἱερὸς Αὐγουστίνος «Deipara virgo et casta perpetuo» (de temporser 6 καὶ ἀλλαχοῦ), Ὁ μακάριος Ἱερώνυμος «Ἡ Μήτηρ Θεοῦ» (εἰς Ἡσαΐαν η´, 4 καὶ ἀλλαχοῦ).
*****
Οὕτω τὸ Θεοτόκος ὄνομα ἔτι κατὰ τὸν Β´ αἰῶνα ἐξ Ἀποστολικῆς παραδόσεως καὶ διδασκαλίας ἐδοξάζετο ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ, ἀπὸ τῶν χριστιανῶν ἁπάντων ὁμολογούμενον. Ὅθεν καὶ Ἰουλιανὸς ὁ ἀποστάτης ἐμαίνετο λέγων «Θεοτόκον δὲ ὑμεῖς οὐ παύσεσθε τὴν Μαρίαν καλοῦντες» (Κύριλλ. κατὰ Ἰουλιανοῦ Η´ σελ. 262). Ὕστερον δὲ καὶ Νεστορίου φρυάξαντος, συνεκροτήθη ἡ ἐν Ἐφέσῳ Γ´ Σύνοδος, 430 μ.Χ. ἐν ᾗ συνοδικῶς ἐθεσπίσθη, «Κυρίως καὶ ἀληθῶς Θεοτόκον τὴν ἀειπάρθενον τοῦ Κυρίου Μητέρα ἀνευφημεῖσθαι».
*****
Τότε διέλαμπε καὶ Κύριλλος ὁ Ἀλεξανδρείας ὁ τῆς Θεοτόκου μεγαλοφωνότατος κῆρυξ, καὶ ἄλλοι τῶν Ἱερῶν Πατέρων, οἵτινες, ὡς καὶ πάντες οἱ τούτων ἑξῆς, καὶ ἡ Α´ καὶ ἡ Ε´ καὶ ἡ ΣΤ´ καὶ ἡ Ζ´ Οἰκουμενικὴ τὸ ὄνομα τῆς Θεοτόκου γεραίρουσι. Τοῦτο δὲ ἄρα ἐλάνθανε τοὺς κινήσαντας ἀμφιβολίας περὶ τῆς γνησιότητας τῆς ἀνωτέρῳ πρὸς τὸν Σαμοσατέα ἐπιστολῆς τοῦ Διονυσίου διά τινας κουφολογίας, ἐν αἷς μίαν ἀριθμοῦσι καὶ ὅτι περιέχει δῆθεν πολλοὺς μετὰ τὸν Διονύσιον χρόνους ἐν τῇ Γ´ συνόδῳ πρῶτον θεσπισθὲν ὄνομα τῆς Θεοτόκου».
Προσφώνησις πρὸς τὴν Ὑπεραγίαν Θεοτόκον
Χαῖρε Θεοτόκε Παρθένε, χαῖρε κεχαριτωμένη Μαρία ὁ Κύριος μετὰ σοῦ, χαῖρε ἡ τὸν ἀσπασμὸν τοῦ Ἀγγέλου δεξαμένη, χαῖρε ἡ ἀξιωθεῖσα γενέσθαι Μήτηρ Θεοῦ. Σὺ εἶ, θεογεννήτρια, τῆς σωτηρίας ἡμῶν τὸ κεφάλαιον. Σὺ εἶ, θεομῆτορ, ἡ τροφὸς τῆς ζωῆς ἡμῶν. Σὺ εἶ, Ἀειπάρθενος Κόρη, ἡ εὐφροσύνη πασῶν τῶν γενεῶν. Σὺ εἶ, Παρθενομῆτορ, ἡ πέτρα ἡ ποτίσασα τοὺς διψῶντας τὴν ζωήν. Σὺ εἶ, ἀπειρόγαμος μήτηρ, ἡ διάδοχος τροφὴ τοῦ μάννα. Σὺ εἶ, ἄγαμος νύμφη, ἡ διάκονος τῆς τροφῆς τῆς ἁγίας. Σὺ εἶ, ζωοτόκος, ἡ ἔμψυχος τράπεζα ἡ τὸν ἄρτον ζωῆς χωρήσασα. Σὺ εἶ, καλλιτόκος, ἡ ἀκένωτος πηγή, ἡ τὸ ὕδωρ τὸ ζῶν ἀναβλύσασα. Σὺ εἶ, μητροπάρθενε, ἡ ἀνήροτος χώρα ἡ τὸν θεῖον βλαστήσασα στάχυν. Σὺ εἶ, πανάμωμος νύμφη, τὸ ἡδύπνοον κρίνον τὸ πιστοὺς εὐωδιάζον. Σὺ εἶ, πανακήρατος κόρη, τὸ σκῆπτρον τῆς Ὀρθοδοξίας.
