Περί Θεοῦ. Μέγας Βασίλειος

Α) ΣΕ ΤΙ ΣΥΝΙΣΤΑΤΑΙ Η ΘΕΟΓΝΩΣΙΑ

Ὄπως εἴπαμε ἡ λέξη «γνώση» λαμβάνεται μὲ πολλὲς ἔννοιες, γιατί μὲ αὐτὴ ἐκφράζεται τόσο ἡ ἀντίληψή μας γιὰ τὸν Κτίστη μᾶς ὅσο καὶ ἡ κατανόηση τῶν θαυμαστῶν ἔργων Του καὶ ἡ τήρηση τῶν ἐντολῶν Του καὶ ἡ στενὴ ἐπικοινωνία μαζί Του. Ἐκεῖνοι ὅμως (οἱ αἱρετικοί), ἀφοῦ παραμέρισαν ὅλες αὐτὲς τὶς σημασίες, περιόρισαν τὴ λέξη «γνώση» σὲ μιὰ μόνον σημασία, στὴ θεωρία τῆς ἴδιας τηςουσίας τοῦ Θεοῦ.

Β) ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΘΕΟΓΝΩΣΙΑ
Ἡ ὁδὸς λοιπὸν τῆς θεογνωσίας προχωρεῖ ἀπὸ τὸ ἕνα Πνεῦμα, διὰ τοῦ ἑνὸς Υἱοῦ, εἰς τὸν ἕνα Πατέρα. Καὶ ἀντίστροφα, ἡ φυσικὴ ἀγαθότητα τῶν προσώπων καὶ ὁ ἐκ φύσεως ἁγιασμὸς καὶ τὸ βασιλικὸ ἀξίωμα ἀπὸ τὸν Πατέρα φτάνει διαμέσου τοῦ Μονογενοῦς Υἱοῦ στὸ Ἅγιο Πνεῦμα. Ἔτσι καὶ τὶς τρεῖς ὑποστάσεις ὁμολογοῦμε καὶ δὲν θίγεται τὸ εὐσεβὲς καὶ βασικὸ δόγμα τῆς ὀρθόδοξης πίστης ἢ μοναρχίας.

Γ) Ο ΝΟΥΣ ΜΟΝΟΝ ΕΝ ΜΕΡΕΙ ΓΝΩΡΙΖΕΙ ΤΟ ΘΕΟ
Ἂν ὁ νοῦς ἔχει διαστραφεῖ ἀπὸ τοὺς δαίμονες, θὰ λατρέψει τὰ εἴδωλα ἢ θὰ στραφεῖ πρὸς κάποιο ἄλλο εἶδος ἀσέβειας. Ἂν ὅμως παραδώσει τὸν ἑαυτό του στὴ χειραγωγία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, θὰ γνωρίσει τὴν ἀλήθεια καὶ θὰ φτάσει στὴν ἐπίγνωση τοῦ Θεοῦ. Θὰ γνωρίσει ὅμως τὸ Θεό, ὅπως εἶπε ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, ἐν μέρει, τελειότερα δὲ στὴ μέλλουσα ζωή: «Ὅταν στὴ μέλλουσα ζωὴ θὰ ἔλθει τὸ τέλειο καὶ θὰ λάβουμε ἀπὸ τὸ Θεὸ τὴν τέλεια γνώση, τότε ἡ μερικὴ καὶ ἀτελὴς γνώση, ποὺ ἔχουμε σ’ αὐτὴ τὴ ζωή, θὰ καταργηθεῖ». Ἑπομένως ὁ νοῦς ὡς κριτικὸ ὄργανο καὶ καλὸς εἶναι καὶ γιὰ χρήσιμο σκοπὸ δόθηκε, γιὰ τὴν κατανόηση δηλαδὴ τοῦ Θεοῦ, ἀρκεῖ νὰ ἐνεργεῖ τόσο μόνον, ὅσο ἡ φύση τοῦ εἶναι δεκτική.

