2 Σεπτεμβρίου
Τοῖς μὴ ῥέουσιν ἐντρυφᾷς νῦν ἡδέσι,
Νηστευτὰ ῥευστῶν ἡδονῶν Ἰωάννη.
Ὁ Ἰωάννης ὁ Δ´ ἦτο Καππαδόκης τῇ καταγωγή καὶ ἐπατριάρχευσε εἰς τὴν Κωνσταντινούπολι μετὰ τὸν Ἰωάννη τὸν Σχολαστικό ἀπὸ τὸ 585 μέχρι το 595 μ.Χ. Διὰ τὴν θεολογική του κατάρτισι καὶ τὴν ἄκρα ἐκρατειά του ὠνομάσθη Νηστευτής, ἐνῷ διὰ τὴν ὁλόκληρό του ἐνάρετο ζωὴ καὶ τὸ ἔργο του ἀνεκηρύχθη Ἅγιος τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ μνήμη αὖτου τιμᾶται τῇ 2ᾳ Σεπτεμβρίου μετὰ τοῦ ἁγίου Μάρτυρος Μάμμα.
Ἔγινε ἰδιαιτέρως γνωστὸς διὰ τὴν ἔριδα μεταξὺ Ῥώμης καὶ Κωνσταντινουπόλεως ὡς πρὸς τὸν τίτλο οἰκουμενικός, τὸν ὁποῖο ἐδέχετο ἀποδιδόμενο ὁ πατριάρχης Ἰωάννης Δ´. Ἡ ἀντίδραση τῶν παπῶν Ῥώμης Πελαγίου Β´ καὶ Γρηγορίου Α´ ἀπετυπώθη εἰς τὰς πηγὰς καὶ τὰς περιφήμους ἐπιστολὰς τοῦ πάπα Γρηγορίου Α´. Τὰ κείμενα ταῦτα ἀποδεικνύουν ὅτι ὑπῆρχε διαφορετικὴ κατανόησις τοῦ τίτλου οἰκουμενικὸς εἰς τὴν Ἀνατολὴ καὶ τὴν Δύση, ὁπωσδήποτε δὲ δὲν μπορεῖ νὰ συνδεθῇ μὲ φιλόδοξας τάσεις τοῦ ἀσκητικοῦ πατριάρχου. Στὴ συνάφεια τῆς ἔριδος ταύτης ὁ πάπας Γρηγόριος Α´ ἐχαρακτήρισε ἀντιθετικῶς τὸν ἑαυτὸ του, ὡς δοῦλον τῶν δούλων τοῦ Θεοῦ (servus servorum Dei).
Διασῴζονται· Λόγος περὶ μετανοίας – Ἀκολουθία καὶ τάξις ἐπὶ ἐξομολογουμένων καὶ ἄλλαι πραγματεῖαί του.
Περισσότερα διὰ τὴν ζωή του θὰ ἰδοῦμε παρακάτω (ἐκ τοῦ ἱεροῦ Συναξαριστοῦ)·
Ἔζησε ἐπὶ τῆς βασιλείας Ἰουστίνου καὶ Τιβερίου καὶ Μαυρικίου τῶν βασιλέων. Ἐγεννήθη ἐν Κωνσταντινουπόλει, καὶ ἦταν χαράκτης τὸ ἐπάγγελμα, ἄνθρωπος εὐσεβὴς καὶ φιλόπτωχος, φιλόξενος καὶ φοβούμενος τὸν Θεόν. Τοῦτον τὸν ὑπεδέχθη ἕνας μοναχὸς ἐκ Παλαιστίνης, Εὐσέβιον τούνομα, ὁ ὁποῖος περιπατὼν ἐν τῇ ὁδῷ εἰς τὰ δεξιὰ μέρη τοῦ Ὁσίου, ἤκουσε τινὸς διαλεγομένου αὐτῷ ὅτι δὲν κάνῃ, Ἀββά, νὰ περιπατῇς ἐν τοῖς δεξιοῖς τοῦ μεγάλου· προμηνύοντας ἔτσι τὴν μέλλουσα δωθῆναι αὐτῷ μεγάλη ἀρχιερωσύνη. Μετὰ ταῦτα ἐπίσης ἕνας σχολαστικὸς καὶ ἀρχιερεὺς τοῦ Θεοῦ ἀναγνωρίζει αὐτὸ καὶ συνεβούλευσεν τὸν Ἰωάννη νὰ ἐτοιμαστεῖ ὡς άξιος νὰ καταταγῇ εἰς τὸν κλῆρον.
