Βίος τῆς Ἁγίας βασιλίσσης Εἰρήνης, τῆς διὰ τοῦ ἁγίου καὶ ἀγγελικοῦ σχήματος μετονομασθείσης Ξένης Μοναχῆς

Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ μνήμῃ τῆς ἀοιδίμου καὶ παμμακαρίστου βασιλίσσης καὶ κτιτορίσσης τῆς σεβασμίας Μονῆς τοῦ Παντοκράτορος Σωτῆρος Χριστοῦ ΕΙΡΗΝΗΣ, τῆς διὰ τοῦ ἁγίου καὶ ἀγγελικοῦ σχήματος μετονομασθείσης ΞΕΝΗΣ Μοναχῆς. 

Παντοκράτωρ δέδωκέ σοι Μονὴν ἄνω,
Ὅς κτιτορίσσῃ ἰδίας Μονῆς κάτω.

Εἰρήνη ἡ ἀοίδιμος βασίλισσα ἐγεννήθη μὲν ὑπὸ γονέων εὐτυχῶν βασιλέων τῆς Δύσεως, ἐκ νεαρᾶς δὲ ἡλικίας ἐδείκνυεν ἡ μακαρία ὁποία μέλλει νὰ γίνῃ ἀκολούθως, καθὼς καὶ τὰ εθκαρπα δένδρα δεικνύουσιν ἅμα τῇ ἀρχῇ τῆς βλαστήσεώς των ὁποίους καρποὺς μέλλουσι νὰ ἀποφέρωσι’ προκόπτουσα δὲ ἔγινεν εἰς ὅλους ὀνομαστὴ καὶ περίφημος, διότι ἡ ἀρετὴ συνηθίζει νὰ φανερώνῃ τοὺς μεταχειριζομένους αὐτήν, κἂν ἐκεῖνοι ὦσι κεκρυμμένοι εἰς γωνίαν τινὰ ἢ ἀπόκεντρον τόπον. Ἐπειδὴ δὲ τότε ἐζητεῖτο ὑπὸ τῶν ἀοιδίμων βασιλέων ᾿Αλεξίου τοῦ Κομνηνοῦ καὶ τῆς τούτου συζύγου Εἰρήνης, οἱ ὁποῖοι ἐν ἔτει ͵αο΄ (1070) ἐβασίλευον, ὡραία καὶ ἐνάρετος κόρη, εὗρον τὴν ἀοίδιμον ταύτην Εἰρήνην, ἥτις συνεκέντρωνεν εἰς ἑαυτὴν ὅλα τὰ καλὰ καὶ ταύτην συνῆψαν διὰ γάμου μὲ τὸν θεοπάροχον αὐτῶν βλαστὸν καὶ πορφυρογέννητον βασιλέα Ἰωάννην. “Οθεν τὰ πάντα ἐπληρώθησαν εὐφροσύνης καὶ ἀγαλλιάσεως.

Ἐγέννησε λοιπὸν ἡ μακαρία αθτη μὲ τὸν ρηθἐντα Ἰωάννην τέκνα ὀκτώ, τέσσαρα ἄρρενα καὶ τέσσαρα θήλεα, τὰ ὁποῖα ἀνέθρεψε μεγαλοπρεπῶς καὶ βασιλικῶς. ᾿Ὑστερον δέ, λογιζομένη τὰ γόητρα τοῦ κόσμου τούτου καὶ αὐτὴν ἔτι τὴν βασιλείαν ὡς μηδὲν, ἔλεγε μυστικῶς καθ’ ἑαυτὴν τὸ τοῦ Δαβίδ’ «Τίς ὠφέλεια ἐν τῷ αἵματί μου, ἐν τῷ καταβαίνειν με εἰς διαφθοράν»; Ὅθεν δὲν ἔπαυε νυχθημερὸν ἡ τρισολβία νὰ λατρεύῃ τὸν Θεὸν διὰ τῶν μεσολαβήσεων καὶ παρακλήσεών της εἰς τὸν βασιλέα πρὸς βοήθειαν τῶν δεομένων, ὑπερασπιζομένη μὲν καὶ παντοιοτρόπως εὐεργετοῦσα τοὺς χρείαν ἔχοντας, χαίρουσα δὲ περισσότερον εἰς τὸ νὰ δίδῃ αὐτὴ καὶ νὰ ἐλεῇ τοὺς πτωχούς, παρὰ εἰς τὸ νὰ λαμβάνῃ παρ᾽ ἄλλων. ᾿Αλλὰ καὶ ὅσα χρήματα περιῆλθον εἰς χεῖράς της πρὸ τοῦ νὰ στεφθῇ βασίλισσα, ὅλα τὰ διένειμεν εἰς τοὺς πένητας οὖσα προστάτις τῶν ὀρφανῶν καὶ χηρῶν καὶ τῶν Μοναστηρίων, τὰ ὁποῖα ἐπλούτισε διὰ χρημάτων.