Δ) Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΦΥΣΗ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΓΝΩΡΙΣΕΙ ΠΛΗΡΩΣ ΤΟ ΘΕΟ
Τὸ κριτικὸ ὄργανο τοῦ νοῦ μᾶς δόθηκε, γιὰ νὰ γνωρίσουμε καλὰ τὴν ἀλήθεια. Ἡ μόνη ὅμως αὐτοαλήθεια εἶναι ὁ Θεός μας. Ἄρα πρωταρχικὸ ἔργο τοῦ νοῦ εἶναι ἡ ἐπίγνωση τοῦ Θεοῦ μας, ἐπίγνωση ὅμως ἀνάλογη μὲ τὴ δυνατότητα ποὺ ἔχει ὁ μικροτατος ἄνθρωπος νὰ γνωρίσει τὸν ἄπειρο σὲ μέγεθος Θεό.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΩΡΑΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΚΤΙΣΤΩΝ ΑΝΑΓΟΜΑΣΤΕ ΣΤΗΝ ΙΔΕΑ ΤΟΥ ΑΚΤΙΣΤΟΥ
Ὁ Θεὸς ποὺ ἐδημιούργησε τὰ μεγάλα ἔργα καὶ μὲ ἀξίωσε νὰ πῶ αὐτὰ τὰ μικρά, εἴθε νὰ σᾶς δώσει σύνεση, γιὰ νὰ κατανοεῖτε ὅλη τὴν ἀλήθεια τῶν λόγων Του, ὥστε ἀπὸ ὅσα βλέπετε νὰ ἐννοεῖτε τὸν ἀόρατο Θεό, καὶ ἀπὸ τὸ μέγεθος καὶ τὴν καλλονὴ τῶν κτισμάτων νὰ σχηματίζετε τὴν πρέπουσα γνώμη γιὰ τὸ Δημιουργό μας. «Γιατί ἀπὸ τότε ποὺ κτίσθηκε ὁ κόσμος, οἱ ἀόρατες τελειότητες τοῦ Θεοῦ γίνονται αἰσθητὲς μὲ τὴ διάνοια διαμέσου τῶν δημιουργημάτων, τόσο ἡ αἰώνια δύναμή Του ὅσο καὶ ἡ Θεία τελειότητά Του», ὥστε νὰ λαμβάνουμε σαφεῖς ὑπομνήσεις τοῦ Εὐεργέτου καὶ ἀπὸ τὴ γῆ καὶ ἀπὸ τὸν ἀέρα καὶ ἀπὸ τὸν οὐρανὸ καὶ ἀπὸ τὸ νερὸ καὶ ἀπὸ τὴ νύχτα καὶ ἀπὸ τὴν ἡμέρα καὶ ἀπὸ ὅλα τα ὁρατά. Ἔτσι οὔτε στὴν ἁμαρτία θὰ δώσουμε καμιὰ εὐκαιρία, οὔτε στὸν ἐχθρὸ Διάβολο θὰ παραχωρήσουμε τόπο στὴν καρδιά μας, ἀφοῦ μὲ τὴν συνεχῆ ἀνάμνηση θὰ ἔχουμε μέσα μας μόνιμο κάτοικο τὸ Θεό.
Ἐκεῖνος ποὺ μᾶς ἐχάρισε τὴ διάνοια, ὥστε ἀπὸ τὰ πολὺ μικρὰ δημιουργήματα τῆς κτίσεως νὰ μαθαίνουμε τὴ μεγάλη σοφία τοῦ Τεχνίτη, εἴθε νὰ μᾶς ἀξιώσει καὶ ἀπὸ τὰ μεγάλα δημιουργήματα τῆς κτίσεως (ὅπως εἶναι ὁ ἥλιος καὶ ἡ σελήνη) νὰ συλλαμβάνουμε σὲ τελειότερο βαθμὸ τὴν ἔννοια τοῦ Δημιουργοῦ (καὶ νὰ Τὸν δοξάζουμε).

ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΝΑ ΓΝΩΡΙΣΟΥΜΕ ΤΟ ΘΕΟ
Ποιὰ ἀνθρώπινη ἀκοὴ εἶναι ἄξια νὰ ἀκούσει τὰ μεγαλεῖα της δημιουργίας ποῦ θὰ διδαχθοῦν; Πῶς θὰ ἔπρεπε νὰ εἶναι προπαρασκευασμένη ἡ ψυχή, γιὰ νὰ ἀκροασθεῖ τόσο σπουδαία ἀκούσματα; Νὰ εἶναι καθαρὴ ἀπὸ τὰ σαρκικὰ πάθη[5], ἀνεπηρέαστη ἀπὸ βιοτικὲς μέριμνες, φιλόπονη, ἐρευνητική, νὰ ἐξετάζει πρὸς κάθε κατεύθυνση τὰ πράγματα, μήπως μπορέσει νὰ συλλάβει τὴν ἀληθινὴ ἔννοια τοῦ Θεοῦ.
«Σταματῆστε τὶς ἀσχολίες σας καὶ μάθετε ὅτι ἐγὼ εἶμαι ὁ Θεός>. Ἐφόσον καταγινόμαστε μὲ πράγματα ξένα πρὸς τὸ Θεό, δὲν μποροῦμε νὰ χωρέσουμε τὴ γνώση τοῦ Θεοῦ. Γιατί ποιὸς ἀπὸ ἐκείνους ποὺ μεριμνοῦν γιὰ τὰ κοσμικὰ ἀγαθὰ καὶ εἶναι ἀπορροφημένος ἀπὸ τὶς φροντίδες τοῦ σαρκικοῦ ἀνθρώπου, μπορεῖ νὰ προσέχει τὰ λόγια τοῦ Θεοῦ καὶ νὰ εἶναι ἱκανὸς νὰ κατανοεῖ θεῖες ἀποκαλύψεις καὶ ὑψηλὲς θεωρίες; Δὲν βλέπεις ὅτι ὁ λόγος, ποῦ ἔπεσε μέσα στὰ ἀγκάθια, συμπνίγεται ἀπὸ τὰ ἀγκάθια; Ἀγκάθια δὲ εἶναι οἱ σαρκικὲς ἡδονὲς καὶ ὁ πλοῦτος καὶ ἡ δόξα καὶ οἱ βιοτικὲς μέριμνες. Ἀπὸ ὅλα αὐτὰ θὰ χρειαστεῖ νὰ ἀποξενωθεῖ τελείως ἐκεῖνος ποὺ ἔχει ἀνάγκη ἀπὸ τὴ γνώση τοῦ Θεοῦ καί, ἀφοῦ ξεκοπεῖ ἀπὸ τὰ πάθη, τότε μόνο μπορεῖ νὰ ἀπολαύσει τὴν τέλεια γνώση τοῦ Θεοῦ. Γιατί πῶς μπορεῖ νὰ μπεῖ ἡ ἔννοια τοῦ Θεοῦ σὲ ψυχὴ ποὺ εἶναι καταπιεσμένη καὶ θλιμμένη ἀπὸ κακοὺς λογισμοὺς ποῦ προηγουμένως τὴν κυρίεψαν; …
Αὐτὴ ἡ ἀργία καὶ ἀνάπαυση εἶναι καλὴ καὶ ὠφέλιμη σ’ ἐκεῖνον ποὺ διακόπτει τὶς ἀσχολίες του, γιατί χαρίζει ἡσυχία, ποὺ τὸν διευκολύνει νὰ ἀποδεχτεῖ τὰ σωτήρια διδάγματα. Πονηρὴ ἦταν ἡ ἀργία τῶν Ἀθηναίων, οἱ ὁποῖοι: «Δὲν εἶχαν καιρὸ γιὰ τίποτε ἄλλο παρὰ γιὰ νὰ λένε καὶ νὰ ἀκοῦνε κάτι νεώτερο» …
Μὴ γένοιτο λοιπὸν νὰ πέσουμε κι ἐμεῖς σὲ τέτοια ἀργία, ὥστε νὰ ἀνοίξουμε εἴσοδο στὸν ἐχθρὸ διάβολο, ἀλλὰ ἃς ἀπασχολοῦμε τὸν οἶκο τῆς ψυχῆς μας, ἀφοῦ ἐγκαταστήσουμε προηγουμένως μέσα μας μὲ τὴ χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος τὸ Χριστό. Ἀφοῦ λοιπὸν ὁ Δαβὶδ χάρισε τὴν εἰρήνη σὲ αὐτοὺς ποὺ ταράσσονταν προηγουμένως ἀπὸ τὶς ἐπιθέσεις τῶν ἐχθρῶν, τότε λέγει: Διακόψτε κάθε σχέση μὲ τοὺς ἐχθροὺς ποὺ σᾶς ἀπασχολοῦν, ὥστε νὰ μπορέσετε μὲ ἡσυχία νὰ μελετήσετε τοὺς λόγους τῆς ἀλήθειας. Γι’ αὐτὸ καὶ ὁ Κύριος εἶπε: «Καθένας ἀπό σας, ποὺ δὲν ἀπαρνεῖται ὅλα τα ὑπάρχοντά του, δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι μαθητής μου»[9]. Πρέπει λοιπὸν νὰ διακόψτε τὶς συζυγικὲς σχέσεις καὶ νὰ ἀφοσιωθεῖτε στὴν προσευχὴ[10]. Σταματῆστε τὶς προσπάθειες γιὰ τὴν ἀπόκτηση πλούτου, γιὰ τὴ μάταια δόξα, γιὰ τὴν ἀπόλαυση τῶν ἡδονῶν. Ἀπέχετε ἀπὸ τὸ φθόνο καὶ ἀπὸ κάθε πονηριὰ ποὺ στρέφεται κατὰ τοῦ πλησίον, ὥστε, ἀφοῦ γαληνέψει ἡ ψυχή μας καὶ πάψει νὰ ταράσσεται ἀπὸ τὰ πάθη, σὰν σὲ κάποιο καθρέπτη νὰ φανεῖ καθαρὰ καὶ χωρὶς συσκότιση ἡ ἔλλαμψη καὶ ὁ φωτισμὸς τοῦ Θεοῦ.