Μετὰ ταῦτα γίνεται γνώριμος καὶ φίλος ὁ νηστευτὴς οὗτος Ἰωάννης μὲ τὸν συνώνυμόν του ἅγιον Ἰωάννην τὸν τρίτον, τὸν ἀπὸ Σχολαστικῶν καλούμενον, ὅστις καὶ Πατριάρχης ἐχρημάτισε Κωνσταντινουπόλεως· ὁ ὁποῖος ἐσυναρίθμησεν αὐτὸν εἰς τὴν τάξιν τῶν ἀναγνωστῶν· ἔπειτα ἐχειροτόνησεν αὐτὸν διάκονον, καὶ μετὰ ταῦτα πρεσβύτερον.
Ἐνῷ ἦταν ἀκόμη Διακόνος, ἦλθεν εἰς τὸν ναὸν τοῦ ἁγίου Λαυρεντίου, τὸ μεσημέρι, καὶ εὑρίσκει κάποιον ἑρημίτην ἐκεῖε, τὸν ὁποῖο οὐδεὶς ἐγνώριζε ἀπὸ οὺ ἦλθε· καὶ ὑπεδείκνυε εἰς τὸν Ὅσίο τοὺς ἀναβαθμοὺς τοῦ θυσιαστηρίου· καὶ ἰδοῦ μυριάδες ἁγίων ἦταν ἐνδεδυμένοι λευκὰς στολὰς καὶ ἀκουγόταν φωνὴ συμμιγής, ᾠδή τε φρικώδης.
Αὕτη δὲ ἡ ὀπτασία ἦτο σημεῖον ἀληθινόν της λαμπρότητος, τὴν ὁποίαν ἔμελλε νὰ λάβη ὁ ἅγιος Ἰωάννης οὗτος· ἐπειδὴ δὲ ἦτο διαμοιραστῆς τῶν χρημάτων τῆς ἐν Κωνσταντινουπόλει Ἐκκλησίας ὁ ἅγιος, ἐνῶ ἐγύριζεν ἀπὸ τὸν ἔξωθεν πεδινὸν τόπον τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἔμεινε μόνον ἐν σακκίον χρήματα, ἀπὸ τὸ ὁποῖον ἐμοίραζε πλουσίως ἐλεημοσύνην καὶ ἐπειδὴ ἐσύντρεχον ἀκόμη πτωχοὶ περισσότεροι, διὰ τοῦτο καὶ αὐτὸς ἔδιδεν ἀκόμη περισσοτέραν τὴν ἐλεημοσύνην· τὸ δὲ σακκίον τελείως δὲν εὐκαιρώνετο, ἀλλὰ καὶ περισσότερον ἐγέμιζεν.
Ὅταν δὲ ὁ ἅγιος ἔφθασεν εἰς τὴν ἀγορὰν τὴν ἐπονομαζομένην Βοῦν, σκορπίζων εἰς ὅλους τὴν ἐλεημοσύνην, τότε εὑρέθη ἐκεῖ ἕνας φθονερὸς ἄνθρωπος, ὁ ὁποῖος ἐφώναξε καὶ εἶπε· Κύριε ἐλέησον, ἕως πότε δὲν εὐκαιρώνεται εἰς ἠμᾶς τὸ βαλάντιον τοῦτο; καὶ παρευθύς, (ὡς καὶ τί δὲν κάμνει ὁ φθόνος!) τὸ μὲν βαλάντιον εὑρέθη εὔκαιρον, ὁ δὲ Ἅγιος βλέπων μὲ λεοντικὸν καὶ ἄγριον βλέμμα τὸν ἄνθρωπον ἐκεῖνον, ὁ Θεός, εἶπε, νὰ σοὶ συγχωρήση ἀδελφέ, διότι, ἂν σὺ δὲν ἔλεγες τὸν φθονερὸν αὐτὸν λόγον, εἰς πολλὴν ὥραν ἤθελε διαρκέση τὸ πουγκεῖον διαμοιραζόμενον καὶ μὴ εὐκαιρωνόμενον.