Τὰς δὲ ἄλλας ἀρετὰς αὐτῆς πῶς δύναμαι νὰ διηγηθῶ ἢ πῶς νὰ ἀπεικονίσω τὴν πρᾳότητα αὐτῆς, τὸ ἤρεμον, τὴν ταπεινοφροσύνην, τὴν εἰς πάντας εὐπροσηγορίαν, τὴν χάριν, τὴν ἑτοιμολογίαν, τὴν μακροθυμίαν; Διότι οὐδέποτε ὠργίσθη ἡ μακαρία οὐδὲ ἐκινήθη εἰς θβριν κατά τινος ἢ ἐκδίκησιν, ἀλλὰ καὶ ἂν ἔπρεπε νὰ μειδιάσῃ, τὸ μειδίαμά της ὤφειλε νὰ εἶναι σεμνότατον. Πάντοτε ἐπένθει καὶ ἐλυπεῖτο ἑαυτήν, διότι πάντοτε εἶχε πρὸ τῶν χειλέων της τοὺς πενθικοὺς ψαλμοὺς τοῦ Δαβίδ’ ἐπειδὴ δὲ ἐσεμνύνετο εἰς τὴν ἐγκράτειαν, ἔχαιρε καταξηραίνουσα τὸ σῶμά της μὲ εὐτελῆ καὶ αὐτοσχέδια φαγητά, διότι προέκρινε νὰ ζῇ ἀσκητικῶς. Ταῦτα πάντα ὅμως δὲν ἐνόμιζεν ἡ ἀξιέπαινος ἀποχρῶντα ὅπως εὐχαριστήσῃ τὸν θεοφιλῆ σκοπόν της’ ὅθεν ἀφοῦ μετὰ ταῦτα ἔγινε βασίλισσα, κατεφρόνησεν ὅλα τὰ τῆς βασιλείας πράγματα καὶ αὐτὰ ἀκόμη τὰ τῆς ζωῆς.

Διὰ τοῦτο καὶ τὴν βασιλικὴν Μονήν, τὴν ἐπονομαζομένην τοῦ Παντοκράτορος, αὐτὴ ἔκτισεν ἡ ἀοίδιμος ἐκ θεμελίων, ὁμοίως καὶ τοὺς νῦν ὁρωμένους περικαλλεῖς Ναοὺς καὶ τὰ ξενοδοχεῖα καὶ γηροκομεῖα, τὰ ὁποῖα ὑπερέβησαν τούς τε ἀρχαίους ναοὺς καὶ τὰ ἀρχαῖα ξενοδοχεῖα καὶ γηροκομεῖα, ὡς καὶ τὰ νέα κατὰ τὴν τοποθεσίαν καὶ ὡραιότητα. Μεγάλως δὲ συνέτεινε καὶ συνήργησεν εἰς τὰς οἰκοδομὰς καὶ τεχνικὰς συμμετρίας ὅλων τῶν ἀνωτέρω κτιρίων ὁ νέος Βεσελεήλ, ὁ πάντιμος, λέγω, Νικηφόρος, ὁ οἰκειότατος ἄνθρωπος τῆς μακαρίας ταύτης Εἰρήνης, ὅστις μετὰ τοσαύτης σπουδῆς καὶ προθυμίας ἐπεμελήθη τὴν τελείωσιν τῶν ἀνωτέρω εὐαγῶν οἰκοδομημάτων της, ὥστε οὐδὲ θπνον ἔδιδεν ὁ ἀοίδιμος εἰς τοὺς ὀφθαλμούς του, οὐδὲ ἀνάπαυσιν εἰς τοὺς κροτάφους του. Ταῦτα λοιπὸν πάντα τελειώσασα ἡ ἀοίδιμος Εἰρήνη τῇ συνεργείᾳ τοῦ ρηθέντος Νικηφόρου, προὐξένησεν εἰς τὴν βασιλεύουσαν τῶν πόλεων Κωνσταντινούπολιν τερπνὸν καὶ χαροποιὸν ἐγκαλλώπισμα, χαίρουσα μὲν διὰ τὴν τούτων ἐπιτυχίαν καὶ ὡραιότητα, τῷ Θεῷ δὲ δι’ αὐτὰ εὐχαριστοῦσα͵ καὶ ὑπὲρ αὐτῶν προσευχομένη.