Σὺ εἶ, ἁγνὴ Παρθένε, ὁ πύργος ὁ ἀσάλευτος τῆς Ἐκκλησίας. Σὺ εἶ, τοῦ κόσμου δέσποινα, ὄχημα τὸ Πανάγιον τοῦ ἐπὶ τῶν Χερουβείμ. Σὺ εἶ, τῶν Ἀγγέλων βασίλισσα, τὸ πανάριστον οἴκημα τοῦ ἐπὶ τῶν Σεραφείμ. Σὺ εἶ, Παρθένε θεόνυμφε, τὸ ἔμψυχον παλάτιον τοῦ παμβασιλέως. Σὺ εἶ Ἀνύμφευτε νύμφη, τὸ χωρίον τὸ εὐρύχωρον τοῦ ἀχώρητου. Σὺ εἶ, μεγαλοτόκος, ἡ τὸν Θεὸν ἀφράστως γεννήσασα. Σὺ εἶ, Θεοκυῆτορ, ἡ τὸν ἀχώρητον ἐν γαστρὶ χωρήσασα. Σὺ εἶ, Ἄχραντε Παρθένε, ὁ ναὸς ὁ ἀκατάλυτος. Σὺ εἶ, ἀπειρολεχὴς νύμφη, ὁ ναὸς τοῦ Θεοῦ ὁ ἔμψυχος. Σὺ εἶ, Πάνσεμνε Κόρη, οὐρανοῦ καὶ γῆς ἰσόρροπον οἴκημα. Σὺ εἶ, Παναγία Παρθένε, τῆς ἀχώρητου φύσεως χωρίον εὐρύχωρον. Σὺ εἶ, ἀμίαντος Κόρη, ὁ φαεινὸς ὄρθρος ὁ τὸν ἥλιον φέρων τῆς δικαιοσύνης. Σὺ εἶ, εὐλογημένη Παρθένε, τοῦ φωτὸς τὸ οἰκητήριον, ἐξ οὖ τὸ φῶς τῷ κόσμῳ ἐξανέτειλεν. Σὺ εἶ, πάναγνε, νύμφη, ἡ αὐγὴ τῆς μυστικῆς ἡμέρας. Σὺ εἶ, ἄσπιλε κόρη, ἡ ἀκτὶς τοῦ ἀδύτου φέγγους. Σὺ εἶ, ἀμόλυντε Παρθένε, ἡ τοῦ Χριστοῦ κατὰ σάρκα Μήτηρ. Σὺ εἶ, ἄφθορος κόρη, ἡ ἀληθῶς καὶ κυρίως τὸν Θεὸν Λόγον σεσαρκωμένον τεκοῦσα.
*****
Σὺ εἶ, Ἁγία Παρθένε, ἡ τὸν Θεὸν Λόγον ὡς βρέφος ἐν ὠλέναις βαστάσασα. Σὺ εἶ, Πανάχραντε Δέσποινα, ἡ τὸν τροφέα τῶν ὅλων ὡς μήτηρ θηλάσασα. Σὺ εἶ, σεπτὸν κειμήλιον τῆς Οἰκουμένης ἁπάσης. Σὺ εἶ, ὁ τόμος ἐν ᾧ θείῳ δακτύλῳ ὁ λόγος τοῦ Πατρὸς ἐγγέγραπται. Σὺ εἶ, δοχεῖον οὐρανίου εὐφροσύνης. Σὺ εἶ, ὁδηγὸς τῶν πιστῶν σωφροσύνης. Σὺ εἶ, λειμὼν εὐωδίας. Σὺ εἶ, παράδεισος ἀφθαρσίας. Σὺ εἶ, ἡ κλεὶς τῆς τῶν Οὐρανῶν βασιλείας. Σὺ εἶ, ἡ ὁλκὰς τῶν δεομένων σωτηρίας. Σὺ εἶ, προνοίας Θεοῦ ταμεῖον. Σὺ εἶ, σοφίας Θεοῦ δοχεῖον. Σὺ εἶ, φωτὸς ἔνδυμα. Σὺ εἶ, ἀρετῆς ἐφέστιον. Σὺ εἶ, παρθένων τὸ καύχημα. Σὺ εἶ, μητέρων ἀγλάϊσμα. Σὺ εἶ, ἁγνείας θησαύρισμα. Σὺ εἶ, παρθενίας ὡράϊσμα. Σὺ εἶ, τὸ στέφος τῆς ἐγκρατείας. Σὺ εἶ, τὸ ἄνθος τῆς ἀφθαρσίας. Σὺ εἶ, ὁ στῦλος τῆς παρθενίας. Σὺ εἶ, ἡ πύλη τῆς σωτηρίας. Σὺ εἶ, ὁ ἀρχηγὸς νοητῆς ἀναπλάσεως. Σὺ εἶ, ὁ χορηγὸς θεϊκὴς ἀγαθότητος. Σὺ εἶ, στερρὸν τῆς πίστεως ἔρεισμα. Σὺ εἶ, λαμπρὸν τῆς χάριτος γνώρισμα. Σὺ εἶ, τῶν Ἀποστόλων τὸ ἀσίγητον στόμα. Σὺ εἶ, τῶν ἀθλοφόρων τὸ ἀνίκητον θάρσος.