Ἐπειδὴ δὲ ὁ Ἅγιος οὗτος ἐπιάσθη διὰ νὰ χειροτονήθη Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ὕστερον ἀφ’ οὐ ἐκοιμήθη ὁ Εὐτύχιος, καὶ δὲν ἐπείθετο, τούτου χάριν εἶδε μίαν ἔκστασιν φοβεράν, ἥτις ἦτο τοιαύτη. Ἐφάνη εἰς αὐτὸν μία θάλασσα τόσον μεγάλη, ὥστε ἔφθανεν ἀπὸ τὴν γῆν ἕως τοῦ οὐρανοῦ· ὁμοίως ἐφάνη καὶ μία φοβερὰ κάμινος ἀνημμένη· ἐφάνη δὲ πρὸς τούτοις καὶ πλῆθος Ἀγγέλων, οἱ ὁποῖοι ἔλεγον εἰς τὸν θεῖον Ἰωάννην· «δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ γένη τὸ πράγμα κατ’ ἄλλον τρόπον μόνον σιώπα, εἰ δὲ καὶ ἀντιλέγεις, ἤξευρε ὅτι θὰ δοκιμάσης καὶ τὰς δύο παιδείας ταύτας, καὶ τῆς θαλάσσης καὶ τῆς καμίνου». Ἐφαίνοντο δὲ ὅτι ἔλεγον ταῦτα μὲ μεγάλον φοβερισμὸν ὅθεν ἀφ’ οὐ ταῦτα εἶδεν ὁ Ἅγιος, καὶ μὴ θέλων παρέδωκε τὸν ἐαυτὸν τοῦ εἰς τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ καὶ ἐχειροτονήθη Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, καὶ τοῦτο πότε; ὕστερον ἀφ’ οὐ διὰ μέσου της ἄκρας ἀσκήσεως διεπέρασεν εἰς τὴν τελειότητα πάσης ἀρετῆς.
Κάποτε διαπλέοντας τὸ Ἕβδομον, συνέβη μεγάλη τρικυμία, καὶ τῇ εὐχῇ καὶ σφραγίδι τοῦ Σταυροῦ γαλήνεψε τὴν θάλασσαν. Ἔχοντας δὲ ἐπίχυσιν ὀμμάτων ὁ Γαζεὺς Ἰωάννης ὁ σχολαστικός, καὶ ἔλαβε τὴν ἄχραντον μερῖδα παρὰ τοῦ ἁγίου τούτου Πατριάρχου, ὁ ὁποῖος τοῦ εἶπε· Σῶμα Χριστοῦ τοῦ τὸν ἐκ γενετῆς ἰασαμένου τυφλόν· καὶ ὅταν τὸν ἀσπασθη, αὖθις ἰατρεύθει. Ἄλλοτε, ἔπεσε μέγα θανατικὸ εἰς τὴν Πόλι, καὶ ἔδωκε εἰς κάποιον πιστὸ ἀπὸ τοὺς τριγύρω του δύο σπυρίδας, μίαν κενὴν καὶ ἐτέραν γεμάτην ψηφίδων, καὶ τοῦ εἶπε· Στῆθι εἰς τὸν Βούν, καὶ μέτρησε τοὺς παρερχομένους νεκρούς, κατὰ τὸν ἀριθμὸν τῶν νεκρῶν ποὺ βλέπεις, βάζε ψηφίδας ἀπὸ τὴν γεμάτη εἰς τὴν κενὴν σπυρίδα. Καὶ κάνοντας αὐτῷ, ἔμαθε ὅτι ἐξεκομίσθησαν τῇ πρώτῃ ἡμέρα τριακόσιαι εἰκοσιτρεὶς ψυχαί· καὶ τῇ δευτέρα ἡμέρα κάνοντας τὸ ἴδιο, ὀλίγον ἐκόπασε· καὶ μέχρι τῆς ἐβδόμης ἡμέρας κάνοντας τὸ ἴδιο, ηὗρεν ὅτι παντελῶς ἐκόπασεν ἡ θραῦσις διὰ τῆς ἐπιτεταμένης τοῦ Ἁγίου προσευχῆς.
Ἐπιμελεῖτο δὲ τόσον τῆς ἐγκράτειας, ὥστε ἐπὶ ἓξ μῆνας δὲν ἔπιε οὔτε ὕδατος· ἔτρωγε καὶ ἔπινε δὲ καυλὸν μιᾶς θριδακίνης, ἢ ὀλίγον πέπονος, ἄλλοτε σταφυλῆς ἢ σύκων, καθ᾽ ὑπαλλαγήν. Ταύτα ἦταν ἡ τροφή του εἰς τὰ δεκατρισήμισι ἔτη τῆς ἀρχιερωσύνης του. Ὕπνος δὲ ἦταν διὰ αὐτὸν τὸ νὰ κάθηται καὶ νὰ ἀκουμπᾷ τὰ στέρνα εἰς τὰ γόνατα· ἐστερέωνε δὲ μία ῥαφίδα εἰς ἀνεμένο κερὶ κερί, τὸ ὁποῖο ὅταν ἔλιωνε, ἡ ραφὶς ἔπεφτε ἐντὸς μιᾶς λεκάνης, καὶ ἀκούγοντας τὸν ἦχο, ξυπνοῦσε καὶ σηκωνόταν. Ἐὰν ὅμως συνέβαινε νὰ μὴν ἀκούσῃ τὸν κτύπο τῆς ῥαφίδος, ὅλην τὴν ἑπομένη νύκτα διατελοῦσε ἄυπνος. Πολεμῶντας δι´ εὐχῆς τὰ πάθη, ἀπέστρεψε καὶ τὰς τῶν βαρβάρων μάχας· διὰ δὲ τῆς νηστείας καὶ τῆς ἀγρυπνίας του ἐφύλαττεν τὸ ποίμνιό του ἐξ ὰοράτων καὶ ὁρατῶν ἐχθρῶν.