Ἐπειδὴ δὲ ἡ μακαρία αθτη ἐχρειάζετο μεγαλύτερον βοηθὸν ὅπως ἐντελῶς πραγματοποιήσῃ τοὺς θεαρέστους σκοπούς της, ἐπέτυχε καὶ τούτου οθτω πως. Λαβοῦσα ποτὲ ἐκ τῆς χειρὸς τὸν σύζυγον αὐτῆς καὶ βασιλέα, εἰσῆλθεν ἐντὸς τοῦ περικαλλοῦς Ναοῦ τοῦ Παντοκράτορος, τὸν ὁποῖον αὐτὴ ἔκτισεν’ εἶτα πεσοῦσα κατὰ γῆς, καὶ τὴν κεφαλὴν προσκολλἡσασα εἰς τὸ ἱερὸν ἔδαφος τοῦ Ναοῦ, ἔλεγε μετὰ δακρύων“ «Δέξαι, ὦ Δέσποτα, τὸν ἐκ Θεοῦ κατασκευασθέντα Ναὸν διὰ τὴν χάριν Σου». Προσθέτουσα δὲ δάκρυα ἐπὶ δακρύων, ἐβεβαίωνεν ἡ μακαρία, ὅτι δὲν θέλει ἐγερθῆ ἐκ τοῦ ἐδάφους, ἐὰν δὲν λάβῃ τὴν βεβαιότητα τῆς αἰτήσεως της. ᾽Αφοῦ δὲ ἤκουσε τοῦ βασιλέως, ὑποσχεθέντος ὅτι θέλει ἐκτελέσει τὴν αἴτησιν καὶ ἐπιθυμίαν της, ὅτι ύέλει ἀγωνισθῆ, καὶ ὑπὲρ δύναμιν, νὰ ἀφιερώσῃ ἱερὰ κειμήλια καὶ κτήματα διάφορα εἷς τὸν Ναόν, ὅτι διὰ τῶν κινητῶν καὶ ἀκινήτων πραγμάτων καὶ τῶν ἐνιαυσίων προσόδων θέλει καταστήσει τὴν σεβασμίαν ταύτην Μονὴν ἐξέχουσαν καὶ ὑπερτεροῦσαν τῶν ἄλλων τῆς πόλεως Μοναστηρίων, καὶ ὅτι ὁ ἐν αὐτῷ σεβόμενος καὶ τιμώμενος Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς εἰς τὸ ἑξῆς θὰ εἶναι καὶ θὰ ὀνομάζηται Παντοκράτωρ, ὡς καὶ τῇ ἀληὐείᾳ εἶναι καὶ ὀνομάζεταιται· ταῦτα, λέγω, ἀκούσασα ἡ ἀοίδιμος Εἰρήνη, ἠγέρθη ἐκ τοῦ ἐδάφους εὐφροσύνης ἀρρήτου ἔμπλεως’ ὅθεν καὶ εἰς τὸ ἑξῆς ἠγαλλιᾶτο τῷ πνεύματι, ἐπειδὴ ἀπέβαλεν ἀπὸ τοῦ λογισμοῦ της τὸ βάρος καὶ τὴν φροντίδα τοῦ Μοναστηρίου.

Δὲν παρῆλθε χρόνος πολὺς καὶ μεταβᾶσα ἡ ἀοίδιμος αὔτη εἰς τὴν Βιθυνίαν, ἐκεῖ ἀπῆλθε πρὸς τὸν Παντοκράτορα Κύριον, τὸν ὁποῖον ἑπόθησε, ἀφοῦ προηγουμένως ἔλαβε τὸ ἀγγελικὸν σχῆμα μετονομασθεῖσα Ξένη· τὸ δὲ τίμιον αὐτῆς λείψανον ἐνεταφιάσθη εἰς τὸ παρ᾽ αὐτῆς κτισθὲν Μοναστήριον τοῦ Παντοκράτορος. ᾿Αφοῦ δὲ ἐτελειώθη ἡ ὑπόσχεσις, τὴν ὁποίαν ἔδωκεν ὁ εὐσεβὴς βασιλεύς, τότε καὶ τὸ Μοναστήριον τοῦ Παντοκράτορος ηὐξήθη καὶ ἐπλατύνθη τόσον, ὥστε ἐπρώτευε μεταξὺ ὅλων τῶν Μοναστηρίων τῆς Κωνσταντίνουπόλεως. Μετ’ ὀλίγον δὲ καὶ αὐτὸς ὁ εὐσεβέστατος καὶ ἀοίδιμος βασιλεὺς ᾿Ιωάννης ἀφῆκε τὴν ἐπίγειον ταύτην βασιλείαν καὶ μετέβη πρὸς τὸν ἐπουράνιον Δεσπότην καὶ Βασιλέα Θεόν, τὸ δὲ λείψανον αὐτοῦ ἐνεταφιάσθη εἰς τὸ αὐτὸ Μοναστήριον τοῦ Παντοκράτορος, τὸ παρ᾽ αὐτοῦ αὐξηθὲν καὶ λαμπρυνθέν.

Μέγας Συναξαριστής τῆς Ὀρθοδόξου Ἑκκλησίας (Ματθαίου Λαγγή)