ΕΓΝΩΡΙΣΑΜΕ ΤΟΝ ΑΟΡΑΤΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟ ΔΙΑ ΜΕΣΟΥ ΤΩΝ ΟΡΑΤΩΝ ΚΤΙΣΜΑΤΩΝ ΤΟΥ
«Ὅλα τα δημιουργήματα τοῦ Θεοῦ ὁδηγοῦν στὴν πίστη». Ποιὰ λοιπὸν εἶναι ἡ ἔννοια τῶν λόγων; Ἐάν, λέει, παρατηρήσεις τὸν οὐρανὸ καὶ τὴν τάξη ποὺ ὑπάρχει σ’ αὐτόν, αὐτός σου γίνεται ὁδηγὸς στὴν πίστη. Γιατί μόνος του ὁ οὐρανός, (χωρὶς νὰ μιλάει σου δείχνει τὸ Δημιουργό. Ἐὰν πάλι παρατηρήσεις τὴν ἁρμονικὴ διάταξη καὶ τὰ στολίδια ποὺ ὑπάρχουν γύρω ἀπὸ τὴ γῆ, καὶ ἀπὸ αὐτὰ θὰ αὐξηθεῖ ἡ πίστη σου στὸ Θεό. Γιατί δὲν πιστέψαμε στὸ Θεό, ἐπειδὴ τὸν εἴδαμε μὲ τὰ σαρκικὰ μάτια, ἀλλὰ μὲ τὴ δύναμη τοῦ νοῦ βλέπουμε τὸν ἀόρατο διὰ μέσου των ὁρατῶν …
Πολλὲς φορὲς καὶ σ’ αὐτὰ τὰ ἀπειροελάχιστα διακρίνεται ἡ σοφία τοῦ Δημιουργοῦ. Γιατί αὐτὸς ποὺ ἅπλωσε τὸν οὐρανὸ στὸ ἀχανὲς διάστημα καὶ διέταξε νὰ ἐκχυθοῦν τὰ ἀπέραντα πελάγη, αὐτὸς εἶναι Ἐκεῖνος ποὺ ἔκαμε κοῖλο σὰν αὐλὸ τὸ λεπτότατο κεντρὶ τῆς μέλισσας, ὥστε μὲ αὐτὸ νὰ χύνει τὸ δηλητήριο … Μὴν πεῖς ὅτι αὐτὸ ἔγινε τυχαία καὶ τὸ ἄλλο ἐφύτρωσε αὐτόματα. Τίποτε δὲν ἔγινε χωρὶς τάξη, τίποτε χωρὶς κάποιο σκοπό, τίποτε δὲν ἔγινε μάταια, τίποτε δὲν ἦρθε τυχαία στὴν ὕπαρξη … Πόσες εἶναι οἱ τρίχες τῆς κεφαλῆς; Καμιὰ ἀπὸ αὐτὲς δὲν εἶναι λησμονημένη. Βλέπεις ὅτι κανένα ἀπὸ τὰ ἀπειροελάχιστα δὲν διαφεύγει τὸ μάτι τοῦ Θεοῦ;

ΠΟΙΟ ΤΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ ΤΗΣ ΘΕΟΓΝΩΣΙΑΣ
Τοῦτο σημαίνει γνώση τοῦ Θεοῦ? ἡ τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ.

ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΤΟ ΘΕΟ ΚΥΡΙΩΣ, ΟΤΑΝ ΠΡΟΣΕΧΟΥΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΜΑΣ
Εἶναι βέβαιο ὅτι αὐτός, ποὺ ἐξετάζει τὸν ἑαυτό του μὲ σύνεση, γνωρίζει τὸ Θεὸ ὄχι τόσο ἀπὸ τὴν παρατήρηση τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς ὅσο ἀπὸ τὴ δική μας κατασκευή. Ὅπως λέει καὶ ὁ προφήτης Δαβίδ: «Μοῦ κινεῖ τὸ θαυμασμὸ ἡ γνώση ποὺ ἔχεις γιὰ μένα»? δηλαδή, ἀφοῦ ἐγνώρισα καλὰ τὸν ἑαυτό μου, διδάχτηκα καὶ ἔμαθα τὴν ὑπερβολικὴ σοφία Σου.

Η ΘΕΟΓΝΩΣΙΑ ΕΙΝΑΙ ΠΗΓΗ ΕΥΦΡΟΣΥΝΗΣ
Ἂν κάποτε χύθηκε ξαφνικὰ στὴν καρδιά σου σὰν ἕνα φῶς καὶ σχημάτισε μέσα σου πλήρη τὴν ἔννοια τοῦ Θεοῦ καὶ περιέλουσε μὲ τὴ λάμψη τοῦ τὴν ψυχή σου, ὥστε νὰ ἀγαπήσεις τὸ Θεὸ καὶ νὰ περιφρονήσεις τὸν κόσμο καὶ ὅλες τὶς ἀπαιτήσεις τοῦ σώματος, ἀπὸ τὴ θαμπὴ καὶ σύντομη ἐκείνη εἰκόνα μάθε τὴν ὅλη κατάσταση τῶν δικαίων, ποὺ κατορθώνουν νὰ ἔχουν κανονικὰ καὶ ἀδιάκοπα στὴν ψυχὴ τοὺς τὴν εὐφροσύνη ποὺ προέρχεται ἀπὸ τὴν ἀγάπη μας πρὸς τὸ Θεό. Κι ἐσὺ μὲν σπάνια ἀπολαμβάνεις τὴν ἀγαλλίαση ἐκείνη κατὰ παραχώρηση Θεοῦ, ὥστε μὲ τὴ μικρὴ αὐτὴ ἀπόλαυση νὰ σοῦ ὑπενθυμίσει τὰ ἀγαθὰ ποὺ ἔχασες. Στὸν δίκαιο ὄμως ἡ θεία καὶ ἐπουράνια αὐτὴ εὐφροσύνη (χαρὰ) εἶναι διαρκής, γιατί κατοικεῖ πλέον στὴν ψυχὴ ὁριστικά το Ἅγιο Πνεῦμα, πρῶτος δὲ «καρπὸς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἶναι ἡ ἀγάπη, ἡ χαρὰ καὶ ἡ εἰρήνη». «Νὰ χαίρεστε κὰ νὰ εὐφραίνεστε», λοιπόν, «γιὰ τὸν προστάτη σᾶς Κύριο ἐσεῖς οἱ δίκαιοι». Ὁ Κύριος εἶναι τρόπον τινὰ σὰν ἕνας τόπος κατάλληλος γιὰ νὰ χωροῦν οἱ δίκαιοι? στὸν τόπο αὐτὸν ὅποιος βρίσκεται εἶναι ἐντελῶς ἀπαραίτητο νὰ εὐθυμεῖ καὶ νὰ εὐφραίνεται. Ἀλλὰ καὶ ὁ δίκαιος γίνεται τόπος κατάλληλος γιὰ τὸν Κύριο, ἐφόσον τὸν παίρνει μέσα του …
Ὅταν λοιπὸν βρισκόμαστε μέσα στὸ Πνεῦμα τοῦ Κυρίου καὶ παρατηροῦμε μὲ προσοχὴ τὰ θαυμαστὰ ἔργα Του καὶ τὶς θαυμάσιες ἰδιότητές Του, ὅσον εἶναι δυνατὸ σὲ μᾶς, τότε ἀπὸ τὴ θέα αὐτὴ ἃς γεμίζουμε τὶς καρδιές μας ἀπὸ εὐφροσύνη. «Σὲ σᾶς τοὺς εὐθεῖς στὴν καρδιὰ καὶ εἰλικρινὰ ἀφοσιωμένους στὸν Κύριο ἁρμόζει νὰ Τὸν ὑμνεῖτε».

ΠΗΓΗ