Κάποτε δὲ τὴν Παρασκευὴ τὸ πρωΐ, λέγουσι τῷ Ὁσίῳ· Αὖριον, Δέσποτα, θὰ γίνουν ἱπποδρομίαι. Ἦταν δὲ ἡ ἐπαύριον τὸ Σάββατον τῆς Πεντηκοστῆς· καὶ αὐτὸς ἀπεκρίθη καὶ εἶπε· ἱππόδρομιαι τῇ ἁγίᾳ Πεντηκοστῇ; καὶ πεσὼν ἐπὶ τὰ γόνατα, παρακαλοῦσε τὸν Θεὸν νὰ γίνει κάποιο σημεῖον φόβου γιὰ νὰ ἐμποδιστοῦν αἱ ἱπποδρομίαι· καὶ ἰδοὺ τὸ βράδυ, ἐνῷ εἶχε καλὸ καιρό, ξαφνικῶς γίνονται καταιγίδες καὶ πλῆθος ἀνέμου καὶ βροχαί, ὥστε νομίζαν ὅτι θὰ καταστραφοῦν τὰ πάντα, καὶ ἔφυγε ὁ λαός ἀπό τὸν ἱππόδρομο, διότι πλὴν αὐτοῦ τοῦ συμβάντος, οὐδέποτε εἶχε ἔλθει τέτοιος φόβος.
Κάποια δὲ γυνή, ἔχουσα τὸν ἄνδρα της νὰ ταλαιπωρεῖται ἀπό δαιμόνιο, κατέφυγε πρὸς κάποιον ἐρημήτη. Ὁ δὲ ἐρημήτης τῆς εἶπε νὰ πάει καὶ να ἀπευθυνθῇ πρὸς τὸν ἁγιώτατον Πατριάρχην Κωνσταντινουπόλεως Ἰωάννην, καὶ ἐκεῖνος θὰ τὸν ἰατρεῦσει. Καὶ ἀκολουθῶντας ἐπακριβῶς αὐτὴ τὴν ἐντολή, ὁ ἄδρας της ἐθεραπεῦθε διὰ τῆς προσευχῆς τοῦ Ἁγίου, καὶ αὐτὴ εγύρισε χαίρουσα οἴκαδε. Διὰ τῆς εὐχῆς τοῦ ἁγίου Ἰωάννου, στεῖραι γυναῖκες τέκνα ἔτεκον, καὶ ἀσθενοῦντες πολλοὶ ἰάσεως ἔτυχον.
Ὅταν δὲ ὁ ἅγιος ἐκοιμήθη ἐν εἰρήνη καὶ ἀπῆλθε πρὸς Κύριον, ἐτέθη εἰς τὸ μέσον το λείψανόν του διὰ νὰ τὸ ἀσπασθοῦν οἱ χριστιανοί· τότε ἐλθῶν Νεῖλος ὁ ἐνδοξότατος ἔπαρχος διὰ νὰ ἀσπασθῆ, ὢ τοῦ θαύματος! καθὼς αὐτὸς ἐφίλησε τὸ λείψανον, εὐθὺς ἐσηκώθη καὶ τὸ λείψανον καὶ ἀντεφίλησεν αὐτόν, ὡσὰν νὰ ἦτο ζωντανόν· καὶ λόγια δὲ τινὰ μυστικὰ εἶπεν εἰς τὸ οὖς του, τὰ ὁποῖα ὁ θεῖος Νεῖλος εἰς κανένα δὲν ἐφανέρωσεν εἰς ὅλην του τὴν ζωήν· ὥστε βλέπων ὅλος ὁ λαὸς τὸ τοιοῦτον θαυμάσιον, ἐξεπλάγησαν καὶ ἐδόξαζον τὸν Θεόν, τὸν οὕτω δοξάζοντα τοὺς ἁγίους του. Ἔπειτα ἐκηδεύθη εὐλαβῶς καὶ ἐντίμως, καὶ κατετέθη μέσα εἰς τὸ ἅγιον Βῆμα τῆς Ἐκκλησίας τῶν ἁγίων Ἀποστόλων (ἐποίησε δὲ καὶ βιβλίον ὁ θεῖος οὗτος Ἰωάννης ὁ νηστευτής, Κανονικὸν ὀνομαζόμενον).