*****
Σὺ εἶ, πρεσβείας δεκτὸν θυμίαμα. Σὺ εἶ, τοῦ κόσμου παντὸς ἐξίλασμα. Σὺ εἶ, Θεοῦ πρὸς θνητοὺς εὐδοκία. Σὺ εἶ, θνητῶν πρὸς Θεὸν παρρησία. Σὲ τὴν ἀειπάρθενον Θεοτόκον ἡ τοῦ Θεοῦ ἀγαθότης προώρισε γενέσθαι μητέρα τῆς σωτηρίας. Σὲ πρὸ αἰώνων οἱ προφῆται ὡς Παρθένον καὶ Νύμφην Θεοῦ προεκήρυξαν. Σὺ εἶ, ἡ ὁλόφωτος νεφέλη ἡ τὸν λαὸν τοῦ Θεοῦ σκέπουσα. Σὺ εἶ, ἡ πύρινος στήλη, ἡ τὸν νέον Ἰσραὴλ φωταγωγούσα. Σὺ εἶ, ἡ σκηνὴ τοῦ μαρτυρίου, ἣν τὸ θεῖον ἐπεσκίασε. Σὺ εἶ, ἡ κιβωτὸς τῆς Διαθήκης ἐν ᾗ ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ διέμεινεν. Σὺ εἶ, ῥάβδος τοῦ Ἀαρὼν ἡ τὸ ἄνθος, τὸν Χριστόν, βλαστήσασα. Σὺ εἶ, ἡ στάμνος ἡ τὸ οὐράνιον μάννα χωρήσασα. Σὺ εἶ, ἡ κλῖμαξ τοῦ Ἰακὼβ δι᾿ ἧς κατέβη ὁ Θεός. Σὺ εἶ, ὁ πόκος ὁ ἔνδροσος, ὃν Γεδεὼν προεθεάσατο. Σὺ εἶ, τὸ ὄρος τὸ ἀλατόμητον ἐξ οὖ ἀρρήτως ὁ ἀκρογωνιαῖος ἐτμήθη λίθος Χριστός. Σὺ εἶ, ἡ θάλασσα ἡ ποντίσασα Φαραὼ τὸν νοητόν. Σὲ ὁ Ἡσαΐας, προκατήγγειλε παρθένον καὶ μητέρα τοῦ Ἐμμανουήλ. Σὲ ὁ Ἰεζεκιὴλ προαναφώνει τὴν πύλην τὴν κεκλεισμένην δι᾿ ἧς εἰσελεύσεται ὁ Θεός. Σὺ εἶ, ἡ λαβὶς ἡ μυστικὴ ἡ συλλαβοῦσα τὸν ἄνθρακα Χριστόν. Σὺ εἶ, θεόνυμφε κόρη, ἡ ἀνύμφευτος νύμφη ἡ ἀξιωθεῖσα γενέσθαι μήτηρ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ.
Ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ βιβλίο τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου
«Μελέτη περὶ τῆς Μητρὸς τοῦ Κυρίου
τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου καὶ Ἀειπαρθένου Μαρίας»
ἐκδοθὲν τὸ πρῶτον ἐν Ἀθήναις τὸ 1901
